Toàn cảnh nước mỹ

Bối cảnh chuyển động

Washington "nhấp nhổm", châu Âu dồn vai

Từ đầu mùa hè 2025, chính sách của Hoa Kỳ với Ukraine đổi sắc liên tục: Lầu Năm Góc bất ngờ tạm dừng một phần lô vũ khí phòng không và đạn chính xác cho Kyiv vì lo cạn kho dự trữ; ngay sau đó, Nhà Trắng lại nới tay cho phép chuyển một số lô hàng tiếp tục đi (đạn 155mm, GMLRS). Những vòng "đạp phanh - đạp ga" này khiến đồng minh bối rối và buộc châu Âu phải trám khoảng trống nhanh hơn, nhất là về phòng không và đạn pháo-hai mạch máu chiến trường của Ukraine.

Về phía châu Âu, dòng tiền chiến lược đã được thể chế hóa: EU triển khai Ukraine Facility (2024-2027) trị giá 50 tỷ euro để giữ ổn định vĩ mô, duy trì vận hành nhà nước và hỗ trợ tái thiết; riêng tháng 8/2025, Hội đồng EU phê chuẩn đợt giải ngân thứ tư hơn 3,2 tỷ euro. Đồng thời, EU đã hợp thức hóa việc dùng lợi nhuận phát sinh từ tài sản Nga bị đóng băng để hỗ trợ

Ukraine (chuyển qua EPF và các chương trình khác)

Về quân sự, Đức vừa công bố gửi thêm hai hệ thống Patriot theo một thỏa thuận "swap" với Mỹ; F-16 từ Hà Lan/Đan Mạch bắt đầu hiện diện; và sáng kiến đạn pháo do Séc dẫn dắt dự kiến đưa tới ~1,8 triệu viên trong năm 2025, nhằm san phẳng "hố đạn" mà chiến tranh cường độ cao đang đào ngày càng sâu.

Bối cảnh đó đặt ra hai câu hỏi: bên trong nước Mỹ, ai đang điều khiển bàn đạp chính sách Ukraine? Châu Âu có thể-và sẽ-gánh bao nhiêu, theo cách nào?

Nội bộ Mỹ: Máy chính sách "nhiều tay lái", lực kéo ngược chiều

Mệnh lệnh tạm dừng của Lầu Năm Góc tháng 7/2025 được giải thích là để kiểm kê và bảo toàn dự trữ-đặc biệt các đạn đánh chặn phòng không (Patriot, Hellfire) và hỏa tiễn phóng loạt (GMLRS). Nhưng đằng sau lập luận kỹ thuật là định hướng chiến lược: chuyển trọng tâm sang Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương, "chấp nhận rủi ro" ở châu Âu. Ở Bộ Quốc phòng, Elbridge Colby - kiến trúc sư "ưu tiên Trung Quốc" - chủ trì rà soát thế trận toàn cầu, dự kiến công bố khuyến nghị vào tháng 8. Điều này giải thích vì sao phanh có thể được nhấn ngay cả khi Nhà Trắng phát tín hiệu mềm hơn.

Song, chỉ một tuần sau, chính quyền lại khôi phục một phần luồng chuyển giao, cho thấy đấu dây ngay trong khối hành pháp: một bên là nhu cầu duy trì răn đe ở châu Âu, bên kia là ưu tiên công nghiệp-kho dự trữ-trục Á.

Phó Tổng thống JD Vance nhiều lần tuyên bố nước Mỹ "đã xong chuyện tài trợ cuộc chiến", nhấn mạnh châu Âu phải chi trả nhiều hơn (kể cả mua vũ khí từ Mỹ). Lập trường này vừa phù hợp "Nước Mỹ trên hết", vừa tạo đòn bẩy mặc cả với NATO/EU về chia sẻ gánh nặng. Nó cũng tạo áp lực dư luận trong nước, khiến bất cứ đợt viện trợ mới nào cũng cần "nhãn" do châu Âu tài trợ, Mỹ cung cấp

