Toàn cảnh nước mỹ

Về bản chất, tổng thống Mỹ không có thẩm quyền pháp lý trực tiếp để phế truất hay can thiệp vào việc thay đổi lãnh đạo hợp pháp của một quốc gia có chủ quyền. Tuy nhiên, trong thực tiễn chính trị quốc tế, Hoa Kỳ vẫn có thể gây ảnh hưởng gián tiếp thông qua các biện pháp ngoại giao, tài chính, an ninh hoặc áp lực chính trị lên Ukraine, tạo ra các thay đổi đáng kể trong nội bộ nước này.

Nguyên tắc pháp lý quốc tế: Không có cơ sở để một tổng thống Mỹ phế truất lãnh đạo Ukraine

Theo Hiến chương Liên Hợp Quốc, mọi quốc gia đều có “chủ quyền bình đẳng”, và “không can thiệp vào công việc nội bộ của quốc gia khác” là nguyên tắc nền tảng. Điều này đồng nghĩa với việc:

• Không một quốc gia nào — kể cả Hoa Kỳ . có quyền pháp lý trực tiếp để cách chức hay can thiệp vào tiến trình lựa chọn lãnh đạo của Ukraine.

• Ukraine là một quốc gia có hệ thống hiến pháp riêng. Theo Hiến pháp Ukraine, Tổng thống chỉ có thể bị phế truất thông qua thủ tục luận tội (impeachment), do Quốc hội Ukraine (Verkhovna Rada) quyết định, với sự giám sát của Tòa án Hiến pháp và Tòa án Tối cao.

Như vậy, xét về luật pháp, Tổng thống Mỹ không thể ra lệnh, tạo quyết định hay hành động trực tiếp để truất quyền Zelensky.

Ảnh hưởng chính trị: Mỹ có thể gây áp lực nhưng không thể thay thế quyền quyết định của Ukraine

Mặc dù không có quyền trực tiếp, Hoa Kỳ có ảnh hưởng rất lớn đối với an ninh và tài chính của Ukraine, đặc biệt trong bối cảnh chiến tranh Nga – Ukraine:

• Mỹ là nhà tài trợ quân sự lớn nhất của Ukraine.

• Mỹ hỗ trợ tài chính, vũ khí, thông tin tình báo và vận động quốc tế cho Kyiv.

• Quan hệ chiến lược Ukraine – Mỹ có tính sống còn đối với khả năng phòng thủ của Ukraine.

Nhờ vị thế đó, Mỹ có thể gây sức ép đối với chính phủ Ukraine, bao gồm cả Tổng thống Zelensky, thông qua các công cụ như:

• Điều chỉnh tốc độ hỗ trợ quân sự.

• Áp đặt điều kiện minh bạch, chống tham nhũng, hoặc yêu cầu cải tổ bộ máy.

• Tác động đến các đối tác EU/NATO để tạo sức ép đa chiều.

Tuy nhiên, ngay cả những biện pháp ảnh hưởng mạnh mẽ này cũng không thể chuyển thành hành động “phế truất” chính thức. Quyền quyết định cuối cùng vẫn thuộc về thể chế chính trị Ukraine.

Tổng thống Mỹ Donald Trump và Tổng thống Ukraine Zelensky

Bối cảnh chiến tranh: Tính nhạy cảm của việc thay đổi lãnh đạo

Trong giai đoạn chiến sự kéo dài, việc thay đổi lãnh đạo Ukraine là vấn đề cực kỳ nhạy cảm đối với cả Kyiv và Washington:

• Mỹ cần một đối tác ổn định để duy trì mặt trận chống Nga.

• Bất kỳ sự can thiệp sâu nào đều có thể gây ra khủng hoảng chính trị, làm suy yếu khả năng chiến đấu.

• Nga có thể khai thác thông tin về “can thiệp Mỹ” để tuyên truyền, chia rẽ nội bộ Ukraine và làm suy giảm uy tín của Kyiv trên trường quốc tế.

Do đó, Mỹ có xu hướng tránh gây sức ép dẫn đến bất ổn nội bộ Ukraine, trừ trường hợp liên quan đến các bê bối hoặc xung đột nghiêm trọng ảnh hưởng đến chiến lược của Mỹ.

Tiền lệ lịch sử: Mỹ từng ảnh hưởng, nhưng không trực tiếp phế truất lãnh đạo nước khác

Trong lịch sử, Mỹ có ảnh hưởng mạnh mẽ đến chính trường của nhiều quốc gia, từ Mỹ Latinh đến Trung Đông, thông qua:

• Hỗ trợ phe đối lập.

• Tạo sức ép kinh tế hoặc ngoại giao.

• Tác động đến tiến trình bầu cử.

• Hỗ trợ cải tổ chính trị hoặc hậu thuẫn thay đổi lãnh đạo.

Tuy nhiên, phần lớn trường hợp đều mang tính gián tiếp, thông qua các nhóm chính trị địa phương hoặc tác động đến môi trường chính trị – kinh tế. Trong thế kỷ XXI, nhất là với các đồng minh chiến lược, Mỹ không còn sử dụng biện pháp can thiệp thô bạo như thời Chiến tranh Lạnh, vì trái với chuẩn mực quốc tế và có nguy cơ phản tác dụng.

Quan hệ Ukraine – Mỹ hiện nay: Tính - đối tác chứ không phụ thuộc tuyệt đối

Mặc dù Ukraine nhận hỗ trợ lớn từ Hoa Kỳ, nhưng:

• Ukraine có quyền tự chủ chính trị.

• Quốc hội và cử tri Ukraine là lực lượng quyết định “số phận” của tổng thống.

• Mỹ muốn Ukraine là một đối tác độc lập, không phải “quốc gia phụ thuộc”.

Ngoài ra, Zelensky có mức ủng hộ trong dân chúng và vai trò biểu tượng đặc biệt trong chiến tranh. Mỹ không có lợi ích chiến lược trong việc thay đổi lãnh đạo trừ khi xuất hiện khủng hoảng nội bộ nghiêm trọng.