Câu chuyện Đại sứ

Chiến sự Nga - Ukraina đã bước sang năm thứ ba, gây ra những tổn thất nặng nề về nhân mạng, kinh tế và chính trị không chỉ cho hai quốc gia trực tiếp tham chiến mà còn ảnh hưởng sâu rộng đến toàn bộ cấu trúc an ninh châu Âu cũng như quan hệ quốc tế toàn cầu.

Trong bối cảnh đó, câu hỏi được nhiều người đặt ra: nếu Tổng thống Nga Vladimir Putin và Tổng thống Ukraina Volodymyr Zelensky ngồi lại đối thoại, liệu có cơ hội nào cho một giải pháp hòa bình? Đây không chỉ là một vấn đề mang tính lý thuyết ngoại giao, mà còn là câu hỏi sống còn đối với hàng triệu người dân đang chịu ảnh hưởng trực tiếp từ cuộc xung đột.

Bối cảnh lịch sử và nguyên nhân xung đột

 Quan hệ Nga - Ukraina vốn phức tạp và đan xen giữa lịch sử, chính trị, kinh tế và văn hóa. Ukraina từng là một phần của Liên Xô, có vị trí địa chiến lược quan trọng, là "vành đai an ninh" phía tây của Nga. Sau khi Liên Xô tan rã (1991), Ukraina tuyên bố độc lập, nhưng vẫn duy trì quan hệ mật thiết với Nga. Tuy nhiên, các làn sóng chính trị tại Kiev - đặc biệt là Cách mạng Cam 2004 và Phong trào Maidan 2014 - đã đẩy Ukraina ngày càng gần phương Tây, khiến Nga lo ngại.

Sự kiện bán đảo Crimea được Nga sáp nhập (2014) và xung đột vũ trang tại Donbass đã trở thành mồi lửa dẫn tới cuộc chiến quy mô lớn bùng nổ tháng 2/2022.

 Nguyên nhân sâu xa:

●       Nga phản đối sự mở rộng của NATO về phía đông.

●       Ukraina muốn thoát khỏi sự chi phối của Moskva, tiến gần EU và NATO.

●       Mâu thuẫn về bản sắc dân tộc, ngôn ngữ và lịch sử.

Như vậy, xung đột Nga - Ukraina không chỉ là cuộc chiến lãnh thổ, mà còn là va chạm mô hình phát triển và trật tự an ninh châu Âu.

Vị thế hiện nay của Nga và Ukraina

Nga:

●       Sau hơn hai năm chiến tranh, Nga vẫn duy trì được thế chủ động quân sự trên một số mặt trận, đặc biệt tại Donetsk và Luhansk.

●       Nền kinh tế Nga chịu trừng phạt nặng nề, nhưng nhờ giá dầu, khí đốt và sự hỗ trợ từ Trung Quốc, Ấn Độ, Iran... đã thích ứng khá tốt.

●       Về chính trị, Putin củng cố quyền lực trong nước, thể hiện hình ảnh "bảo vệ lợi ích quốc gia" trước phương Tây.

Ukraina:

●       Ukraina kiên cường chống trả, nhận được viện trợ lớn từ Mỹ, EU và NATO.

●       Tuy nhiên, nền kinh tế kiệt quệ, hạ tầng bị phá hủy nặng nề, hàng triệu người dân phải di tản.

●       Về chính trị, Zelensky vẫn duy trì được hình ảnh lãnh đạo kháng chiến, nhưng gặp nhiều sức ép nội bộ, đặc biệt khi viện trợ từ phương Tây có dấu hiệu chậm lại.

Cả hai bên đều chưa đạt được thắng lợi tuyệt đối, nhưng cũng chưa sẵn sàng nhượng bộ. Đây là tình thế "tiến thoái lưỡng nan", tạo ra cơ hội - nhưng cũng đầy rủi ro - cho đàm phán hòa bình.

Vai trò của các bên quốc tế

Một cuộc gặp trực tiếp giữa Putin và Zelensky khó có thể diễn ra nếu không có sự can thiệp hoặc trung gian từ cộng đồng quốc tế.

●       Mỹ và NATO: ủng hộ mạnh mẽ Ukraina, coi đây là tuyến đầu ngăn chặn Nga. Washington muốn duy trì áp lực lên Moskva, nhưng cũng lo ngại chiến tranh kéo dài gây kiệt quệ ngân sách và rủi ro chính trị.

●       Liên minh châu Âu (EU): vừa muốn bảo vệ Ukraina, vừa sợ chiến sự lan rộng ảnh hưởng đến an ninh năng lượng và kinh tế. Nhiều nước EU bắt đầu thúc giục tìm giải pháp chính trị.