Đảng Dân chủ: hầu như nhất trí duy trì viện trợ-nhưng cũng muốn khung pháp lý kiểm soát tính nhất quán, ví dụ sửa luật để ngăn Lầu Năm Góc "thu hồi/đổi hướng" trang bị đã đặt cho Ukraine (USAl). shaheen.senate.gov

Đảng Cộng hòa - phe chủ lưu (Reaganite): ủng hộ viện trợ "có điều kiện", chú trọng răn đe Nga, giữ vai trò lãnh đạo NATO và đơn hàng cho công nghiệp quốc phòng Mỹ. Nhiều thượng nghị sĩ/ dân biểu Cộng hòa đã chỉ trích lệnh "đóng băng" của Lầu Năm Góc và hoan nghênh việc nối lại chuyển giao.

Đảng Cộng hòa - phe "kiềm chế/không can dự" (một phần Freedom Caucus): phản đối "blank check" ràng viện trợ với an ninh biên giới, ưu tiên giảm chi. Phe này có quyền phủ quyết thực tế ở Hạ viện nhờ thế đa số mong manh.

Hệ quả là mỗi thay đổi của Hành pháp đều bị soi xét - và thường bị kéo lại bằng các điều khoản trong NDAA/USAI, hoặc bằng gói lưỡng đảng do các thượng nghị sĩ ôn hòa thúc đẩy. Cuối tháng 7, tại Thượng viện thậm chí xuất hiện dự thảo bổ sung hỗ trợ cho Ukraine bất chấp sự kháng cự trong Hành pháp - dấu hiệu Quốc hội sẵn sàng đi trước nếu thấy ràng buộc lợi ích quốc gia.

Viện trợ an ninh của Mỹ cho Ukraine chạy trên ba "đường ray": Presidential Drawdown Authority - rút trực tiếp từ kho; USAI - ký hợp đồng mới cho công nghiệp; FMF - tín dụng/quỹ đối ngoại. Khi kho mỏng và năng lực sản xuất chưa bắt kịp, bất cứ quyết định "ưu tiên trong nước" đều có thể khiến đường ray Presidential Drawdown Authority chao đảo; còn đường ray USAI lại phụ thuộc ngân sách được Quốc hội "bật đèn xanh" và không bị hành pháp tái điều hướng. Vì thế, tranh cãi dễ "leo thang" từ kỹ thuật sang chính trị, như ta vừa thấy với lệnh tạm dừng tháng 7.

Dư luận Mỹ mệt mỏi chiến tranh, nhưng đa số vẫn ủng hộ viện trợ miễn là châu Âu trả phần lớn hóa đơn và viện trợ gắn với mục tiêu rành mạch. Về công nghiệp, nhu cầu Ukraine tạo đơn hàng béo bở cho các tập đoàn đạn dược, nhưng chuỗi cung ứng (thuốc phóng, chip cảm biến, đầu dò) không thể phồng to ngay tức thì. Vì vậy, một công thức đang được ưa chuộng ở Washington: "Europe pays-America builds" (Âu trả tiền-Mỹ sản xuất), tương tự thỏa thuận Patriot Đức-Mỹ vừa công bố.

Mỹ thông báo ngừng viện trợ vũ khí cho Ukraine

Vai trò châu Âu: Từ "người trả tiền" thành "người tổ chức"

Kể từ đầu 2025, châu Âu nói chung đã bù phần lớn khoảng trống do Hoa Kỳ "chùng tay"-ít nhất về tiền. Dữ liệu mới của Kiel Institute cho thấy mức hỗ trợ trung bình hàng tháng trong giai đoạn 1-4/2025 của châu Âu nhỉnh hơn trung bình 2022-2024, trong khi Mỹ chưa công bố gói mới trong nhiều tháng đầu năm. Điều này phản biện luận điểm "Mỹ trả quá nhiều, Âu quá ít".

