Toàn cảnh nước mỹ

MỞ ĐẦU: HỒI ỨC VỀ MỘT BI KỊCH LỊCH SỬ

Ngày 4 tháng 4 năm 1968, tại ban công của Khách sạn Lorraine ở Memphis, Tennessee, Mục sư Martin Luther King Jr. - nhà lãnh đạo vĩ đại của phong trào dân quyền Mỹ - đã bị ám sát. Tin dữ lan khắp nước Mỹ như sấm sét giữa trời quang, gây nên làn sóng biểu tình và bạo động tại hơn 100 thành phố. Hơn 50 năm sau, những tài liệu tuyệt mật liên quan đến vụ việc vừa được chính phủ Hoa Kỳ công bố năm 2025 theo Đạo luật Tự do.

Thông tin (FOIA), hé lộ những bí mật chưa từng được biết đến và đặt lại câu hỏi lớn về ai thực sự đứng sau vụ ám sát.

Tài liệu mới cho thấy đây không chỉ là vụ giết người đơn thuần mà còn là kết quả của một chuỗi phức hợp các yếu tố chính trị, xã hội, sắc tộc và chiến lược quyền lực ngầm. Để hiểu rõ nguyên nhân sâu xa của vụ ám sát, cần nhìn vào bối cảnh lịch sử, tâm lý chính trị thời kỳ Chiến tranh Lạnh, mối quan hệ giữa Mục sư King với chính quyền liên bang, cũng như vai trò mờ ám của Cục Điều tra Liên bang (FBI).

MARTIN LUTHER KING JR BIỂU TƯỢNG THÁCH THỨC TRẬT TỰ CŨ

Mục sư Martin Luther King Jr. (Nguồn: VTV)

Martin Luther King Jr. là một nhà lãnh đạo Cơ đốc giáo, đồng thời là thủ lĩnh phong trào đấu tranh bất bạo động vì quyền công dân của người Mỹ gốc Phi. Trong một thời kỳ nước Mỹ chìm trong phân biệt chủng tộc, ông nổi lên như một nhà tư tưởng cách mạng, đưa ra thách thức công khai đối với hệ thống pháp luật, trật tự xã hội và thể chế phân biệt.

Sau thành công của các chiến dịch như Montgomery Bus Boycott (1955-1956), Chiến dịch Birmingham (1963) và bài phát biểu "I Have a Dream" trong cuộc tuần hành Washington năm 1963, King trở thành biểu tượng toàn quốc. Ông được trao giải Nobel Hòa bình năm 1964 khi mới 35 tuổi. Tuy nhiên, cũng chính từ thời điểm ấy, King bắt đầu trở thành mục tiêu theo dõi của FBI - dưới sự chỉ đạo trực tiếp của Giám đốc J. Edgar Hoover.

NHỮNG HỒ SƠ MẬT VÀ CHIẾN DỊCH BÔI NHỌ CỦA FBI

Tài liệu công bố năm 2025 đã xác nhận sự tồn tại và quy mô lớn của chương trình COINTELPRO (Counter Intelligence Program) - do FBI khởi động từ năm 1956 nhăm theo dõi, thâm nhập và vô hiệu hóa các tổ chức mà họ cho là "cấp tiến" hay "có thể gây rối loạn xã hội".

King bị coi là "mối nguy chính trị tiềm tàng" không chỉ bởi các hoạt động đấu tranh dân quyền, mà còn do ông bắt đầu liên kết với phong trào phản chiến và giới lao động nghèo. Một trong những tài liệu gây sốc nhất là bản sao lá thư nặc danh do FBI gửi cho King năm 1964, yêu cầu ông "tự sát" trước khi bị vạch trần đời tư.

Các tài liệu giải mật còn cho thấy:

• FBI đã đặt máy ghi âm tại các khách sạn King từng ở;

• Họ nắm được các chi tiết riêng tư trong đời sống hôn nhân và có kế hoạch công khai để hạ bệ uy tín ông;

• FBI đã gây áp lực lên các nhà tài trợ và cộng sự của King nhằm cô lập ông về tài chính và truyền thông.

CHUYỂN HƯỚNG ĐẤU TRANH: TỪ DÂN QUYÊN SANG CHỐNG CHIẾN TRANH VÀ NGHÈO ĐÓI

Năm 1967, King gây chấn động dư luận khi công khai phản đối chiến tranh Việt Nam trong bài phát biểu nổi tiếng "Beyond Vietnam" tại New York. Ông tuyên bố rằng nước Mỹ là "nhà tài trợ bạo lực lớn nhất thế giới", chỉ trích sự hy sinh của người nghèo - đặc biệt là người da màu - cho một cuộc chiến phi nghĩa. Không những thế, King còn khởi xướng "Chiến dịch Người Nghèo" (Poor People's Campaign) với mục tiêu đòi hỏi công bằng kinh tế cho mọi tầng lớp. Ông chuẩn bị tập hợp hàng trăm nghìn người nghèo thuộc mọi chủng tộc đến biểu tình tại Washington.

