Câu chuyện Đại sứ

Không kích Israel vào Qatar: Israel đã thực hiện một đợt không kích nhằm vào các lãnh đạo Hamas ở Doha, Qatar, trong giai đoạn đàm phán ngừng bắn.

Phản ứng dữ dội từ Qatar và các nước Arab: Qatar lên án mạnh mẽ đợt tấn công này, gọi là vi phạm chủ quyền và luật quốc tế. Các nước Arab - Saudi Arabia, UAE... - cũng bày tỏ phản đối.

Tác động tới tiến trình hòa bình / ngừng bắn: Đợt tấn công này đã làm rối loạn các cuộc đàm phán ngừng bắn, giải phóng con tin…

Mở rộng mặt trận xung đột: Bên ngoài Gaza, các nhóm như Hezbollah (Lebanon), các phong trào vũ trang do Iran hỗ trợ, Houthis ở Yemen đã tham gia -- làm cho xung đột không chỉ giới hạn trong Israel-Palestine/Gaza.

Tình hình nhân đạo: Gaza tiếp tục chịu khủng hoảng nghiêm trọng - thương vong cao, di dời dân cư, thiếu lương thực, thuốc men...

Các bên tham gia chính

Israel: Chính phủ Israel tiếp tục các chiến dịch quân sự nhằm tiêu diệt Hamas, phong trào Palestine, và những cơ sở hạ tầng mà họ cho là mối đe dọa an ninh.

Hamas (Palestine, ở Gaza): Chủ động trong việc phóng rocket, tấn công, tên lửa, chống trả Isarel.

Iran: Hỗ trợ Hamas, Hezbollah, các nhóm Shia khác; có vai trò trung tâm trong các hoạt động ủy nhiệm (proxy).

Hezbollah (Lebanon): Đóng vai trò lớn trong mặt trận phía bắc. Có lúc giao tranh dữ dội với Israel.

Houthis (Yemen): Tấn công bằng tên lửa/drone, ảnh hưởng đến tuyến đường biển (Red Sea, Bab-el-Mandeb), liên kết với Hamas trong chính sách phản đối Israel.

Các nước vùng Vịnh, các quốc gia Arab: Có bên ủng hộ, có bên phản đối; nhiều nước cố gắng giữ vai trò trung gian, hòa giải. Qatar là một ví dụ điển hình.

Các cường quốc bên ngoài như Hoa Kỳ, các nước châu Âu; đôi khi Nga, Trung Quốc cũng có ảnh hưởng gián tiếp thông qua ngoại giao, viện trợ, hoặc thông qua quan hệ với Iran, Syria, Hezbollah.

Tình trạng leo thang và rủi ro

Các cuộc tấn công qua biên giới, không kích, xung đột bên thứ ba (militia, phi nhà nước...) khiến xung đột có nguy cơ lan rộng.

Vi phạm chủ quyền quốc gia (ví dụ Israel tấn công bên ngoài lãnh thổ chính thức của mình) làm tăng căng thẳng ngoại giao.

Các nước vùng Vịnh (như Qatar) đang bị đẩy vào tình thế khó - vừa muốn trung gian hòa bình, vừa lo ngại về an ninh, sự ổn định kinh tế, uy tín quốc tế.

Hậu quả nhân đạo nghiêm trọng: dân thường chịu khổ, di cư, tình trạng thiếu lương thực - thuốc men, cơ sở hạ tầng bị phá hủy…

Tác động tới toàn cầu: giá dầu, đường biển, an ninh hàng hải, quan hệ quốc tế, ảnh hưởng lan tới các nước nhập khẩu năng lượng hoặc phụ thuộc vào tuyến vận tải quốc tế qua Trung Đông.

Trung Đông chìm khói đạn, xung đột

Nguyên nhân sâu xa khiến Trung Đông căng thẳng

Để hiểu tại sao xung đột lại gay gắt như hiện nay, cần xem xét nhiều tầng nguyên nhân - lịch sử, chính trị, tôn giáo, địa chính trị, kinh tế.