Tuy nhiên, tiền không tự biến thành năng lực chiến trường nếu không có hệ sinh thái đặt hàng - sản xuất - giao nhận. Châu Âu vì thế đang dịch chuyển vai trò từ nhà tài trợ phân tán sang "nhà tổ chức":

Ukraine Facility cấp đặn dòng ngân sách để Kyiv không "đứt hơi" tài chính. Lợi nhuận từ tài sản Nga bị đóng băng được "đặt đường" vào EPF và cơ chế khoản vay G7 (ERA) - tạo nguồn cứng cho chi tiêu quốc phòng/đạn dược của Ukraine.

Sáng kiến đạn Séc gom đơn hàng xuyên biên, tận dụng nguồn hàng ngoài châu Âu để giải cơn khát 155mm/122mm; đến giữa mùa hè, truyền thông Đông-Trung Âu ghi nhận hàng trăm nghìn viên đã tới tay, mục tiêu cả năm ~1,8 triệu.

Liên minh F-16 do Hà Lan/Đan Mạch dẫn dắt: chuyển giao tiêm kích và đào tạo-một bước chuyển từ viện trợ "đồ rơi rớt" sang năng lực tác chiến phức tạp.

Đức nổi lên như đầu tàu phòng không cho Ukraine, mở "đường băng" Patriot kèm cơ chế bù đắp công nghiệp với Mỹ và đẩy mạnh năng lực sản xuất đạn dược trong nước/đầu tư tại Ukraine.

Hội nghị thượng đỉnh NATO tại The Hague (6/2025) đưa ra cam kết 5% GDP cho chi tiêu quốc phòng (gồm 3,5% "lõi" + 1,5% liên quan), đồng thời cho phép tính cả đóng góp trực tiếp cho Ukraine/ công nghiệp quốc phòng Ukraine. Đây là thông điệp "Âu tự nâng cấp" - giảm phụ thuộc vào chu kỳ chính trị Mỹ. 

Pháp lý - tài sản Nga: sử dụng lợi nhuận thì đã thông (ít rủi ro), nhưng tịch thu gốc vẫn gây tranh cãi về miễn trừ tài sản quốc gia, rủi ro trả đũa và độ trễ vẫn lớn; vì vậy châu Âu phải mua ngoài (sáng kiến Séc) trong khi chờ năng lực nội khối "chín"

Dù không thuộc EU, Anh vẫn là "nhà thiết kế gói" và nhà cung cấp khí tài tấn công tầm xa, trong khi cụm Bắc Âu (Na Uy, Đan Mạch, Thụy Điển, Phần Lan) thường đi trước về tỷ lệ hỗ trợ/GDP và cho phép tư duy rủi ro cao hơn trong chuyển giao công nghệ. Đây là nhóm có kỳ vọng cao rằng châu Âu phải tự gánh nếu Washington "bẻ lái". (Các xu hướng này cũng phản ánh trong dữ liệu của Kiel, nơi Bắc Âu và Anh được nêu bật như nhóm "dẫn dắt".)

Tác động lên chiến trường và an ninh châu Âu

Chuỗi tấn công tên lửa/ UAV/ bom lượn của Nga khiến Patriot trở thành "hệ sinh thái" hơn là từng khẩu đội đơn lẻ: phải ghép cảm biến, radar lớp thấp, C2, và đặc biệt là đạn đánh chặn. Với thỏa thuận Đức- Mỹ, ta thấy hình thành cơ chế "xoay vòng": châu Âu gửi hệ thống đang có, Mỹ ưu tiên bù đắp nâng cấp cho nước gửi; Ukraine hưởng lợi ngay bằng launcher/ đạn. Đây là mô hình nhân rộng được, nhất là khi Mỹ giảm nhịp rút kho trực tiếp.

Ukraine tiêu thụ đạn 155 mm/122 mm ở mức khó tưởng tượng với chuỗi cung ứng thời bình. Sáng kiến Séc (gom nguồn toàn cầu) là chiếc "cầu lửa" để vượt qua độ trễ mở nhà máy trong EU. Nếu con số mục tiêu ~1,8 triệu viên trong 2025 đạt được,

Ukraine có thể lấy lại nhịp trong các chiến dịch và kéo giãn lưới phòng không Nga bằng hỏa lực mặt đất. Tuy nhiên, cần định chế hóa mua sắm dài hạn để không bị phụ thuộc vào từng "đợt quyên góp".

