Câu chuyện Đại sứ

 Dưới thời Tổng thống Vladimir Putin, Liên bang Nga đã và đang thúc đẩy một chiến lược ngoại giao mang tính dài hạn nhằm củng cố và mở rộng ảnh hưởng tại Trung Á (trên hết là các quốc gia thuộc khu vực Trung Á - gồm Kazakhstan, Uzbekistan, Kyrgyzstan, Tajikistan, Turkmenistan).

Bối cảnh chiến lược và động lực của Moskva

Trước hết, Trung Á vốn là "sân sau" truyền thống của Nga từ thời Liên Xô. Mặc dù sau khi Liên Xô tan rã vào năm 1991, các nước Trung Á từng bước tìm hướng đa dạng hóa quan hệ quốc tế (gắn với Trung Quốc, Liên Âu, Mỹ), Moskva vẫn xem vùng trung tâm Á này là không gian chiến lược để đảm bảo an ninh biên giới phía Nam và duy trì ảnh hưởng trong không gian hậu Xô Viết.

Trước bối cảnh căng thẳng với phương Tây - đặc biệt kể từ khi Nga mở chiến dịch quân sự tại Ukraine - Moskva càng có lý do để xây dựng trục ưu tiên mới, gia tăng hợp tác với các quốc gia Á - Trung, trong đó Trung Á là khu vực gần gũi về địa lý, văn hóa và lịch sử. Nga muốn giảm rủi ro bị cô lập quốc tế, thiết lập mạng lưới đối tác để ứng phó với các lệnh trừng phạt, và đồng thời cạnh tranh ảnh hưởng với Trung Quốc, Liên Âu, cũng như các đối thủ khác trong khu vực.

Nga cũng đang thúc đẩy sáng kiến "Hợp tác Đại Âu - Á" (Greater Eurasian Partnership) - một mô hình liên kết mở nhằm liên kết Liên minh Kinh tế Á - Âu (EAEU), Tổ chức Hợp tác Thượng Hải (SCO), và các mạng lưới kinh tế khu vực khác. Trong khuôn khổ này, việc mở rộng kết nối với Trung Á là một phần thiết yếu để hình thành một chuỗi giao thông, năng lượng, tài chính xuyên lục địa.

Những cách thức Nga "mở rộng" quan hệ

·      Tăng trưởng trao đổi thương mại: Trong 2025, thương mại song phương Nga - Trung Á tăng khoảng 4% trong 7 tháng đầu năm, và tổng kim ngạch vượt hơn 45 tỷ USD.

·      Đầu tư vào các dự án cơ sở hạ tầng và công nghiệp: Nga đã ký nhiều thỏa thuận xây dựng trung tâm công nghiệp, công viên công nghiệp, hợp tác trong nông - lâm - thủy sản, máy móc, chế tạo.

·      Xây dựng: Nổi bật là việc Nga cam kết xây dựng nhà máy điện hạt nhân đầu tiên tại Trung Á - tại Uzbekistan, với 6 lò phản ứng tổng công suất 330 MW. AP News Ngoài ra, Nga thúc đẩy hợp tác về khí đốt, điện, hiện đại hóá các nhà máy thủy điện cũ trong khu vực

·      Thanh toán sử dụng đồng nội tệ: Moskva đang hỗ trợ các nước Trung Á trong việc tăng cường thanh toán bằng đồng nội tệ trong giao dịch song phương, nhăm giảm phụ thuộc vào hệ thống thanh toán quốc tế do phương Tây kiểm soát. 

Nga đang tích cực hiện diện tại khu vực Trung Á

An ninh - quốc phòng và hợp tác chiến lược 

·      Căn cứ quân sự và bảo đảm an ninh biên giới: Nga duy trì căn cứ quân sự tại Tajikistan (Căn cứ 201), đóng vai trò quan trọng trong giám sát và đảm bảo an ninh vùng biên giới gần Afghanistan. 

