Câu chuyện Đại sứ

Thỏa thuận JCPOA và lệnh cấm vận trước đây

JCPOA (Joint Comprehensive Plan of Action - Kế hoạch Hành động Toàn diện Chung) là thỏa thuận hạt nhân năm 2015 giữa Iran với nhóm P5+1 (Mỹ, Anh, Pháp, Nga, Trung Quốc + Đức), theo đó Iran đồng ý giới hạn chương trình hạt nhân của mình để đối lấy việc nới lỏng cấm vận quốc tế.

Tuy nhiên từ năm 2018, Mỹ rút khỏi JCPOA dưới thời Tổng thống Donald Trump, tái áp đặt các lệnh trừng phạt đơn phương. Điều này làm xói mòn hiệu quả và tính liên tục của JCPOA, tạo ra nhiều căng thẳng và bất ổn.

Cơ chế "snapback" (tự động tái áp đặt)

Một điểm quan trọng là cơ chế "snapback" được quy định trong Nghị quyết 2231 của Hội đồng Bảo an, cho phép nếu Iran vi phạm cam kết theo JCPOA, các biện pháp trừng phạt cũ sẽ tự động được tái áp dụng.

Vấn đề là ai có quyền kích hoạt snapback và liệu việc áp dụng có hợp pháp - đây là điểm mâu thuẫn chính giữa các bên.

Sự kiện gần đây

Ngày 19-9-2025, Hội đồng Bảo an đã tiến hành bỏ phiếu để xem xét việc tái áp đặt các biện pháp cấm vận đối với Iran do những cáo buộc rằng Tehran đã không thực hiện đúng các cam kết về hạt nhân theo JCPOA.

Các bên châu Âu (Anh, Pháp, Đức - nhóm E3) là những người đứng ra kích hoạt tiến trình này. Nếu không có thay đổi nào trước hạn chót, các lệnh cấm vận sẽ được áp dụng trở lại vào ngày 28-9.

Quan điểm của Nga

Nga đã lên tiếng phản đối mạnh mẽ việc Hội đồng Bảo an tái áp đặt cấm vận Iran. Các điểm chính trong quan điểm của Nga như sau:

Cho rằng việc tái áp đặt là khiêu khích và bất hợp pháp Bộ Ngoại giao Nga gọi hành động của nhóm châu Âu E3 là "khiêu khích" và "bất hợp pháp" trong ngữ cảnh của JCPOA.

Cảnh báo về nguy cơ leo thang căng thẳng

Nga nhấn mạnh rằng tái áp đặt cấm vận sẽ dẫn đến một vòng xoáy leo thang trong căng thẳng chính trị, ngoại giao - có thể kéo theo hậu quả khó lường.

Cho rằng quá trình không tuân thủ thủ tục hoặc vi phạm tính minh bạch và sự đồng thuận Nga và Trung Quốc đều phê phán rằng các nước châu Âu không có quyền hoặc không tuân thủ đúng quy trình để khởi xướng việc snapback, và Hội đồng

Bảo an bị chia rẽ. Việc nhóm E3 thúc đẩy tái áp đặt mà không có sự đồng thuận rộng rãi được xem là làm suy yếu uy tín của Hội đồng Bảo an.

Ủng hộ quyền phát triển năng lượng hạt nhân hòa bình của Iran Nga nhấn mạnh rằng lran có quyền phát triển năng lượng hạt nhân vì mục đích hòa bình, theo các cam kết quốc tế mà nước này tham gia (bao gồm cả với IAEA) và theo JCPOA nếu lran tuân thủ các điều kiện.

Lo ngại về hậu quả không thể khắc phục

Ngoài ra, Nga cảnh báo rằng nếu các trừng phạt được tái áp lại, hậu quả của chúng có thể vượt xa mức có thể kiểm soát, gây thiệt hại lâu dài - không chỉ cho Iran mà cả hệ thống quốc tế và Hội đồng Bảo an.

Iran đang được Nga ủng hộ tại Hội đồng bảo an Liên hợp quốc

Những điểm mâu thuẫn / tranh luận

Dĩ nhiên, quan điểm của Nga cũng không phải là không có điểm có thể tranh luận.

