Tin nước Mỹ

Hiểu rõ vị thế của Putin và lý do Putin từ chối đàm phán

Trước hết, nếu muốn ép Putin đàm phán, Hoa Kỳ cần hiểu rõ điều gì đang khiến ông ta chần chừ. Theo các phân tích, Tổng thống Putin đang tiếp tục tin rằng Nga có khả năng giành lợi thế chiến trường hoặc chí ít duy trì một vị thế đàm phán rất có lợi. Ví dụ: ông ta đặt điều kiện rất cao (như yêu cầu quốc tế công nhận việc sáp nhập, loại Ukraina khỏi NATO, đảm bảo tiếng Nga được dùng rộng rãi v.V.).

Do đó, để khiến ông ta "chán" việc hoài nghi đàm phán và chuyển sang "ta sẽ đàm phán" thì Hoa Kỳ phải làm thay đổi cái gọi là "tính toán chi phí-lợi ích" (cost-benefit) của Putin: nghĩa là khiến cho việc tiếp tục chiến tranh/đối đầu trở nên rủi ro, tốn kém hoặc mất lợi thế hơn so với việc vào bàn đàm phán.

Công cụ chính mà Hoa Kỳ có thể sử dụng

Từ các phân tích học thuật và chính sách xuất hiện gần đây, có thể phân loại thành ba nhóm công cụ chính: áp lực ("stick"), khuyến khích ("carrot"), và cơ chế đàm phán/khung định hướng (framework).

Áp lực mạnh mẽ

• Áp dụng hoặc mở rộng trừng phạt kinh tế nhắm vào các ngành then chốt của Nga (như dầu khí, ngân hàng, xuất khẩu công nghệ) để làm suy yếu nguồn lực tài chính của Nga.

• Áp dụng cả trừng phạt thứ cấp (secondary sanctions) nhằm vào các quốc gia hoặc doanh nghiệp mua dầu, khí từ Nga hoặc hỗ trợ Nga tránh lệnh trừng phạt. Ví dụ là đề xuất của Hoa Kỳ rằng nếu Âu-Mỹ phối hợp mạnh hơn thì "nền kinh tế Nga sẽ sụp đổ và điều đó sẽ buộc Putin phải vào bàn."

• Tăng cường viện trợ quân sự cho đối tác (ở đây là Ukraina) để làm kéo dài hoặc làm trì trệ mục tiêu chiến tranh của Nga, khiến Putin thấy việc tiếp tục chiến tranh trở nên ngày càng tốn kém hơn.

• Làm rõ rằng "thời gian không đứng về phía Putin" - nghĩa là Hoa Kỳ và đồng minh cần thay đổi cán cân chiến trường, hoặc chí ít tạo ra hình ảnh rằng Nga không còn đang ở vị thế áp đảo như trước

Khuyến khích có chọn lọc

• Dùng "carrot" như việc đề xuất gỡ bỏ trừng phạt nếu Nga chấp nhận một khung hòa bình (cease-fire) hoặc tiến tới thỏa thuận cơ bản.

• Cung cấp định hướng tái hòa nhập kinh tế (reconstruction, đầu tư) nếu Nga đồng ý vào quá trình đàm phán và thực thi các bước cụ thể.

Lưu ý: Khuyến khích chỉ có hiệu quả khi Putin cảm thấy áp lực đã đủ lớn - nếu chưa thì việc đưa "carrot" ngược lại có thể bị hiểu là dấu hiệu yếu và khiến Putin kéo dài thời gian.

Khung đàm phán/đề xuất rõ ràng

• Hoa Kỳ cần hỗ trợ xây dựng một khung đàm phán có thể chấp nhận cho cả Nga và Ukraina (hoặc đồng minh của Ukraina) - ví dụ: Ukraina có thể nhận một vị thế trung lập, NATO tạm dừng mở rộng về phía Đông, phần lãnh thổ tranh chấp được công nhận tạm thời như đang kiểm soát, và đổi lại Nga tham gia tái thiết, gỡ trừng phạt.

• Khung này cần được truyền đạt tới Nga một cách rõ ràng: "Nếu ngồi với chúng tôi, kết quả sẽ tốt hơn so với nếu tiếp tục chiến tranh". Ngược lại, nếu Nga không ngồi xuống, thì sẽ phải gánh chịu rủi ro tăng lên.

Tổng thống Trump rất muốn đưa Tổng thống Nga Putin vào thế phải đàm phán

Điều kiện để Hoa Kỳ có thể thành công

Không đơn giản chỉ là đưa ra công cụ - Hoa Kỳ cần đáp ứng những điều kiện sau:

• Đồng thuận quốc tế, đặc biệt là châu Âu:

Vì Nga thường dựa vào xuất khẩu năng lượng, thương mại với châu Á/Á-Âu, nên nếu chỉ riêng Hoa Kỳ hành động mà không có Âu-Á đồng hành thì hiệu quả sẽ bị giới hạn. Có phân tích khẳng định rằng việc buộc Putin đàm phán đòi hỏi "EU và Mỹ cùng làm".

• Kiên trì và nhất quán:

Putin rất quen với việc sử dụng trì hoãn, chiêu bài "đàm phán nhưng kéo dài" và diễn biến phức tạp để duy trì ưu thế.