·      Hợp tác chống khủng bố, ma túy, di cư: Trong các hội nghị với các lãnh đạo Trung Á, Putin đề xuất tăng cường hợp tác an ninh nhằm đối phó tội phạm xuyên quốc gia, khủng bố và kiểm soát dòng người lao động di cư. 

·      Thỏa thuận đối tác chiến lược quân sự: Nga tăng cường ký kết các hiệp ước hợp tác quốc phòng với các nước Trung Á, đặt nền tảng cho chia sẻ thông tin quân sự, huấn luyện và cung cấp trang bị (Ví dụ: Nga và Uzbekistan ký hiệp định đối tác chiến lược quân sự giai đoạn 2026-2030)

Liên kết vùng và hợp tác tổ chức quốc tế

·     Hội nghị Nga - Trung Á: Putin đã tổ chức hội nghị cấp cao với các nước Trung Á tại Dushanbe (Tajikistan), kêu gọi gia tăng hợp tác trong nhiều lĩnh vực để tăng cường kết nối địa - chính trị.

·     Thúc đẩy liên kết trong khuôn khổ EAEU, SCO, CIS: Nga mong muốn Trung Á tham gia sâu hơn vào Liên minh Kinh tế Á – Âu (EAEU) và mạng lưới hợp tác của Tổ chức Hợp tác Thượng Hải, giúp hình thành "khối Á - Âu" có khả năng cạnh tranh với các khối phương Tây.

·     Cạnh tranh ảnh hưởng với Trung Quốc và Liên Âu: Trung Quốc thông qua sáng kiến Vành đai - Con đường (BRI) đang đầu tư mạnh vào Trung Á, và Liên Âu cũng đưa ra gói hỗ trợ hạ tầng cho khu vực. Nga buộc phải mở rộng hợp tác để giữ vai trò trung tâm trong bản đồ quyền lực khu vực.

Thách thức và rủi ro

Việc mở rộng quan hệ không phải là con đường không có trở ngại. Có thể kể đến:

·       Sự cạnh tranh quyền lực quốc tế: Trung Quốc, Liên Âu, Thổ Nhĩ Kỳ, Mỹ đều đang gia tăng ảnh hưởng tại Trung Á. Nga không thể thức tỉnh sự độc quyền.

·       Sự tự chủ chiến lược của các quốc gia Trung Á: Các nước như Kazakhstan, Uzbekistan đang theo đuổi chính sách ngoại giao đa chiều, không muốn bị ràng buộc hoàn toàn vào một phía.

·       Áp lực kinh tế và chi phí cao: Một số dự án cơ sở hạ tầng, năng lượng rất tốn kém; rủi ro tài chính lớn nếu đầu tư không hiệu quả. 

·       Bất ổn an ninh ở vùng biên Afghanistan: Tình hình bất ổn tại Afghanistan có thể lan sang các quốc gia láng giềng - điều mà Nga phải cực kỳ cảnh giác.

·       Rủi ro địa chính trị và trừng phạt quốc tế: Những nước Trung Á nếu quá gần Nga có thể chịu ảnh hưởng từ lệnh trừng phạt hoặc phản ứng từ phương Tây.

Tổng thể, chiến lược của Tổng thống Putin trong việc mở rộng quan hệ với các quốc gia Trung Á phản ánh một bước đi tất yếu trong nỗ lực tái định vị Nga trong thế giới đang chuyển dịch. Qua tăng cường hợp tác kinh tế - năng lượng - an ninh - chính trị, Moskva mong muốn khôi phục vai trò trung tâm ở vùng Trung Á, vừa giữ khoảng đệm biên giới, vừa gia tăng sức mạnh mềm trong không gian ảnh hưởng hậu Xô Viết.

Tuy nhiên, để thành công, Nga phải cân bằng giữa tham vọng và thực lực, xử lý tốt mối quan hệ với các cường quốc khác, và đối phó các rủi ro chiến lược trong một khu vực rất nhạy cảm.