Câu chuyện Đại sứ

Trong nhiêu năm qua, chương trình hạt nhân của lran không chỉ là một trong những vấn đề gây tranh cãi nhất trong quan hệ quốc tế, mà còn là trọng tâm của cuộc đối đầu âm thầm giữa Tehran và Washington. Mỹ, cùng với các đồng minh, luôn lo ngại rằng chương trình hạt nhân dân sự của lran có thể là vỏ bọc cho một tham vọng quân sự nhằm phát triển vũ khí hạt nhân. Trong khuôn khổ đó, hàng loạt cơ sở hạt nhân của Iran đã trở thành mục tiêu phá hoại, cả bằng phương pháp quân sự lẫn các hoạt động tình báo bí mật. Bài viết này sẽ phân tích những cơ sở hạt nhân chính của Iran từng bị Mỹ (và có thể là Israel) phá hoại, cũng như đánh giá tác động của những hành động đó trong chiến lược tổng thể kiềm chế năng lực hạt nhân của Iran.

1. Cơ sở làm giàu uranium Natanz -"trái tim" của chương trình hạt nhân Iran

Tầm quan trọng: Natanz là một trong những cơ sở hạt nhân lớn nhất và quan trọng nhất của Iran, được dùng để làm giàu uranium ở cấp độ thấp đến trung bình, nằm tại tỉnh Isfahan. Đây là trung tâm của chương trình làm giàu uranium do Tổ chức Năng lượng Nguyên tử Iran

(AEOI) vận hành.Các vụ phá hoại:

• Vụ tấn công bằng virus Stuxnet (2009-2010):

Một trong những vụ phá hoại mạng nghiêm trọng và tinh vi nhất trong lịch sử an ninh mạng toàn cầu. Mỹ và Israel được cho là đã hợp tác phát triển virus Stuxnet - một phần mềm độc hại nhằm làm rối loạn hoạt động của các máy ly tâm tại Natanz

Virus đã khiến hàng nghìn máy ly tâm bị hư hỏng hoặc phải ngừng hoạt động trong một thời gian dài, làm chậm lại tiến trình làm giàu uranium của Iran từ vài tháng đến vài năm.

• Vụ nổ bí ẩn (2020):

Ngày 2/7/2020, một vụ nổ lớn xảy ra tại cơ sở Natanz, gây thiệt hại nghiêm trọng cho nhà máy lắp ráp máy ly tâm. Giới chức Iran xác nhận đây là "hành động phá hoại có chủ ý". Nhiều nguồn tin quốc tế ám chỉ rằng Mossad (tình báo Israel), với sự hỗ trợ của CIA, đã cài thiết bị nổ từ trước.

Kết quả: Iran mất hàng tháng để khôi phục hoạt động; cơ sở bị lùi tiến độ mở rộng lắp đặt các máy ly tâm thế hệ mới.

• Vụ tấn công điện 2021:

Ngày 11/4/2021, hệ thống điện cấp nguồn cho toàn bộ cơ sở bị ngắt đột ngột, gây ra một sự cố nghiêm trọng.

Các chuyên gia an ninh mạng Iran cáo buộc đây là một vụ "tấn công mạng + phá hoại vật lý", khiến nhiều máy ly tâm bị ngưng hoạt động.

2. Cơ sở ngầm Fordow - Pháo đài hạt nhân bất khả xâm phạm?

Cơ sở ngầm Fordow (Nguồn: hanoimoi.vn)

Vị trí và vai trò: Fordow được xây dựng trong lòng một ngọn núi tại Qom, cách thủ đô Tehran khoảng 160 km, được thiết kế để chống lại các cuộc không kích. Đây là nơi Iran làm giàu uranium ở cấp độ cao hơn 20%, vi phạm giới hạn của thỏa thuận hạt nhân JCPOA. Hành động phá hoại:

• Mặc dù Fordow chưa từng ghi nhận những vụ nổ hay sự cố quy mô lớn, nhưng có nhiều báo cáo từ tình báo phương Tây cho rằng Mỹ và Israel đã từng cài cắm các thiết bị gián điệp để theo dõi hoạt động tại đây.

• Phá hoại bằng con người: Một số kỹ sư lran tại Fordow được cho là đã bị "mua chuộc" để cung cấp thông tin kỹ thuật cho tình báo Mỹ - Israel. Vụ việc không được công khai rộng rãi, nhưng các quan chức an ninh Iran từng bắt giữ nhiều nghi phạm bị cáo buộc làm gián điệp tại các cơ sở hạt nhân.