Nếu áp lực lớn rồi rút lại, thì sẽ bị nhìn là thiếu quyết tâm.

• Bảo đảm cho Ukraina:

Vì Ukraina là bên bị xâm lược, nên Hoa Kỳ cần đảm bảo rằng bất kỳ khung đàm phán nào cũng không hoàn toàn làm suy yếu vị thế của Ukraina (được đồng minh thừa nhận). Có nguyên tắc "Nothing about Ukraina without Ukraina" - không thể đàm phán chỉ giữa Nga và Mỹ/Châu Âu bỏ Ukraina ngoài cuộc.

• Chuẩn bị chiến trường và sức mạnh răn đe:

Nếu Nga thấy rằng mình có thể tiếp tục chiến tranh mà vẫn "xử lý được" thì sẽ không vào đàm phán. Vì vậy, Hoa Kỳ và đồng minh cần làm sao để Nga nhìn thấy khả năng bị suy yếu hoặc chi phí tăng.

Các bước khả thi mà Hoa Kỳ có thể theo đuổi:

1. Tăng mức trừng phạt và chuẩn bị "lưỡi dao" kinh tế:

Khởi động gói trừng phạt mới nhắm vào dầu khí Nga, kết hợp với trừng phạt thứ cấp đối với các nước mua dầu Nga. Khi Nga cảm nhận rõ ràng nguồn thu bị đe dọa, thì sẽ có động lực mạnh hơn để ngồi xuống.

2. Tăng viện trợ quân sự và thông tin cho Ukraina:

Bằng việc giữ cho Ukraina đủ khả năng kháng cự và thậm chí tạo ra khả năng tấn công hạn chế, Hoa Kỳ giúp thay đổi cán cân tâm lý - từ "Nga có thể thắng" sang "Nga có thể chịu nhiều tổn thất hơn nếu kéo dài".

3. Đề xuất khung đàm phán có tính khả thi và giới hạn rõ:

Hoa Kỳ nên đưa ra sớm một bản khung công khai hoặc dịu dàng, chẳng hạn: Ukraina tạm trung lập, ngăn chặn mở rộng NATO một thời gian, Nga được tham gia tái thiết và có đảm bảo an ninh, đổi lại giữ lại một số vùng lãnh thổ nhưng với cơ chế cuối cùng được định sau. Nếu Hoa Kỳ không đề xuất khung thì Nga có lý do để nói "không có gì để đàm phán".

4. Kết hợp carrot và stick theo thứ tự phù hợp:

Khi áp lực đã đủ (stick), Hoa Kỳ đưa ra carrot - là lời hứa giúp Nga ra khỏi thế bị cô lập nếu ngồi vào bàn và thực hiện vài bước nhỏ. Sự kết hợp này sẽ làm tăng khả năng Nga đồng ý.

5. Duy trì tuyến đối thoại rõ ràng với Nga:

Tránh để Nga cảm thấy mình chỉ bị cô lập và bị áp lực đơn thuần - cần có kênh trao đổi, đối thoại ngoại giao rõ ràng để ông Putin có lối lui danh dự và cảm giác "không bị mất mặt hoàn toàn".

Những rủi ro và giới hạn

• Putin có thể không thực tâm muốn đàm phán - nếu ông ta vẫn tin mình đang ở thế tốt, ông có thể chờ thêm thời gian.

• Nếu Hoa Kỳ hoặc đồng minh triển khai quá mạnh "carrot" quá sớm - nghĩa là giảm áp lực trước khi Nga thực sự bị ép - thì sẽ bị nhìn như dấu hiệu mêm yếu và phản tác dụng.

• Việc gây sức ép mạnh có thể dẫn tới thang bậc leo thang chiến tranh (kinh tế, quân sự) nếu Nga chống trả hoặc sử dụng "ăn miếng trả miếng".

• Mối liên kết đồng minh (châu Âu, châu Á) không vững hoặc thiếu hợp tác có thể làm suy yếu áp lực chung.

• Cuối cùng, đàm phán nếu có xảy ra, sẽ rất phức tạp - vì các điều kiện cơ bản như lãnh thổ, an ninh Ukraina, mở rộng NATO, phục hồi ... đều rất nhạy cảm và khó giải quyết nhanh.

Tóm lại, nếu Hoa Kỳ thực sự muốn bắt buộc Tổng thống Putin ngồi vào bàn đàm phán, thì chiến lược hợp lý là: đặt ra một cán cân rủi ro - lợi ích mà Putin cảm thấy rõ ràng là tiếp tục chiến tranh sẽ lỗ lớn hơn so với việc đàm phán.

Đồng thời Hoa Kỳ và đồng minh phải giữ kiên định, phối hợp, và có một khung đàm phán đủ "mềm" để được Putin chấp nhận nhưng đủ "cứng" để Ukraina và đồng minh có thể chấp nhận. Việc chỉ chờ Putin thay đổi tự nhiên là thiếu thực tế - thay vào đó cần một chiến lược chủ động kết hợp áp lực và ngoại giao.

Việc Hoa Kỳ muốn đưa Putin vào bàn đàm phán không phải chỉ là việc đàm phán đơn thuần - mà là việc tái cấu trúc "tình thế" để làm thay đổi tính toán chiến lược của phía Nga.