●       Trung Quốc: chủ trương trung lập, kêu gọi hòa bình, nhưng thực chất vẫn duy trì quan hệ chiến lược với Nga, nhằm đối trọng Mỹ. Bắc Kinh có thể đóng vai trò trung gian.

●       Thổ Nhĩ Kỳ, Ấn Độ, Brazil... cũng nỗ lực ngoại giao, thể hiện vai trò của các cường quốc khu vực.

●       Liên Hợp Quốc: nhiều lần kêu gọi ngừng bắn, nhưng hiệu quả hạn chế do sự chia rẽ trong Hội đồng Bảo an.

Như vậy, hòa bình Nga - Ukraina không thể chỉ đến từ nỗ lực song phương, mà phải có bảo đảm an ninh đa phương.

Tổng thống Nga Putin và ông Zelensky

Điều kiện cho một cuộc gặp Putin - Zelensky

Để hai nhà lãnh đạo có thể ngồi lại, cần thoả mãn một số điều kiện:

●       Ngừng bắn tạm thời: ít nhất ở một số khu vực trọng điểm, để tạo lòng tin ban đầu. .

●       Cam kết không mở rộng chiến sự: cả hai bên cần kiềm chế, tránh leo thang.

●       Bảo đảm quốc tế: có thể thông qua Liên Hợp Quốc, Thổ Nhĩ Kỳ hoặc Thụy Sĩ làm trung gian.

●       Thỏa thuận về khu vực tranh chấp: đây là điểm khó nhất. Nga muốn giữ Crimea và vùng Donbass; Ukraina tuyên bố "không nhượng đất"

●       Cam kết an ninh lâu dài: Ukraina đòi hỏi được bảo đảm an ninh tương tự NATO nếu chưa thể gia nhập khối này. Nga thì muốn Ukraina trung lập, không trở thành căn cứ quân sự của phương Tây.

Triển vọng giải pháp hòa bình

Những yếu tố tích cực:

●       Cả Nga và Ukraina đều mệt mỏi, khó kéo dài chiến tranh vô thời hạn.

●       Áp lực quốc tế gia tăng, đặc biệt từ các nước đang phát triển, đòi hỏi chấm dứt xung đột đế ổn định kinh tế toàn cầu.

●       Các kênh ngoại giao hậu trường vẫn đang hoạt động.

Những rào cản lớn:

●       Nga không muốn "thua" về mặt chính trị, vì điều đó ảnh hưởng đến uy tín của Putin.

●       Ukraina kiên quyết giữ vững chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ.

●       Mỹ và NATO chưa thống nhất về mức độ nhượng bộ có thế chấp nhận với Nga.

Do đó, hòa bình là khả thi, nhưng khó có thể đạt được ngay lập tức. Giải pháp nhiều khả năng sẽ là "hòa bình từng phần" hoặc "xung đột đóng băng", tương tự như bán đảo Triều Tiên.

Các kịch bản trong tương lai,

●       Kịch bản lạc quan: Putin và Zelensky gặp nhau dưới sự bảo trợ quốc tế, đạt thỏa thuận ngừng bắn lâu dài, tiến tới hòa ước. Ukraina được tái thiết, Nga được dỡ bỏ dần trừng phạt.

●       Kịch bản trung tính: Hai bên ký kết thỏa thuận ngừng bắn nhưng chiến tranh không chính thức chấm dứt. Các vùng lãnh thổ tranh chấp tồn tại như "điểm nóng đóng băng".

●       Kịch bản tiêu cực: Đàm phán thất bại, chiến sự tiếp tục leo thang, thậm chí lan rộng ra ngoài Ukraina. Điều này đe dọa an ninh toàn cầu, có nguy cơ sử dụng vũ khí hạt nhân.

Một cuộc gặp giữa Putin và Zelensky nếu xảy ra, chắc chắn sẽ là sự kiện chính trị - ngoại giao quan trọng nhất của thế kỷ XXI. Tuy nhiên, giải pháp hòa bình không chỉ phụ thuộc vào thiện chí của hai nhà lãnh đạo, mà còn bị chi phối bởi cán cân quyền lực toàn cầu.

 Trong ngắn hạn, khả năng đạt được một hòa ước toàn diện còn xa vời. Song về dài hạn, khi cả hai bên cùng nhận thấy chiến tranh không đem lại thắng lợi tuyệt đối, đối thoại sẽ là con đường duy nhất.

 Câu hỏi "Liệu có tìm được giải pháp hòa bình?" vì thế không có câu trả lời đơn giản là "Có" hay "Không", mà phụ thuộc vào sự thay đổi của bối cảnh quốc tế, sự nhượng bộ chiến lược của các bên, và quan trọng nhất - ý chí chính trị của hai nhà lãnh đạo Putin và Zelensky.