Câu chuyện Đại sứ

Trong những năm gần đây, quan hệ giữa Campuchia và Thái Lan vốn tiềm ẩn nhiều bất ổn do yếu tố lịch sử, tranh chấp biên giới, cũng như cạnh tranh ảnh hưởng trong khu vực.

Một diễn biến mới nhất đã làm gia tăng căng thẳng ngoại giao: phía Thái Lan được cho là đang xem xét việc khởi kiện cựu Thủ tướng Campuchia Hun Sen và con trai ông - Thủ tướng đương nhiệm Hun Manet.

Động thái này nếu trở thành hiện thực sẽ tạo ra tiền lệ hiếm có trong quan hệ quốc tế Đông Nam Á, đồng thời đặt ra hàng loạt hệ lụy về chính trị, pháp lý và an ninh khu vực.

Bối cảnh quan hệ Thái Lan - Campuchia

Thái Lan và Campuchia có quan hệ lâu đời nhưng phức tạp. Hai nước từng nhiều lần rơi vào đối đầu, đặc biệt liên quan đến:

●     Tranh chấp đền Preah Vihear và vùng biên giới lân cận:

Tòa án Công lý quốc tế (ICJ) năm 1962 ra phán quyết ngôi đền thuộc về Campuchia, nhưng Thái Lan vẫn có những quan điểm khác biệt về khu vực đất quanh di tích. Cuộc xung đột vũ trang nhỏ lẻ nhiều lần nổ ra.

●     Ảnh hưởng chính trị - kinh tế:

Thái Lan từng là điểm tựa hậu cần cho nhiều phong trào đối lập ở Campuchia trong thập niên 1980-1990. Campuchia ngược lại nhiều lần cáo buộc Thái Lan can thiệp vào chính trị nội bộ.

●     Di cư lao động và thương mại biên giới:

Dòng lao động Campuchia sang Thái Lan rất lớn, tạo nên sự phụ thuộc kinh tế nhưng cũng làm nảy sinh mâu thuẫn xã hội.

Trong bối cảnh đó, mối quan hệ cá nhân giữa các nhà lãnh đạo càng trở nên quan trọng. Ông Hun Sen, lãnh đạo Campuchia hơn 3 thập niên, có phong cách cứng rắn, thường xuyên có những phát biểu gây tranh cãi với láng giềng. Việc con trai ông, Hun Manet, lên nắm quyền năm 2023 càng làm dư luận Thái Lan quan tâm, bởi tính liên tục của "triều đại Hun Sen" có thể kéo dài sức ép chính trị đối với khu vực.

Nguyên nhân dẫn đến việc Thái Lan dọa kiện

Việc Thái Lan dọa khởi kiện bố con Hun Sen không phải diễn ra trong khoảng trống, mà bắt nguồn từ nhiều yếu tố:

●     Phát ngôn gây căng thẳng: Ông Hun Sen từng nhiều lần chỉ trích chính quyền Thái Lan, đặc biệt liên quan đến cách Bangkok xử lý người tị nạn Campuchia và các nhân vật đối lập. Gần đây, truyền thông đưa tin ông Hun Sen cáo buộc Thái Lan "dung túng cho các thế lực chống phá Campuchia".

●     Hoạt động của phe đối lập Campuchia ở Thái Lan: Nhiều lãnh đạo đối lập Campuchia lưu vong, đặc biệt là đảng Cứu quốc (CNRP), đang hoạt động tại Thái Lan. Campuchia cho rằng Thái Lan đã không kiểm soát, thậm chí gián tiếp hỗ trợ các hoạt động này.

●     Vấn đề an ninh biên giới: Campuchia cáo buộc một số nhóm vũ trang chống chính phủ có căn cứ ở lãnh thổ Thái Lan. Thái Lan bác bỏ, nhưng việc hai bên liên tục tố qua lại tạo ra áp lực pháp lý và ngoại giao.

●     Vụ việc cụ thể gần đây: Theo một số nguồn tin, Hun Sen đã có phát biểu công khai ám chỉ lãnh đạo Thái Lan "đứng sau âm mưu gây bất ổn Campuchia". Điều này bị phía Bangkok coi là vu khống, bôi nhọ, có thể cấu thành căn cứ để kiện ra tòa án quốc tế hoặc ít nhất là khởi kiện dân sự - chính trị ở cấp song phương.

Chủ tịch Thượng viện Campuchia - ông Hun Sen (trái) và Quyền Thủ tướng Thái Lan Phumtham Wechayachai. Ảnh: KHMER TIMES/NATION

Căn cứ pháp lý Thái Lan có thể viện dẫn

Nếu Thái Lan thực sự kiện bố con Hun Sen, sẽ có một số kịch bản:

●     Kiện ra Tòa án Công lý quốc tế (ICJ):

Đây là con đường pháp lý quốc tế chính thống. Tuy nhiên, việc kiện cá nhân nguyên thủ quốc gia đương nhiệm (Hun Manet) hay cựu nguyên thủ (Hun Sen) lại khá phức tạp. ICJ chủ yếu xử tranh chấp giữa các quốc gia, không phải cá nhân. Muốn kiện cá nhân, cần cơ chế như Tòa án Hình sự quốc tế (ICC) - nhưng Campuchia chưa tham gia đầy đủ, và hành vi bị cáo buộc chưa đủ yếu tố "tội ác quốc tế".