3. Cơ sở nghiên cứu hạt nhân Parchin - Nơi ẩn chứa "bóng tối

Vai trò đặc biệt: Parchin không phải là cơ sở dân sự theo định nghĩa của AEOI mà thuộc quyền quản lý của Bộ Quốc phòng Iran. Đây là nơi bị nghi ngờ diễn ra các nghiên cứu  liên quan đến kích nổ hạt nhân và đầu đạn thu nhỏ.

Vụ phá hoại nổi bật:

• Vụ nổ năm 2020: Một vụ nổ cực lớn làm rung chuyển khu vực quân sự Parchin vào tháng 6/2020. Iran ban đầu cho rằng đây là "sự cố bồn khí công nghiệp", nhưng ảnh vệ tinh cho thấy vụ nổ gần khu vực bị IAEA quan tâm đặc biệt.

• Tấn công bằng UAV và biệt kích: Nhiều nhà phân tích tin rằng các cuộc tấn công tại Parchin mang dấu ấn của một chiến dịch do thám, sử dụng drone cảm tử hoặc lực lượng đặc nhiệm xâm nhập. Một kỹ sư cấp cao thiệt mạng trong vụ nổ năm 2022 tại khu vực này càng củng cố nghi ngờ về hành động phá hoại của nước ngoài.

4. Nhà máy Karaj - Trung tâm phát triển máy ly tâm

Tầm quan trọng: Karaj là nơi sản xuất các linh kiện máy ly tâm IR-1, IR-2m... và là mắt xích quan trọng trong chuỗi cung ứng công nghệ hạt nhân Iran.

Vụ tấn công tháng 6/2021:

Một cuộc tấn công phá hoại nhăm vào khu phức hợp TESA (thuộc Karaj) được Iran xác nhận là hành vi khủng bố. Các thông tin tình báo phương Tây ám chỉ rằng một nhóm đặc nhiệm được hỗ trợ bởi Mỹ và Israel đã sử dụng vật liệu nổ để làm hư hại các thiết bị chính yếu, làm gián đoạn quá trình sản xuất linh kiện máy ly tâm. Iran sau đó cấm IAEA tiếp cận cơ sở này, gây ra căng thẳng quốc tế.

5. Tác động chiến lược: Mỹ đạt được gì? Iran bị tổn thất ra sao?

• Mỹ và đồng minh: Nhờ các hoạt động phá hoại, Mỹ đã trì hoãn tiến trình lran tiếp cận cấp độ vũ khí hạt nhân trong nhiều năm. Những sự cố liên tiếp làm lran phải phân tán nguồn lực, mất niềm tin với cộng đồng kỹ sư trong nước và gây căng thẳng đối với chính sách nội bộ.

• Iran: Tehran bị buộc phải đầu tư thêm hàng tỷ USD để phục hồi và bảo vệ các cơ sở hạt nhân. Tinh thần các nhà khoa học cũng bị ảnh hưởng. Tuy nhiên, bất chấp tất cả, lran vẫn tiếp tục đẩy mạnh làm giàu uranium sau khi Mỹ rút khỏi thỏa thuận JCPOA năm 2018.

6. Tương lai: Cuộc chơi chưa kết thúc

Các chuyên gia dự báo rằng các hành động phá hoại sẽ còn tiếp diễn, đặc biệt nếu lran tiến sát đến ngưỡng phát triển vũ khí hạt nhân. Mỹ có thể tiếp tục sử dụng:

• Chiến tranh mạng nâng cấp (Al, tấn công dữ liệu)

• Vũ khí năng lượng định hướng (directed energy weapons)

• Chiến dịch không gian mạng đa tầng với các mạng lưới nội gián

Ngược lại, lran cũng đang nỗ lực củng cố an ninh mạng, bảo vệ các cơ sở bằng công nghệ phòng thủ tiên tiến và tăng cường hệ thống phát hiện nội gián. Cuộc chiến âm thầm giữa Mỹ và Iran trong lĩnh vực hạt nhân là một trong những ví dụ điển hình nhất về chiến tranh phi truyền thống. Những cơ sở như Natanz, Fordow, Parchin hay Karaj không chỉ là trung tâm kỹ thuật, mà còn là chiến trường vô hình nơi công nghệ, tình báo và chiến lược đan xen. Dù Mỹ đã thành công phần nào trong việc phá hoại các cơ sở này, nhưng Iran vẫn chưa từ bỏ tham vọng hạt nhân - một tín hiệu cho thấy cuộc đối đầu này sẽ còn tiếp tục và ngày càng nguy hiểm hơn trong thời gian tới.