Các tài liệu mật cho thấy điều này khiến nhiều cơ quan liên bang lo ngại. Một ghi chú nội bộ từ Bộ Tư pháp năm 1968 nêu rõ: "Sự kết hợp giữa phản chiến, sắc tộc và giai cấp trong thông điệp của King là nguy cơ lớn nhất đối với trật tự xã hội hiện tại."

VỤ ÁM SÁT: CHỈ LÀ HÀNH ĐỘNG CỦA CÁ NHÂN?

James Earl Ray, một tù nhân vượt ngục, bị bắt tại London và kết án giết Mục sư King. Tuy nhiên, ông luôn khẳng định mình bị "giăng bẫy". Trong những năm sau đó, nhiều cuộc điều tra và điêu trần - kể cả từ Quốc hội Mỹ - đã hé lộ khả năng tồn tại một âm mưu lớn hơn.

Các chi tiết đáng chú ý từ tài liệu mới:

• Ray có liên hệ với một nhóm cực đoan da trắng mang tên "White America Army";

• Có nhân chứng nói rằng Ray từng được tài trợ chi phí di chuyển, hộ chiếu giả và nơi trú ẩn;

• Một báo cáo mật ghi lại cuộc họp của FBI năm 1968 cho thấy họ "biết rõ khả năng King bị đe dọa tính mạng nhưng không có biện pháp cụ thể bảo vệ".

Công luận và nhiều nhà sử học đặt câu hỏi: Liệu chính phủ Mỹ có cố tình "nhắm mắt làm ngơ"? Việc này có được bật đèn xanh từ các lực lượng bảo thủ cực đoan trong chính quyền?

COINTELPRO VÀ CƠ CHẾ"DIỆT TỪ TRONG"

COINTELPRO không chỉ nhắm vào King mà còn vào hàng loạt nhà hoạt động: Malcolm X, các thủ lĩnh Black Panther, các nhà báo, nghệ sĩ và cả chính trị gia da màu. Chiến dịch này đi ngược với các quyền hiến định, và ngày nay bị xem là hành vi đàn áp chính trị có hệ thống. Việc sử dụng tình báo để dập tắt tiếng nói phản biện đặt ra câu hỏi về bản chất dân chủ thực sự trong xã hội Mỹ. Nếu người đấu tranh cho hòa bình, công lý, bất bạo động như Martin Luther King Jr. cũng bị coi là mối nguy an ninh, thì xã hội đó có thật sự dân chủ?

DI SẢN BỊ CẮT NGANG VÀ SỰ TRỔI DẬY TƯ TƯỞNG KING SAU KHI MẤT

Cái chết của King không làm chấm dứt phong trào mà thối bùng nó mạnh mẽ hơn. Phong trào Black Power, các tổ chức dân quyền, phong trào phản chiến và phong trào phụ nữ lấy cảm hứng từ King tiếp tục đấu tranh suốt thập niên 1970. Nhiều trường đại học, đường phố, và ngày nghỉ lễ mang tên ông được công nhận. Năm 1983, nước Mỹ chính thức công nhận Ngày Martin Luther King Jr. là ngày lễ quốc gia - một biểu tượng hòa giải sau nhiều năm chia rẽ.

CÁC PHẢN ỨNG SAU KHI TÀI LIỆU ĐƯỢC GIẢI MẬT (2025)

Sau khi các tài liệu mật được giải mật trong năm 2025:

• Nhiều nhà hoạt động đòi hỏi mở lại cuộc điều tra vụ ám sát;

• Các nhóm nhân quyền yêu cầu quốc hội điều trần lại về vai trò của FBI và Bộ Tư pháp;

• Một số nghị sĩ đề xuất thành lập ủy ban công lý lịch sử để bồi thường danh dự cho các nạn nhân của COINTELPRO.

Quan trọng hơn cả, giới trẻ Mỹ bắt đầu nhìn lại lịch sử dân quyền với cái nhìn tỉnh táo hơn. Họ hiểu rằng dân chủ không bao giờ là thành quả tặng không, mà là kết quả của những hy sinh.

CÁI CHẾT KHÔNG THỂ GIẾT CHẾT MỘT GIẤC MƠ

Martin Luther King Jr. đã ngã xuống, nhưng lý tưởng của ông sống mãi. Vụ ám sát ông là sản phẩm của nỗi sợ hãi quyền lực với sự thay đổi, là biểu hiện của một hệ thống chính trị chưa đủ bao dung với tiếng nói đối lập.

Việc Mỹ công bố hồ sơ mật là một bước quan trọng, nhưng chưa đủ. Điều cần thiết là học cách đối mặt với sự thật, nhận lỗi về những sai lầm trong quá khứ và tạo điều kiện cho các phong trào công lý tiếp tục phát triển.

Một nhà hoạt động từng nói: "Bạn có thể giết một con người, nhưng bạn không thể giết một giấc mơ." Martin Luther King Jr. chính là minh chứng cho điều ấy.