Tin nước Mỹ

Trong vài năm gần đây, chính phủ Hoa Kỳ và các doanh nghiệp liên quan đã tăng cường mức đầu tư và thậm chí trực tiếp mua cổ phần, quyền khai thác hoặc các cơ sở hạ tầng liên quan đến khoáng sản đất hiếm (rare earths) - một nhóm khoảng 17 nguyên tố kim loại quan trọng cho động cơ điện, nam châm hiệu suất cao, radar, cảm biến, vũ khí chính xác và nhiều công nghệ cao khác.

Mục tiêu của "chiến dịch" này không phải là tích trữ vật chất vì lợi ích đơn thuần, mà để tạo ra một chuỗi cung ứng tự chủ, an toàn và bền vững cho các vật liệu chiến lược, giảm sự phụ thuộc nguy hiểm vào nguồn cung do Trung Quốc kiểm soát gần như tuyệt đối.

Mỹ đang tích cực thu gom đất hiếm

Thứ nhất, lý do an ninh quốc phòng là then chốt: Nhiều hệ thống vũ khí hiện đại (tên lửa radar, máy bay không người lái, thiết bị liên lạc) phụ thuộc vào nam châm đất hiếm và các hợp chất hiếm khác. Trong bối cảnh địa chính trị căng thẳng và nguy cơ gián đoạn nguồn cung, Lầu Năm Góc và các cơ quan liên quan đã bắt đầu đầu tư trực tiếp vào năng lực khai thác và tinh luyện để bảo đảm rằng chuỗi cung ứng quốc phòng không bị tắc nghẽn - thậm chí mua cổ phần lớn trong một số công ty khai khoáng, tài trợ nhà máy tinh luyện, và cam kết mua đầu ra dài hạn.

Hành động này cũng nhằm hạn chế rủi ro chiến lược nếu đối thủ hạn chế xuất khẩu các vật liệu then chốt.

Thứ hai, yêu cầu chuyển đổi năng lượng và công nghiệp thúc đẩy nhu cầu: Xe điện, tuabin gió, robot hóa và thiết bị điện tử tiêu dùng đều cần nam châm NdFeB (neodymium-iron-boron) và các rare earths khác. Để thực hiện mục tiêu giảm phát thải và khôi phục lại năng lực sản xuất trong nước, Mỹ cần nguồn nguyên liệu thô lẫn năng lực tinh luyện và sản xuất nam châm có quy mô - điều không thể chỉ dựa vào nhập khẩu trong thời gian dài.

Vì vậy, mua đất, đầu tư nhà máy, và hỗ trợ các dự án "mine-to-magnet" (từ mỏ đến sản xuất nam châm) là bước tất yếu để xây dựng chuỗi cung ứng cho nền kinh tế xanh.

Thứ ba, kinh tế chính sách công: việc chính phủ mua cổ phần hoc hỗ trợ tài chính lớn cho các doanh nghiệp khai thác/tinh luyện là một công cụ chính sách để chia sẻ rủi ro (risk-sharing) trong giai đoạn đầu tư vốn lớn và chu kỳ hoàn vốn dài. Các dự án khai thác và nhà máy tách chiết cần hàng trăm triệu đến vài tỷ đô la, đồng thời đối mặt với rủi ro chính sách, môi trường và thị trường. Sự tham gia của Nhà nước (qua các khoản vay, bảo lãnh, hoặc mua cổ phần) làm giảm rào cản tài chính, khuyến khích đầu tư tư nhân, và đảm bảo công suất tối thiểu cho nhu cầu chiến lược.

Thứ tư, giảm phụ thuộc vào Trung Quốc và tái cấu trúc chuỗi cung ứng toàn cầu: Trung Quốc hiện chiếm ưu thế lớn trong khai thác, chế biến và sản xuất nam châm; điều này khiến nhiều nền kinh tế dễ bị tổn thương trước quyết sách xuất khẩu hoặc gián đoạn chuỗi cung ứng bên phía Trung Quốc.

Mỹ muốn tạo ra đối trọng bằng cách phát triển nguồn cung ngoài Trung Quốc (hợp tác với đồng minh như Australia, Canada, hay các công ty nội địa), đồng thời nâng cao năng lực chế biến tinh, tái chế và sản xuất nam châm trong nước. Các thỏa thuận quốc tế và khung hợp tác cũng đang được thúc đẩy nhằm đảm bảo nguồn cung bền vững.

Thứ năm, tiêu chuẩn môi trường và công nghệ tinh chế sạch hơn: Một phần lý do Mỹ thúc đẩy khai thác trong nước là nhằm đảm bảo các tiêu chí môi trường và lao động cao hơn so với một số đối thủ cạnh tranh. Việc phát triển công nghệ tách chiết, xử lý nước thải, và tái chế rare earths theo chuẩn mực nghiêm ngặt giúp giảm chi phí xã hội và môi trường so với các phương thức khai thác, tinh luyện kém thân thiện hơn. Điều này giúp Mỹ vừa xây dựng chuỗi cung ứng an toàn vừa đáp ứng yêu cầu ESG (môi trường, xã hội, quản trị) ngày càng cao từ thị trường và các nhà đâu tư.

Cuối cùng, động thái thu mua đất hiếm còn có ý nghĩa công nghiệp và địa chính trị dài hạn: tạo việc làm, phát triển công nghệ lõi, bảo vệ công nghiệp công nghệ cao trong nước, và dùng nguồn lực chiến lược để đàm phán tốt hơn với đối tác ngoài nước. Việc đầu tư sớm còn giúp Mỹ chiếm vị thế "first mover" trong các công nghệ xử lý, hợp kim và nam châm thế hệ mới, từ đó giảm rủi ro bị chi phối trong chuỗi giá trị toàn cầu.

Chiến dịch thu mua đất hiếm của Mỹ không chỉ là một hoạt động khai khoáng hay tích trữ; đó là một nỗ lực chiến lược đa chiều - bảo đảm an ninh quốc phòng, đáp ứng nhu cầu chuyển đổi năng lượng, chia sẻ rủi ro tài chính cho dự án hạ tầng then chốt, giảm phụ thuộc địa chính trị vào một nguồn duy nhất, và phát triển năng lực công nghiệp trong nước theo chuẩn mực môi trường.

Những động thái này đang được thể hiện qua các khoản đầu tư trực tiếp, quan hệ đối tác công-tư, chính sách hỗ trợ, và hợp tác quốc tế nhằm xây dựng một chuỗi cung ứng rare earths "từ mở tới nam châm" an toàn và bền vững.