Dưới đây là một số điểm đối lập mà các bên ủng hộ tái áp đặt cấm vận thường nêu ra:

Vi phạm cam kết của Iran: Các nước châu Âu, Mỹ cho rằng Iran đang không thực hiện đầy đủ nghĩa vụ của mình theo JCPOA, đặc biệt về việc làm giàu uranium, minh bạch với IAEA, tiếp cận thanh sát viên, và các hoạt động hạt nhân có thể bị dùng cho mục đích quân sự.

Nguy cơ phổ biến vũ khí hạt nhân: Nếu Iran vi phạm các cam kết hạt nhân, tái áp đặt cấm vận là một phương án để kiềm chế nguy cơ phổ biến vũ khí hạt nhân.

Hiệu lực của thỏa thuận dựa vào việc tuân thủ: Nếu một bên không tuân thủ, các bên còn lại có quyền sử dụng các biện pháp

Tính răn đe: Việc tái áp đặt cấm vận có thể là bài học cho lran và các quốc gia khác là cam kết quốc tế phải được thực thi, nếu không sẽ có hậu quả.

Đối với quan hệ quốc tế

Sự kiện này làm nổi bật tính mong manh của các thỏa thuận quốc tế lớn như JCPA khi thiếu cam kết từ tất cả các phía, đặc biệt khi có sự rút lui hoặc vi phạm từ phía nào đó (chẳng hạn Mỹ từ năm 2018).

Cái mà thế giới coi là "đa phương hóa" có thể bị thương tổn nếu các quốc gia lớn không giữ lời hứa hoặc tìm cách vượt qua các cơ chế luật lệ quốc tế.

Đối với Trung Đông

Việc Iran bị tái áp đặt cấm vận có thể làm tình hình an ninh và chính trị tại Trung Đông thêm phức tạp, đặc biệt với Israel, các quốc gia Arab, và các phong trào ảnh hưởng trong khu vực.

Iran có thể đáp trả bằng cách tăng cường kho vũ khí hạt nhân (nếu bị coi rằng các lệnh giám sát bị thiếu hiệu quả), hoặc tìm các đồng minh để chống lại ảnh hưởng phương Tây, từ đó làm tái cấu trúc liên minh trong khu vực.

Triển vọng giải pháp

Hiện vẫn còn thời gian (theo các nguồn tin, lran và các nước châu Âu E3) để đạt được thỏa thuận trì hoãn việc tái áp đặt, nêu lran chấp nhận các thanh sát viên, minh bạch hơn, và giải quyết các nghi ngại.

Sự hòa giải hoặc đàm phán phụ thuộc vào việc các bên có thiện chí, và liệu phía châu Âu có sẵn sàng giảm mức độ đòi hỏi hoặc tìm lộ trình trung gian để giữ cho JCPOA sống được, so với đặt nặng việc áp dụng snapback tức thời.

Việc Nga phản đối Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc tái áp đặt cấm vận lran là một phản ứng mạnh mẽ, đầy toan tính, kết hợp giữa lập trường nguyên tắc trong luật quốc tế và bảo vệ lợi ích chiến lược.

Về phía Nga, phản đối này nhằm mục đích:

Bảo vệ tính hợp pháp của các thỏa thuận quốc tế (như JCPOA), tránh việc các cơ chế bị lợi dụng làm công cụ chính trị của các quốc gia mạnh;

Duy trì ảnh hưởng tại Trung Đông thông qua hỗ trợ lran cả kinh tế và ngoại giao;

Cảnh báo về nguy cơ bất ổn và hậu quả lâu dài nếu tái áp đặt cấm vận mà không có giải pháp hài hòa.

Tuy nhiên, sự phản đối của Nga không đảm bảo là có thể ngăn chặn việc tái áp đặt cấm vận nếu cơ chế snapback được xác định hợp pháp bởi các thành viên Hội đồng Bảo an khác, và nêu lran không đáp ứng các yêu cầu quốc tế liên quan tới minh bạch hạt nhân.

Tương lai phụ thuộc vào khả năng đàm phán, ràng buộc từ cả hai phía, và cách mà cộng đồng quốc tế - đặc biệt các nước phương Tây - sẽ xử lý các lo ngại chính trị, an ninh và pháp lý.