Lịch sử - tranh chấp lãnh thổ, di sản quá khứ

Cuộc xung đột Israel-Palestine: Từ khi thành lập Nhà nước Israel (1948), sau đó là sự kiện Nakba, chiên tranh 1948, 1967 (Chiến tranh Sáu ngày), việc chiếm đóng các vùng lãnh thổ, định cư của người Do Thái, di dời người Palestine... Tất cả để lại mâu thuẫn sâu sắc, cảm giác bất công kéo dài.

Thánh địa, nơi thiêng liêng: Jerusalem / AI-Quds, các địa điểm tôn giáo, tình cảm dân tộc gắn với tôn giáo (đạo Hồi - Hồi giáo Sunni, Hồi giáo Shi’ a; Do Thái; Thiên Chúa giáo). Những điểm thiêng liêng này không chỉ mang tính tôn giáo mà còn là biểu tượng chính trị, văn hóa.

Di sản  từ chủ nghĩa thực dân, ranh giới do người ngoài vé: Sau Thế chiến I và II, các cường quốc châu Âu (Anh, Pháp...) phân chia / vẽ lại biên giới, can thiệp, để lại nhiều bất ổn và mâu thuẫn sắc tộc, sắc tôn.

Mâu thuẫn tôn giáo và sắc tộc

Sunni vs Shi'a: Đây là một trong những mâu thuẫn quan trọng nhất về tôn giáo/ truyền thống Hồi giáo, được lợi dụng bởi các nhà chính trị. Iran, Iraq, Hezbollah (Lebanon) đều là các lực lượng Shi a mạnh, trong khi nhiều quốc gia như Saudi Arabia, các nhóm Sunni khác phản đối ảnh hưởng Shia.

Các nhóm phi nhà nước / các tổ chức vũ trang tôn giáo: Hamas, Hezbollah, Houthis, các nhóm Jihad... họ không chỉ là lực lượng chiến đấu mà còn có cơ cấu chính trị, xã hội, quảng bá lý tưởng tôn giáo/truyền thống riêng, giải thích mâu thuẫn tôn giáo + chống lại ảnh hưởng nước ngoài.

Chính trị nội bộ - yếu tố quốc gia

Quyền lực, nhà nước, bất ổn trong chính quyền: Nhiều quốc gia Trung Đông có vấn đề về quản trị, tham nhũng, bất mãn dân chúng, thất nghiệp, sự chênh lệch giàu nghèo. Những bất ổn này tạo môi trường cho các phong trào cực đoan hoặc dân tộc chủ nghĩa phát triển.

Sự xuất hiện / củng cố của các phong trào dân tộc, chủ nghĩa Hồi giáo cực đoan: Nhiều người dân, đặc biệt thanh niên, cảm thấy hệ thống chính trị hiện hành không đại diện được cho họ, hoặc bị áp chế, hoặc bị coi thường về kinh tế, chính trị, tôn giáo.

Các yếu tố khu vực và cạnh tranh giữa các quốc gia

Iran vs Saudi Arabia / các nước Sunni mạnh: Cuộc đấu tranh ảnh hưởng giữa Iran (Shi'a) và Saudi Arabia, UAE, Thổ Nhĩ Kỳ... Đây là rất nhiều cuộc chiến "gián tiếp" thông qua các nhóm ủy nhiệm và quân phiệt (proxy wars).

Ảnh hưởng nước ngoài / cường quốc bên ngoài: Hoa Kỳ có lâu nay là đồng minh chiến lược của Israel, Saudi Arabia, UAE... nhưng cũng có những cân nhắc khác - an ninh năng lượng, ảnh hưởng địa chính trị, an ninh hàng hải, phòng chống khủng bố. Nga, Trung Quốc, EU cũng có vai trò trong viện trợ, ngoại giao, buôn bán vũ khí...

Yếu tố kinh tế và nguồn tài nguyên

Dầu mỏ & khí đốt: Trung Đông là vùng sản xuất dầu/gas chủ chốt thế giới. Kiểm soát vùng sản xuất, đường ống, cảng xuất khẩu, vận tải dầu... đều là lợi ích chiến lược. Bất ổn tại Trung Đông có thế ảnh hưởng giá dầu toàn cầu.

Tài trợ, viện trợ, buôn bán vũ khí: Các nước giàu dầu sẽ có khả năng tài trợ cho các nhóm đồng minh, bán vũ khí, ảnh hưởng qua lợi ích chiến lược.

