Câu chuyện Đại sứ

 Trong thời gian gần đây, mối quan hệ quân sự giữa Iran và Nga đang trở thành tâm điểm chú ý của cộng đồng quốc tế. Từ sau khi cuộc xung đột Nga - Ukraine bùng nổ năm 2022, hai quốc gia này ngày càng xích lại gần nhau hơn, không chỉ trên phương diện chính trị và kinh tế mà còn cả trong lĩnh vực quốc phòng, đặc biệt là hợp tác về phòng không và an ninh khu vực.

Nhiều nguồn tin cho rằng Tehran và Moscow đang hướng tới một liên minh phòng không chung, khiến các nước phương Tây, đặc biệt là Mỹ và Israel, không khởi lo ngại. Nhưng liệu "liên minh" này có thực sự được hình thành và đủ sức đảm bảo an ninh khu vực hay không, vẫn là một câu hỏi cần được phân tích kỹ lưỡng.

Trước hết, cần nhìn lại nền tảng quan hệ giữa Iran và Nga. Hai quốc gia này có nhiều điểm tương đồng về chiến lược: cùng đối đầu với Mỹ và phương Tây, cùng muốn giảm ảnh hưởng của NATO ở Trung Đông và khu vực Á- Âu. Nga coi Iran là đối tác chiến lược trong việc mở rộng ảnh hưởng tại Trung Đông, đặc biệt sau khi Mỹ và các đồng minh rút khỏi Afghanistan và giảm dần sự hiện diện ở khu vực này. Ngược lại, Iran xem Nga như một "lá chắn ngoại giao" quan trọng, giúp họ giảm áp lực từ các lệnh trừng phạt quốc tế và tăng cường sức mạnh quân sự.

Trong những năm gần đây, hợp tác quân sự giữa hai nước ngày càng sâu rộng. Nga cung cấp cho Iran nhiều công nghệ quân sự tiên tiến, trong đó có hệ thống radar cảnh báo sớm, máy bay chiến đấu Sukhoi, tên lửa phòng không S-300 và S-400.

Đổi lại, Iran cung cấp cho Nga các loại máy bay không người lái (UAV) được đánh giá là hiệu quả và rẻ trong chiến tranh hiện đại - một yếu tố quan trọng giúp Nga duy trì thế chủ động trong cuộc xung đột với Ukraine. Việc hai nước chia sẻ công nghệ, kinh nghiệm và thông tin radar được cho là bước khởi đầu của một mạng lưới phòng không phối hợp, tuy chưa chính thức công bố.

Vào năm 2024, truyền thông khu vực từng tiết lộ rằng Iran, Nga và Syria đã thảo luận việc thiết lập "hệ thống phòng không tích hợp", cho phép chia sẻ dữ liệu radar và điều phối hoạt động đánh chặn tên lửa trong khu vực Trung Đông. Dù chưa có tuyên bố chính thức nào từ cả hai phía, song việc các cố vấn quân sự Nga xuất hiện tại một số căn cứ phòng không của Iran đã làm dấy lên nghi ngờ rằng "liên minh" này đang dần hình thành trong thực tế.

Mối quan hệ nồng ấm giữa Nga và Iran đang khiến phương Tây lo ngại

Tuy nhiên, việc hình thành một liên minh phòng không hoàn chỉnh giữa Iran và Nga vẫn còn gặp nhiều rào cản:

Thứ nhất, Nga vẫn phải cân nhắc lợi ích chiến lược với các quốc gia khác ở khu vực Trung Đông, đặc biệt là Israel và Ả Rập Xê Út - những nước có quan hệ phức tạp nhưng vẫn giữ liên hệ nhất định với Moscow. Nếu Nga đi quá xa trong việc hỗ trợ Iran, quan hệ với các đối tác này có thể bị tổn hại.

Thứ hai, Iran tuy có nền công nghiệp quốc phòng phát triển nhanh, nhưng vẫn còn hạn chế về năng lực kỹ thuật so với Nga, khiến khả năng phối hợp đồng bộ hệ thống phòng không còn gặp nhiều khó khăn.

Về phía Iran, việc hợp tác sâu với Nga trong 1 lĩnh vực phòng không mang lại nhiều lợi ích. Tehran đang phải đối mặt với nguy cơ bị tấn công từ Israel, vốn nhiều lần tiến hành không kích các cơ sở hạt nhân Iran.

Nếu có sự hỗ trợ của Nga - cường quốc sở hữu công nghệ phòng không hàng đầu thế giới - Iran có thể củng cố khả năng răn đe và nâng cao vị thế chiến lược trong khu vực. Ngoài ra, sự hợp tác này còn giúp Iran gửi thông điệp mạnh mẽ đến phương Tây rằng họ không đơn độc trong cuộc đối đầu địa chính trị.

Tuy nhiên, xét trên tổng thể, "liên minh phòng không" giữa Iran và Nga hiện nay mới chỉ dừng ở mức hợp tác song phương, chưa đạt đến cấp độ một khối quân sự chính thức như NATO. Mối quan hệ này vẫn chủ yếu dựa trên lợi ích chiến thuật tạm thời - Nga cần UAV của Iran trong chiến trường Ukraine, còn Iran cần vũ khí và công nghệ phòng không của Nga để bảo vệ mình. Khi bối cảnh địa chính trị thay đổi, mối quan hệ này hoàn toàn có thể biến động.

Tóm lại, việc Iran và Nga tiến tới thiết lập một liên minh phòng không thực thụ là điều có thể xảy ra trong tương lai, nhưng hiện nay vẫn chưa có bằng chứng rõ ràng cho thấy một cấu trúc phòng thủ chung chính thức đã được hình thành.

Sự hợp tác quân sự giữa hai quốc gia chủ yếu mang tính chiến thuật, nhằm củng cố sức mạnh riêng và gửi thông điệp răn đe tới các đối thủ. Tuy nhiên, nếu xu hướng này tiếp tục được củng cố, đặc biệt trong bối cảnh Trung Đông đang căng thẳng, thì một trục phòng thủ Nga - Iran có thể trở thành thực tế, góp phần định hình lại cán cân an ninh khu vực trong những năm tới.