Câu chuyện Đại sứ

Trong bối cảnh căng thẳng địa - chính trị tiếp tục leo thang tại châu Âu và nhiều điểm nóng trên thế giới, quan hệ giữa Nga và Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) lại một lần nữa trở thành tâm điểm chú ý của dư luận quốc tế.

Những phát biểu gần đây từ giới chức Nga cho thấy Moskva đang tỏ rõ sự quan ngại trước thông tin NATO tiến hành các cuộc diễn tập, hoạch định chiến lược và nghiên cứu kịch bản chiến tranh toàn diện - mà nhiều nhà quan sát cho rằng có thể dẫn đến kịch bản "Chiến tranh Thế giới thứ Ba" nếu các bên không kiềm chế.

Theo các nguồn tin từ Bộ Ngoại giao Nga, Moskva nhận định rằng những cuộc tập trận quy mô lớn, kéo dài nhiều tháng, cùng các tài liệu chiến lược mới của NATO có dấu hiệu chuyển từ phòng thủ sang "răn đe tấn công", mở rộng phạm vi triển khai lực lượng tới gần biên giới Nga. Đây là yếu tố khiến Nga đặc biệt lo ngại, vì cho răng NATO đang từng bước đẩy khu vực châu Âu - Á tiến gần hơn tới nguy cơ xung đột quân sự trực diện.

Căng thẳng gia tăng tại Đông Âu

Trong vài năm qua, NATO liên tục mở rộng hiện diện quân sự tại các quốc gia Đông Âu, đặc biệt là Ba Lan, Romania và vùng Baltic. Các căn cứ, kho vũ khí, lực lượng phản ứng nhanh và hệ thống phòng thủ tên lửa được tăng cường. Nga coi đây là hành động "bao vây" và "đe dọa an ninh quốc gia".

Trước động thái này, Moskva cũng triển khai thêm quân đội, nâng cấp kho vũ khí hạt nhân chiến thuật tại Kaliningrad, Belarus và khu vực Viễn Đông. Các cuộc tập trận "Zapad" hay "Vostok" được tổ chức thường xuyên với quy mô hàng chục nghìn binh sĩ, cho thấy hai bên đang trong vòng xoáy chạy đua quân sự.

NATO khẳng định chỉ "phòng thủ"

Về phía NATO, các quan chức khối này nhiều lần tuyên bố chiến lược mới chỉ nhằm "bảo vệ" các nước thành viên trước "các hành động khó lường" từ Nga. Tuy nhiên, việc công khai thảo luận các "kịch bản chiến tranh tổng lực" - kể cả tình huống xung đột hạt nhân giới hạn - khiến Nga phản ứng mạnh mẽ. Moskva cho rằng điều đó phá vỡ cam kết an ninh chung được xây dựng sau Chiến tranh Lạnh, đồng thời gia tăng nguy cơ tính toán sai lầm

Một số chuyên gia độc lập nhận định việc NATO nghiên cứu kịch bản chiến tranh không có nghĩa khối này chuẩn bị tấn công, mà nhằm củng cố khả năng sẵn sàng và phối hợp tác chiến trong trường hợp khủng hoảng leo thang. Tuy vậy, trong bối cảnh niềm tin chiến lược suy giảm nghiêm trọng, bất kỳ động thái quân sự nào cũng có thể bị bên kia hiểu là đe dọa trực tiếp.

Quan điểm của Nga: Cảnh báo về "lăn ranh đỏ

Nga nhiều lần nhấn mạnh các "lằn ranh đỏ" mà NATO không được vượt qua, gồm việc triển khai tên lửa tầm trung tại châu Âu, kết nạp thêm các nước láng giềng gần Nga vào NATO, hoặc cung cấp vũ khí tấn công cho các quốc gia có tranh chấp với Moskva.

Việc NATO vẫn hỗ trợ quân sự cho Ukraine, tăng hiện diện ở Biển Đen và Baltic khiến Nga coi đây là hành vi vượt quá giới hạn chịu đựng. Ngoại trưởng Nga cảnh báo "mọi sự tính toán sai lầm trong bối cảnh này có thể dẫn tới hậu quả thảm khốc cho an ninh toàn cầu".

Nga đang lo ngại NATO xây dựng kịch bản cho thế chiến thứ 3

Nguy cơ leo thang toàn cầu

Nhiều nhà phân tích an ninh quốc tế nhận định, mặc dù chưa có bằng chứng cho thấy NATO và Nga sẽ đối đầu trực tiếp trong tương lai gần, song sự thiếu kênh đối thoại và niềm tin chiến lược sụt giảm đang làm tăng nguy cơ va chạm. Nếu các cuộc tập trận hoặc triển khai vũ khí diễn ra trong không gian chật hẹp tại châu Âu, chỉ cần một sự cố hoặc hiểu lầm có thể dẫn đến xung đột khó kiểm soát.

Các chuyên gia cũng nhấn mạnh sự cần thiết phải khôi phục các cơ chế kiểm soát vũ khí, các hiệp ước giảm thiểu rủi ro hạt nhân, cũng như đường dây nóng giữa các bộ quốc phòng. Đây là bài học quan trọng từ thời Chiến tranh Lạnh giúp tránh những kịch bản "ngày tận thế"

Kêu gọi đối thoại thay vì đối đầu

Trước tình hình trên, cộng đồng quốc tế - đặc biệt là Liên Hợp Quốc, Tổ chức An ninh và Hợp tác châu Âu (OSCE) - được kêu gọi đóng vai trò trung gian, thúc đẩy các bên quay trở lại bàn đàm phán. Giới học giả cũng đề xuất hai bên tái khởi động cơ chế "Nga - NATO Council" vốn bị đình trệ từ năm 2014, nhằm khôi phục các kênh trao đổi khủng hoảng và minh bạch quân sự.

Nga tuyên bố sẵn sàng đối thoại "trên cơ sở bình đẳng" và tôn trọng lợi ích an ninh lẫn nhau, song đồng thời khẳng định sẽ "áp dụng mọi biện pháp cần thiết" để bảo vệ chủ quyền, nếu cảm thấy bị đe dọa. NATO cũng nói vẫn "mở cửa" đối thoại với Moskva nhưng không chấp nhận "ép buộc" hay "chia vùng ảnh hưởng".

Triển vọng tương lai

Tình hình quan hệ Nga - NATO hiện nay được đánh giá là ở mức "nguy hiểm nhất" kể từ sau Chiến tranh Lạnh. Nếu các sáng kiến ngoại giao, kiểm soát vũ khí không được khôi phục, thế giới có thể phải đối mặt với một cuộc chạy đua vũ trang mới, tiêu tốn nguồn lực khổng lồ và tạo ra rủi ro xung đột ngoài ý muốn.

Trong bối cảnh này, nhiều chuyên gia khuyến nghị các bên cần ưu tiên "an ninh tập thể" thay vì "an ninh khối", đồng thời phát triển các cơ chế hợp tác kinh tế, năng lượng và môi trường để giảm phụ thuộc vào đối đầu quân sự. Sự cân bằng lợi ích và niềm tin chiến lược là chìa khóa duy nhất để ngăn chặn nguy cơ "Chiến tranh Thế giới thứ Ba" mà cả nhân loại đều không mong muốn.