Hiện vẫn còn rất nhiều tác phẩm nghệ thuật, thơ ca và kiến trúc còn nguyên vẹn, chứa đựng hình ảnh của sinh vật thần thoại này, nằm rải rác khắp đất nước. Sự khác biệt về kiểu dáng, hình dáng của chúng đã giúp các nhà sử học, nhà nghiên cứu giải quyết những bí ẩn của lịch sử Việt Nam.

Rồng là sinh vật thần thoại trong văn hóa Việt Nam nói chung và nhiều nước trên thế giới nói riêng. Khí chất và hình thức của chúng không chỉ khác nhau giữa các vùng mà còn giữa các thời kỳ lịch sử và triều đại khác nhau. Rồng Việt có ý nghĩa nghệ thuật, là vật chứng thể hiện đời sống, tư tưởng, tín ngưỡng của người Việt cổ, góp phần làm sáng tỏ những vấn đề còn tồn tại trong nghiên cứu lịch sử Việt Nam.

Rồng là linh vật biểu tượng theo thời gian của người Việt Nam 

Con rồng Việt Nam đã đi vào lòng người dân địa phương từ khoảng thế kỷ thứ 8 trước Công nguyên - thời kỳ dựng nước, gắn liền với nhiều truyền thuyết. Theo nghiên cứu, rồng là hình tượng thần thánh của cá sấu, là con vật được người Việt cổ tôn thờ, kết hợp với những đặc điểm của các loài khác.

Khác với quy định ở Trung Quốc là rồng chỉ dành riêng cho tầng lớp thống trị, rồng ở Việt Nam phổ biến hơn và có thể được sử dụng trong trang trí, kiến trúc, nghệ thuật của mọi tầng lớp.

So với những con rồng phương Đông hung dữ hay những con rồng phương Tây đáng sợ, rồng Việt Nam cũng có vẻ ngoài thân thiện hơn. Thân nó uốn lượn như con rắn hình sin có 12 đốt tương ứng với các tháng trong năm, trên lưng có vảy nhỏ giống vảy cá chép. Đầu rồng không có sừng nhưng có bờm sư tử dài, râu cằm và đôi mắt to lồi, hàm rộng có răng nanh, lưỡi dài và mỏng. Rồng còn có lòng bàn chân hổ, bụng giống con sò và móng vuốt của chim ưng, tượng trưng cho sức mạnh và quyền năng vĩnh cửu.

Người Việt còn tự nhận mình là con Rồng Việt, cháu Tiên, bắt nguồn từ truyền thuyết về nguồn gốc của dân tộc này. Theo câu chuyện đó, Lạc Long Quân - con trai họ Rồng - kết hôn với nàng tiên Âu Cơ, sau này sinh được một trăm người con. Họ được cho là tổ tiên của người Việt ngày nay, tạo nên dòng dõi Rồng Tiên Việt Nam. Nhưng cũng có truyền thuyết khác cho rằng “cháu Tiên” nhắm vào Vu Tiên, mẹ của Thần Long Nữ, người đã sinh ra Long Quân, vì tiên cũng là “Tiên” trong tiếng Việt.

Sau Mèo và trước Rắn, rồng Việt Nam đứng thứ 5 trong hệ thống 12 con giáp, tượng trưng cho dương và uy quyền hoàng gia. Chúng tồn tại ở khắp mọi nơi, từ mặt nước, mặt đất cho đến không khí, đóng vai trò là biểu tượng của nước và là dấu hiệu thuận lợi cho nông nghiệp. Trong văn hóa Việt Nam, những người sinh năm nay thường được coi là những nhà lãnh đạo bẩm sinh - năng động, hào phóng và công bằng, từ đó đạt được thành công quyền lực, giàu có và thịnh vượng. Tuy nhiên, họ cũng được cho là có một số nhược điểm về tính cách như khá nóng tính, quá tự tin và thiếu tỉ mỉ.

 Rồng có bờm dài, râu cằm, mắt và miệng to, không có sừng, cắn ngọc thể hiện sự ngưỡng mộ tinh thần cao thượng của con người. (Nguồn: tienphong.vn)

Trong những ngày lễ lớn ở Việt Nam như Tết Nguyên đán, Trung thu hay lễ khai trương quán, bạn sẽ thường xuyên bắt gặp những đoàn múa linh thú biểu diễn. Một trong số đó phải kể đến múa rồng - một môn nghệ thuật rồng nổi tiếng của Việt Nam, là phong tục xuất phát từ câu chuyện dân gian về con rồng bị rết cắn.

Nó đi tìm thầy thuốc dân gian và được chữa trị tận tình nên rồng đáp trả bằng cách múa múa cầu mưa thuận gió hòa. Vì vậy, dù hoạt động này mang nhiều ý nghĩa khác nhau ở các vùng miền khác nhau nhưng chúng chỉ đơn giản là thể hiện mong muốn bình an, may mắn, hạnh phúc và thịnh vượng.

Múa rồng Việt Nam thường đi kèm với múa lân, múa lân, ngoài ra còn có nhiều loại hình nghệ thuật dân gian khác như rước rồng, lễ hội thuyền rồng Việt Nam,… Đặc biệt, hình tượng sinh vật thần thoại này thường xuất hiện trong múa rối nước, nổi bật là vở kịch “Dream Dragon” được hoàn thành và dàn dựng gần đây vào năm 2019. Biên kịch Lê Quý Dương đã sử dụng hình tượng rồng để thể hiện ước mơ khám phá, kết nối và tương trợ giữa con người, giữa các quốc gia.

Rồng Việt tượng trưng cho vương quyền và sự thịnh vượng nên thường xuất hiện trong các cung điện, thành cổ, lăng mộ hoàng gia... Trong các không gian thờ cúng tôn nghiêm còn có chạm khắc rồng Việt, đặc biệt nếu nơi đó liên quan đến các vị vua trong lịch sử.

Rồng có bờm dài, râu cằm, mắt và miệng to, không có sừng, cắn ngọc thể hiện sự ngưỡng mộ tinh thần cao thượng của con người. Chúng cũng thường xuất hiện theo cặp, uốn lượn mềm mại, lúc này tranh giành viên ngọc thay vì ngậm một viên trong miệng, hay tôn thờ mặt trời/mặt trăng.

Hà Bích