Câu chuyện Đại sứ

Sự nổi bật của Mỹ và Nga trong kiểm soát vũ khí hạt nhân

Hiện nay, Mỹ và Nga đang nắm giữ gần 90% lượng vũ khí hạt nhân trên toàn cầu. Hiệp ước New START giữa hai nước, hạn chế số lượng đầu đạn chiến lược, sẽ hết hạn vào đầu năm 2026 (dự kiến ngày 5 tháng 2).

Đề xuất của Mỹ

Trong hội nghị thượng đỉnh tại Alaska hồi giữa tháng 8/2025, Tổng thống Trump bày tỏ mong muốn bao gồm Trung Quốc vào các cuộc đàm phán kiểm soát vũ khí hạt nhân tam phương để hướng đến giải trừ hạt nhân toàn cầu. Đây là một động thái nhằm khôi phục ngoại giao kiểm soát vũ khí sau khi các thỏa thuận trước đó bị suy yếu.

Phản ứng từ Trung Quốc

Ngày 27/8/2025, người phát ngôn Bộ Ngoại giao Trung Quốc, Quách Gia Khôn (Guo Jiakun), khẳng định việc yêu cầu Trung Quốc tham gia đàm phán tam phương là "không hợp lý và không thực tế". Ông nhấn mạnh:

• Quy mô vũ khí hạt nhân Trung Quốc «không thể so sánh» với Mỹ và Nga.

• Chính sách hạt nhân của Trung Quốc là phòng thủ, theo nguyên tắc "không sử dụng vũ khí hạt nhân trước" (no first use).

• Trung Quốc duy trì lực lượng hạt nhân ở mức tối thiểu cần thiết cho an ninh quốc gia, không chạy đua vũ trang.

• Các quốc gia sở hữu kho vũ khí lớn nhất (Mỹ và Nga) nên chịu trách nhiệm trọng yếu trong giải trừ hạt nhân.

Trung Quốc có nhiều lý do để không tham gia đàm phán về vũ khí hạt nhân

Lý do chính thức từ Trung Quốc

Một là, chênh lệch lớn về kho vũ khí

Trung Quốc sở hữu khoảng 500-600 đầu đạn hạt nhân, trong khi Mỹ và Nga lần lượt có trên 3.700 và 4.300 đầu đạn. Sự chênh lệch quá lớn khiến việc bao gồm Trung Quốc vào các hiệp ước kiểm soát vũ khí theo dạng hiện nay là thiếu cân bằng và bất hợp lý. Theo một phân tích, nếu áp dụng các hạn chế như New START cho Trung Quốc, điều đó sẽ bất công và không phù hợp với thực tế chiến lược.

Hai là, chính sách "không sử dụng vũ khí hạt nhân trước" và phòng thủ Trung Quốc kiên quyết cam kết không sử dụng vũ khí hạt nhân trước, chỉ sử dụng trong tình huống bị tấn công - đây là một chiến lược phòng thủ rõ ràng.

Ba là , ngại bị ràng buộc trong quan hệ bất bình đẳng

Một số học giả nhận định Trung Quốc lo ngại rằng đàm phán kiểm soát vũ khí theo mô hình hiện tại chỉ khiến họ bị ràng buộc ở thế yếu, trong khi Mỹ và Nga không sẵn sàng giảm mạnh vũ khí để tiến tới hòa hợp.

Ngoài ra, nếu họ tham gia đàm phán trước khi có sự giảm tải vũ khí đáng kể từ Mỹ và Nga, điều này sẽ là một ràng buộc bất công.

Bốn là, bất ổn về kiểm chứng (verification)

Trung Quốc lo ngại rằng các biện pháp kiểm chứng trong các hiệp ước kiểm soát vũ khí có thể tạo lợi thế tình báo cho Mỹ và Nga, điều vốn không có lợi cho vị thế an ninh của họ. Điều này làm giảm động lực trọng yếu để tham gia vào các đàm phán mà không có khung kiểm soát cân bằng.

Năm là, chiến lược từng bước, đa phương và trong P5

Trung Quốc ủng hộ việc tiến hành các bước nhỏ, có kiểm soát theo lộ trình, nhằm đảm bảo an ninh chiến lược ổn định. Họ ưa thích các diễn đàn đa phương theo nhóm P5. (5 thành viên thường trực Hội đồng Bảo an), thay vì đàm phán tam phương với hai bên có kho vũ khí vượt trội.

Sáu là, tư tưởng lịch sử và hoài nghi đối với hệ thống phân quyền vũ khí

Trước đây, Trung Quốc từng đánh giá các cơ chế kiểm soát vũ khí và hiệp ước như NPT là công cụ nhằm kiềm chế các quốc gia mới có vũ khí, không công bằng với nước vừa gia nhập sân chơi hạt nhân. Cho đến nay, mặc dù Trung Quốc đã gia nhập NPT từ năm 1992, họ vẫn chưa tham gia Hiệp ước Cấm Vũ khí Hạt nhân (TPNW) vì cho rằng quá trình đó bỏ qua thực tế chiến lược và gây mất ổn định chiến lược toàn cầu.

Trung Quốc từ chối tham gia đàm phán kiểm soát vũ khí hạt nhân với Mỹ và Nga không phải vì phản đối giải trừ hạt nhân nói chung. Thay vào đó, họ phản đối việc bị ràng buộc trước khi hai quốc gia sở hữu vũ khí lớn nhất (Mỹ và Nga) thực hiện giảm vũ khí thực chất. Trung Quốc mong muốn một cơ chế kiểm soát vũ khí công bằng, minh bạch, và có lộ trình cụ thể, đồng thời đảm bảo không làm suy giảm khả năng phòng thủ quốc gia.

Họ theo đuổi chính sách "không sử dụng vũ khí hạt nhân trước", duy trì kho vũ khí ở mức tối thiểu , có tiếng nói trong các diễn đàn đa phương (như P5), đồng thời lo ngại về bất bình đẳng và rủi ro từ kiểm chứng.

Với tình hình hiện tại - Mỹ và Nga chưa có tiến triển giảm vũ khí thực chất, thời hạn New START đến gần, Trung Quốc không có động lực mạnh để nhảy vào cuộc chơi.