Câu chuyện Đại sứ

Những cuộc chiến dai dẳng ở Syria, Iraq, Yemen; căng thẳng không ngừng giữa Israel và Palestine; sự cạnh tranh ảnh hưởng giữa Iran và Saudi Arabia; cùng với sự can thiệp của các cường quốc đã khiến khu vực này trở thành một trong những điểm nóng nhất thế giới.

Tuy nhiên, trong những năm gần đây, một số dấu hiệu tích cực đang xuất hiện, đặt ra câu hỏi lớn: Trung Đông đã thực sự bình yên?

Những dấu hiệu tích cực

Một trong những bước tiến đáng ghi nhận là việc bình thường hóa quan hệ ngoại giao giữa các quốc gia từng là đối thủ.

Thỏa thuận Abraham do Mỹ làm trung gian từ năm 2020 đã giúp Israel thiết lập quan hệ ngoại giao với Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất (UAE), Bahrain, Morocco và Sudan.

Đây là một bước đột phá ngoại giao lịch sử, làm dịu đi phần nào tình trạng căng thẳng kéo dài ở khu vực.

Cùng với đó, quan hệ giữa Iran và Saudi Arabia - hai cường quốc Hồi giáo đại diện cho hai dòng Hồi giáo Shi'a và Sunni - cũng có dấu hiệu cải thiện.

Dưới sự trung gian của Trung Quốc, hai nước đã tuyên bố nối lại quan hệ ngoại giao vào năm 2023 sau nhiều năm cắt đứt.

Đây là yếu tố quan trọng giúp giảm bớt các xung đột ủy nhiệm (proxy war) tại Yemen, Lebanon và Syria.

Tình hình ở Syria cũng có một số chuyển biến tích cực. Chính quyền Bashar al-Assad từng bị cô lập, nay đang dần được chấp nhận trở lại trong cộng đồng Ả Rập. Năm 2023, Syria được mời trở lại Liên đoàn Ả Rập sau hơn một thập kỷ bị khai trừ. Trong khi đó, tại Iraq, sau nhiều năm nội chiến và xung đột phe phái, chính quyền mới đang nỗ lực củng cố an ninh và tái thiết đất nước với sự hỗ trợ từ quốc tế.

Những bất ổn âm ỉ 

Dù vậy, để nói rằng Trung Đông đã "bình yên" là một nhận định còn quá sớm và mang tính lạc quan.

Xung đột Israel - Palestine vẫn đang leo thang với những cuộc tấn công và trả đũa khốc liệt, đặc đặc biệt là từ sau chiến dịch quân sự của Hamas vào ngày 7/10/2023 và phản ứng cứng rắn của Israel tại Dải Gaza.

Hàng chục nghìn người thiệt mạng, hàng triệu người phải di dời, và cộng đồng quốc tế vẫn chưa tìm ra lối thoát cho vấn đề kéo dài suốt hơn 70 năm này.

Tại Yemen bình giữa Houthi và chính phủ được Saudi hậu thuẫn đang diễn ra, nhưng chiến sự vẫn chưa chấm dứt hoàn toàn. Các vụ tấn công bằng máy bay không người lái, tên lửa vẫn tiếp tục gây thương vong cho dân thường.

Tại Syria, tuy phần lớn lãnh thổ đã nằm trong tay chính phủ, nhưng các khu vực do lực lượng người Kurd hoặc quân nổi dậy kiểm soát vẫn tiềm ẩn nguy cơ xung đột. Sự hiện diện quân sự của Mỹ, Thổ Nhĩ Kỳ và Iran tại Syria làm phức tạp thêm tình hình.

Còn ở Lebanon, khủng hoảng kinh tế và xung đột phe phái khiến đất nước rơi vào trạng thái gần như "quốc gia thất bại".

Trung Đông vẫn chưa yên tiếng súng

Vai trò của các cường quốc

Một yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến cục diện Trung Đông là vai trò của các cường quốc bên ngoài. Mỹ, dù đã rút dần quân khỏi khu vực, vẫn giữ vai trò chiến lược tại Iraq, Syria và trong quan hệ với Israel.

Trung Quốc đang nối lên như một nhân tố ngoại giao mới, đóng vai trò trung gian giữa Iran và Saudi Arabia. Nga - với sự hiện diện quân sự tại Syria - vẫn duy trì ảnh hưởng nhất định. Sự cạnh tranh địa chính trị giữa các cường quốc này khiến Trung Đông khó có thể ổn định lâu dài nếu không có sự đồng thuận rộng rãi và bền vững.

Triển vọng tương lai

Trung Đông hiện tại là một bức tranh đa chiều: có những mảng sáng hy vọng và những mảng tối bất ổn. Hòa bình tại khu vực không thể đạt được chỉ nhờ các thỏa thuận chính trị giữa các nhà lãnh đạo, mà cần có sự hòa giải giữa các cộng đồng tôn giáo - sắc tộc, cải cách thể chế và cải thiện đời sống người dân.

Việc các quốc gia Ả Rập tăng cường hợp tác kinh tế, đầu tư vào chuyển đổi năng lượng và công nghệ, thay vì phụ thuộc vào dầu mỏ, có thể mở ra một tương lai ổn định hơn.

Dù có những tiến triển đáng kể trong quan hệ ngoại giao và giảm leo thang xung đột, Trung Đông vẫn chưa thể được coi là một khu vực "bình yên" đúng nghĩa. Những bất ổn truyền thống, cùng với các yếu tố mới như biến đổi khí hậu, khủng hoảng nước và kinh tế vẫn là thách thức lớn.

Hòa bình thực sự tại Trung Đông chỉ có thể đạt được khi các nguyên nhân gốc rễ của xung đột được giải quyết và điều đó đòi hỏi sự cam kết lâu dài, không chỉ của các quốc gia trong khu vực mà còn của cộng đồng quốc tế.