●     Khởi kiện dân sự hoặc hình sự ở tòa án Thái Lan:

Đây là khả năng được nhắc tới. Nếu Thái Lan cho rằng phát ngôn của Hun Sen đã gây thiệt hại, họ có thể mở vụ kiện "vu khống" tại tòa trong nước. Tuy nhiên vấn đề miễn trừ ngoại giao của nguyên thủ quốc gia sẽ khiến tiến trình này phức tạp.

●     Sử dụng cơ chế ASEAN hoặc Liên Hợp Quốc:

Thái Lan có thể đưa vụ việc ra Hội đồng Bảo an hoặc các diễn đàn ASEAN để gây sức ép chính trị, dù không hẳn là kiện theo nghĩa pháp lý truyền thống.

Như vậy, việc "kiện bố con Hun Sen" có thể mang tính đòn bẩy ngoại giao, hơn là một thủ tục pháp lý có khả năng thành công cao.

Phản ứng từ phía Campuchia

Chính phủ Campuchia đã phản ứng mạnh mẽ trước thông tin Thái Lan dọa kiện:

●     Hun Sen khẳng định mọi phát biểu của ông nhằm "bảo vệ chủ quyền và an ninh quốc gia Campuchia", đồng thời cảnh báo Thái Lan không nên can thiệp vào công việc nội bộ.

●     Hun Manet, với tư cách Thủ tướng đương nhiệm, chọn cách điềm tĩnh hơn, kêu gọi đối thoại thay vì đối đầu. Tuy nhiên, ông cũng nhấn mạnh Campuchia "sẵn sàng sử dụng mọi công cụ pháp lý và ngoại giao để bảo vệ danh dự quốc gia".

●     Truyền thông Campuchia coi việc Thái Lan dọa kiện là "chiêu trò chính trị" nhằm chuyển hướng dư luận nội bộ.

Tác động đối với ASEAN

Nếu vụ kiện thực sự xảy ra, ASEAN sẽ đối mặt với một thử thách lớn:

●     Nguyên tắc "không can thiệp":

ASEAN từ lâu duy trì nguyên tắc không can thiệp công việc nội bộ các nước thành viên. Việc kiện tụng cá nhân lãnh đạo sẽ làm nguyên tắc này bị lung lay.

●     Nguy cơ chia rẽ nội khối: Thái Lan và Campuchia đều là thành viên ASEAN.

Nếu căng thẳng leo thang, sẽ có sự chia rẽ trong khối, nhất là khi các nước khác phải chọn đứng về bên nào.

●     Ảnh hưởng đến hợp tác tiểu vùng Mekong:

Hai nước là trụ cột trong các sáng kiến Hợp tác Mekong - Lan

Thương, ACMECS... Tranh chấp có thể cản trở hợp tác kinh tế và hạ tầng xuyên biên giới.

Góc nhìn chính trị - chiến lược

Đằng sau vụ kiện tiềm năng, còn nhiều toan tính chính trị:

●     Thái Lan đang trải qua giai đoạn bất ổn nội bộ, chính phủ liên minh đối mặt nhiều áp lực. Việc "tạo kẻ thù bên ngoài" có thể là cách xoa dịu dư luận.

●     Campuchia muốn khẳng định tính liên tục quyền lực từ Hun Sen sang Hun Manet, nên bất kỳ động thái công kích nào từ bên ngoài cũng được khai thác để củng cố tính chính danh.

●     Các cường quốc như Trung Quốc và Mỹ đều theo dõi sát sao. Trung Quốc có quan hệ thân thiết với Hun Sen, có thể can dự nếu lợi ích Campuchia bị đe dọa.

●     Mỹ lại có xu hướng ủng hộ Thái Lan trong bối cảnh cạnh tranh ảnh hưởng tại Đông Nam Á.

Triển vọng và giải pháp

Khả năng Thái Lan thực sự kiện bố con Hun Sen ra tòa án quốc tế là thấp, nhưng việc sử dụng "ngôn ngữ pháp lý" để gây sức ép chính trị sẽ còn tiếp diễn. Để tránh leo thang, cần:

●     Đối thoại song phương: Hai bên nên tận dụng cơ chế Ủy ban hỗn hợp biên giới và kênh ngoại giao quốc phòng để giải quyết căng thẳng.

●     Vai trò trung gian của ASEAN: Indonesia, với tư cách là quốc gia có truyền thống trung lập, có thể làm trung gian hòa giải.

●     Giảm căng thẳng truyền thông: Cả Thái Lan và Campuchia cân kiêm chế phát ngôn, tránh để những lời lẽ cá nhân biến thành khủng hoảng ngoại giao.

Việc Thái Lan dọa kiện bố con ông Hun Sen phản ánh sự phức tạp trong quan hệ giữa hai quốc gia láng giềng Đông Nam Á. Dù khả năng tiến hành kiện tụng thực sự còn xa vời, song động thái này cho thấy sự gia tăng của chiến lược pháp lý - ngoại giao trong cạnh tranh chính trị khu vực. ASEAN đứng trước bài kiểm tra mới về khả năng duy trì đoàn kết và xử lý mâu thuẫn nội bộ.

Tương lai quan hệ Thái Lan - Campuchia sẽ phụ thuộc nhiều vào việc hai bên chọn con đường đối thoại và hợp tác, hay tiếp tục theo đuổi cách tiếp cận đối đầu pháp lý vốn tiềm ẩn nhiều rủi ro.