Giáo dục

An ninh phi truyền thống (ANPTT) được hiểu là những mối đe dọa đối với sự ổn định, phát triển và tồn tại của quốc gia - dân tộc nhưng không xuất phát trực tiếp từ xung đột vũ trang hay đe dọa quân sự truyền thống. Thay vào đó, các nguy cơ này có tính chất xuyên quốc gia, phi biên giới, tác động đa chiều lên mọi lĩnh vực của đời sống xã hội.

Ví dụ: biến đổi khí hậu, an ninh nguồn nước, an ninh năng lượng, dịch bệnh, tội phạm công nghệ cao, di cư bất hợp pháp, khủng bố phi truyền thống, buôn bán người, an ninh mạng, an ninh lương thực.

Khác với an ninh truyền thống, ANPTT không thể giải quyết chỉ bằng sức mạnh quân sự mà cần hợp tác đa phương, phối hợp liên ngành, kết hợp giữa Nhà nước, xã hội, cộng đồng và doanh nghiệp.

Nguyên nhân khiến ANPTT trở thành vấn đề cấp bách hiện nay

Toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế sâu rộng

Sự liên kết kinh tế, dòng chảy hàng hóa, dịch vụ, tài chính, thông tin và con người qua biên giới ngày càng lớn. Điều này giúp các quốc gia phát triển nhưng cũng làm cho nguy cơ an ninh phi truyền thống lan rộng nhanh hơn, ví dụ như dịch bệnh Covid-19 bùng phát toàn cầu, tội phạm mạng, buôn lậu xuyên quốc gia.

Biến đổi khí hậu và khủng hoảng môi trường

Hiện tượng nước biển dâng, thiên tai cực đoan, hạn hán, xâm nhập mặn, thiếu nước ngọt đe dọa sinh kế của hàng tỷ người. Việt Nam là một trong những quốc gia chịu ảnh hưởng nặng nề nhất của biến đổi khí hậu, đặc biệt ở Đồng bằng sông Cửu Long.

Cách mạng công nghiệp 4.0

Công nghệ số mở ra nhiều cơ hội nhưng cũng tạo ra nguy cơ mất an toàn thông tin, tân công mạng, lộ lọt dữ liệu cá nhân và bí mật quốc gia.

Xung đột khu vực và di cư bất hợp pháp

Các cuộc xung đột, khủng hoảng kinh tế - chính trị ở một số nước khiến dòng người tị nạn tăng, dân đến các vấn đề về an ninh xã hội, buôn người, tội phạm xuyên quốc gia.

Sự phức tạp, khó dự báo

ANPTT có phạm vi rộng, đa chiều, lan tỏa nhanh nên rất khó lường, đòi hỏi các quốc gia phải luôn chủ động và có kịch bản ứng phó dài hạn.

Mối đe dọa từ an ninh phi truyền thống ngày càng hiện hữu

Các lĩnh vực an ninh phi truyền thống nổi bật

An ninh môi trường và biến đổi khí hậu

Ô nhiễm không khí, nước, đất; suy giảm đa dạng sinh học; rác thải nhựa đại dương đang đe dọa nghiêm trọng đời sống. Các hiện tượng thiên tai cực đoan như bão lũ, hạn hán, sạt lở đất gây thiệt hại lớn về người và của.

An ninh năng lượng

Nguồn năng lượng hóa thạch cạn kiệt, giá dầu biến động, nguy cơ thiếu điện; đồng thời nhu cầu chuyển đổi sang năng lượng tái tạo để giảm phát thải khí nhà kính cũng đặt ra thách thức lớn về vốn, công nghệ, quản trị.

An ninh lương thực và nguồn nước

Gia tăng dân số, đất canh tác bị thu hẹp, ô nhiễm nguồn nước, xâm nhập mặn, cạnh tranh nguồn nước xuyên biên giới (như sông Mekong) là các thách thức nghiêm trọng.

An ninh mạng

Tin tặc, tội phạm công nghệ cao, chiến tranh thông tin, tin giả lan truyền nhanh chóng trên mạng xã hội có thể gây bất ổn chính trị, kinh tế và xã hội.

Dịch bệnh và sức khỏe cộng đồng

Các dịch bệnh mới nối như Covid-19, Ebola, cúm gia cầm, sốt xuất huyết... cho thấy nguy cơ bùng phát dịch bệnh xuyên biên giới là hiện hữu, ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe, kinh tế và an sinh xã hội.

Tội phạm xuyên quốc gia và buôn bán người

Hoạt động buôn lậu ma túy, vũ khí, động vật hoang dã; rửa tiền, buôn bán người; khủng bố phi truyền thống ngày càng tinh vi, khó kiểm soát.

Tác động của an ninh phi truyền thống đối với quốc gia và khu vực

Kinh tế: gây tổn thất lớn cho GDP (thiên tai, dịch bệnh, tấn công mạng), phá vỡ chuỗi cung ứng, tăng chi phí khắc phục hậu quả.

Xã hội: làm gia tăng thất nghiệp, nghèo đói, bất bình đẳng, di cư bất hợp pháp, bất ổn xã hội.

Môi trường: suy thoái tài nguyên, ô nhiễm môi trường sống, mất cân bằng sinh thái.

Chính trị - an ninh: gia tăng xung đột tiềm ẩn, cạnh tranh tài nguyên, khủng bố và cực đoan hóa.

Đặc biệt, Việt Nam - quốc gia có đường bờ biển dài, khí hậu nhiệt đới gió mùa, nền kinh tế mở - càng dễ bị tác động bởi ANPTT, nên việc nâng cao năng lực ứng phó là vô cùng cấp bách.