Kinh tế trong nước khó khăn: Dân số tăng nhanh, thất nghiệp, chi phí sống cao, khủng hoảng nước, thiếu điều kiện sinh hoạt: khi người dân thiếu hy vọng, dễ bị thu hút bởi các phong trào cực đoan hoặc ủng hộ các bên hận thù.

Sự kiện kích hoạt & diễn biến gần đây

Đợt tấn công ngày 7/10/2023 của Hamas: Khi Hamas tấn công Israel bất ngờ, dẫn tới việc Israel phát động chiến dịch quân sự lớn ở Gaza. Đây là một điểm ngoặt lớn khiến mọi thứ leo thang.

Làn sóng "proxy warfare" ("chiến tranh ủy nhiệm"): Iran hỗ trợ nhiều nhóm, các nhóm trong nước, các lực lượng militia qua biên giới. Khi Israel đáp trả, không chỉ Hamas bị ảnh hưởng mà cả Lebanon (Hezbollah), Syria, Yemen...

Các vụ không kích, ám sát, trả đũa nhanh, chồng chéo: Khi một bên làm gì, thường có phản ứng ngay lập tức từ bên kia hoặc bên thứ ba, gây chuỗi leo thang - cả về quân sự, cả về chính trị.

Chính sách của các nước lớn / đông minh: Sự hỗ trợ vũ khí, thông tin tình báo, viện trợ quân sự, động thái ngoại giao của Hoa Kỳ, Liên Hiệp Quốc, các nước EU... ảnh hưởng rất lớn tới mức độ leo thang hoặc kiềm chế.

Tại sao tình hình hiện nay đặc biệt căng thẳng hơn trước

Nhiều yếu tố khác nhau kết hợp lại:

Tập trung chú ý quốc tế và truyền thông: Hình ảnh nhân đạo, tử vong dân thường, báo chí toàn cầu - tạo áp lực lên các chính phủ, buộc họ phản ứng mạnh hơn.

Kinh nghiệm và chiến thuật mới: Các nhóm như Hamas, Hezbollah, Houthis sử dụng drone, tên lửa tầm xa, chiến thuật không đối xứng, gây khó khăn cho phòng thủ truyền thống.

Sự bất ổn trong các quốc gia láng giềng / vùng ảnh hưởng: Syria vẫn chưa ổn định; lraq có các nhóm militia; Liban có khủng hoảng kinh tế - chính trị; Yemen vẫn trong chiến tranh nội bộ... Những cuộc khủng hoảng này như "ổ nồi áp suất" dễ bùng nổ sang các mặt trận khác.

Đối thay trong quan hệ quốc tế: Cạnh tranh Hoa Kỳ - Iran, vai trò của Nga, Trung Quốc; ảnh hưởng của các hiệp định hòa bình giữa Israel và các nước Arab; sự mất lòng tin giữa các đồng minh, lo lắng rằng các quốc gia bảo hộ mình sẽ không can thiệp khi bị tấn công.

Tác động dây chuyền: Một cuộc tấn công không chỉ tạo hậu quả trực tiếp, mà làm mất ổn định ở nhiều mặt - dân số di dời, giá cả lương thực/ nhiên liệu tăng, lạm phát, gián đoạn chuỗi cung ứng, ảnh hưởng kinh tế toàn cầu, ảnh hưởng địa chính trị tới vận tải biển, tuyến kênh Suez, Biển Đỏ, Eo biển Hormuz…

Trung Đông hiện nay là một trong những điểm nóng nguy hiểm nhất trên bản đồ quốc tế. Không chỉ vì cuộc xung đột giữa Israel và lực lượng Palestine, mà vì nó được mở rộng ra qua các nhóm vũ trang ủy nhiệm, qua biên giới quốc gia, qua các lực lượng bên thứ ba, và qua mối quan hệ giữa các nước lớn.

Nếu không có biện pháp "chặn đứng leo thang" - như ngừng bắn có hiệu lực, cải thiện viện trợ nhân đạo, đàm phán trung gian nghiêm túc, sự kiềm chế từ các quốc gia đồng minh lớn - thì nguy cơ xung đột lan rộng hoặc tình trạng nhân đạo trở nên thảm khốc là rất cao.