Yêu cầu và giải pháp bảo đảm an ninh phi truyền thống trong giai đoạn hiện nay

Hoàn thiện thể chế, pháp luật và chiến lược quốc gia về ANPTT

Nhà nước cần ban hành và cập nhật thường xuyên các chiến lược quốc gia về biến đổi khí hậu, an ninh năng lượng, an ninh mạng, an ninh lương thực, an toàn thông tin; đồng thời rà soát, bổ sung các quy định pháp luật phù hợp chuẩn mực quốc tế.

Nâng cao năng lực dự báo, cảnh báo sớm

Ứng dụng khoa học công nghệ, dữ liệu lớn, trí tuệ nhân tạo vào dự báo thiên tai, dịch bệnh, an ninh mạng. Hình thành hệ thống cảnh báo đa ngành, chia sẻ thông tin giữa các cơ quan, địa phương, doanh nghiệp và người dân.

Phát triển kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn

Chuyển đổi năng lượng tái tạo, giảm phụ thuộc nhiên liệu hóa thạch, thúc đẩy mô hình kinh tế tuần hoàn, giảm rác thải nhựa, nâng cao hiệu quả sử dụng tài nguyên. Đây vừa là giải pháp ứng phó ANPTT vừa là cơ hội phát triển bền vững.

Tăng cường hợp tác quốc tế và khu vực

ANPTT có tính xuyên biên giới nên không thể giải quyết đơn lẻ. Việt Nam cần tiếp tục tham gia các cơ chế hợp tác ASEAN, Liên Hợp Quốc, các hiệp định quốc tế về biến đổi khí hậu, an ninh mạng, kiểm soát dịch bệnh, báo vệ nguồn nước.

Đẩy mạnh giáo dục, nâng cao nhận thức cộng đồng

Tuyên truyền, giáo dục để người dân, doanh nghiệp hiểu rõ nguy cơ ANPTT, tự nâng cao năng lực phòng tránh thiên tai, bảo mật thông tin cá nhân, sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả.

Phát huy vai trò của khoa học - công nghệ và đổi mới sáng tạo

Đầu tư nghiên cứu công nghệ năng lượng sạch, công nghệ sinh học, y tế dự phòng, công nghệ an ninh mạng, hệ thống quản lý thông minh.

Củng cố năng lực của các lực lượng chuyên trách

Xây dựng lực lượng an ninh mạng, phòng chống tội phạm công nghệ cao; nâng cao năng lực y tế dự phòng; hiện đại hóa hệ thống quan trắc môi trường; phát triển lực lượng ứng phó thảm họa đa ngành.

Trường hợp Việt Nam - một số điểm nhấn

Việt Nam đã ban hành nhiều chiến lược, chương trình hành động về biến đổi khí hậu, năng lượng tái tạo, an ninh lương thực, an ninh mạng.

Ví dụ:

Chiến lược quốc gia về biến đổi khí hậu đến năm 2050;

Chiến lược tăng trưởng xanh 2021-2030;

Luật An ninh mạng 2018;

Chương trình chuyển đổi năng lượng công bằng (JETP).

Tuy nhiên, thách thức vẫn rất lớn: xâm nhập mặn ĐBSCL ngày càng nghiêm trọng; tấn công mạng gia tăng; thiên tai khó lường; vấn đề an toàn thực phẩm, buôn bán động vật hoang dã, ô nhiễm không khí ở các đô thị. Vì vậy, yêu cầu "gắn phát triển với đảm bảo an ninh phi truyền thống" ngày càng trở nên cấp thiết.

Định hướng lâu dài

Xem ANPTT là thành phần trọng yếu của an ninh quốc gia: tích hợp vào chiến lược phát triển kinh tế - xã hội, quy hoạch ngành.

Đặt con người và sự phát triển bền vững làm trung tâm: mọi chính sách ứng phó ANPTT đều hướng tới bảo vệ con người, nâng cao chất lượng sống, đám báo công bằng xã hội.

Huy động đa dạng nguồn lực: nhà nước, tư nhân, quốc tế, xã hội dân sự cùng tham gia.

Tăng cường nghiên cứu khoa học: xây dựng cơ sở dữ liệu, mô hình dự báo, đào tạo nhân lực chuyên sâu vê an ninh môi trường, an ninh mạng, y tế công cộng.

An ninh phi truyền thống là vấn đề toàn cầu, không loại trừ bất kỳ quốc gia nào. Trong bối cảnh hội nhập, biến đổi khí hậu, phát triển công nghệ, những mối đe dọa phi truyền thống trở nên phức tạp, đa chiều và khó kiểm soát hơn bao giờ hết. Đối với Việt Nam, bảo đảm an ninh phi truyền thống không chỉ là nhiệm vụ cấp bách để bảo vệ người dân, môi trường, kinh tế mà còn là điều kiện quan trọng để thực hiện các cam kết quốc tế về phát triển bền vững và nâng cao vị thế đất nước trên trường quốc tế.

Giải quyết hiệu quả vấn đề ANPTT đòi hỏi tầm nhìn chiến lược, sự phối hợp liên ngành, sự tham gia của toàn xã hội và hợp tác quốc tế sâu rộng. Chỉ khi đó, Việt Nam mới có thể ứng phó linh hoạt với các thách thức, tận dụng cơ hội để phát triển nhanh, bền vững và an toàn trong giai đoạn mới.