F-16 mở ra không-đối-không và không-đối-đất chính xác hơn; nhưng nó đòi chuỗi bảo đảm: phi công, thợ máy, phụ tùng, kho vũ khí tương thích (AMRAAM, JDAM-ER, HARM...). Đợt bàn giao từ Hà Lan/Đan Mạch và kế hoạch bổ sung từ Bỉ/ Na Uy cho phép hình thành 2-3 phi đoàn hoạt động. Trong ngắn hạn, F-16 giúp đẩy lùi máy bay và UAV Nga khỏi các khu vực trọng yếu; trong trung hạn, nó ép Nga phân tán phòng không tầm xa.

Tương tác Mỹ-Âu: Đàm phán, răn đe và "hợp đồng xã hội" mới trong NATO

Hội nghị NATO ở The Hague đặt ra chuẩn 5% GDP-một bước nhảy (dù còn tranh cãi) để chứng minh châu Âu có thể tự chịu trách nhiệm. Đổi lại, Washington đòi hỏi định danh phần đóng góp trực tiếp cho Ukraine trong tính toán phòng thủ chung. Tức là, viện trợ cho Kyiv không còn là "làm phước" mà là đầu tư an ninh tập thể.

Song song, Washington sử dụng đòn kinh tế (đe dọa thuế/phạt thứ cấp) để thúc Nga-đàm phán và ép châu Âu tăng chi. Nếu châu Âu duy trì được cường độ tài chính và chốt được các chuỗi cung ứng đạn/ đánh chặn dài hạn, thế bền của Ukraine sẽ ít phụ thuộc hơn vào nhịp điệu chính trị Mỹ.

Ba kịch bản 6-12 tháng tới và khuyến nghị

Kịch bản A (cơ sở): "Âu trả - Mỹ lắp"

Nội bộ Mỹ giữ nguyên trạng: Hành pháp ưu tiên kho-đôi khi "phanh", Quốc hội vá bằng điều khoản trong NDAA/USAI; một số gói đặc thù tiếp tục đi nếu Âu tài trợ.

Châu Âu duy trì Ukraine Facility, tiếp tục đợt giải ngân hàng quý; Patriot + đạn pháo tăng đều, F-16 đạt độ sẵn sàng ban đầu.

Khuyến nghị: EU/NATO ký khung đặt hàng đa niên cho đạn 155 mm/Patriot PAC-2/GEM-T, với ràng buộc công nghiệp (chỉ bàn giao cho Ukraine khi dây chuyền bù cho nước gửi đã lên) - như mô hình Đức-Mỹ.

Kịch bản B (tích cực): Quốc hội Mỹ "bẻ lái" rõ rệt

Thượng viện/Hạ viện thông qua gói bổ sung cho USAI hoặc điều khoản "không được rút/đổi hướng"; Lầu Năm Góc mất đi "đòn bẩy phanh".

Khuyến nghị: Tận dụng cửa sổ 6-9 tháng để nén tối đa các lô hàng có tác động biên lớn (Patriot, ATACMS, radar phản pháo).

Kịch bản C (tiêu cực): Mỹ "đạp phanh" kéo dài

Hành pháp siết PDA/USAI vì "kho và ưu tiên Trung Quốc"; Quốc hội kẹt do đấu đá ngân sách.

Châu Âu buộc chuyển từ "bơm tiền" sang "bố trí lực": tăng cường phòng không tầm trung-xa (SAMP/T-NG, IRIS-T SLM), mở "trạm dịch vụ" F-16 ở

Ba Lan/Romania, và đẩy nhanh cơ chế dùng lợi nhuận tài sản Nga cho mua sắm vũ khí thay vì chủ yếu hỗ trợ ngân sách.

Kyiv sống bằng "độ tin cậy", không chỉ bằng đô la/ euro

Ukraine không thiếu người chiến đấu; vấn đề là "độ tin cậy" của chuỗi cung ứng: đạn - đánh chặn - phụ tùng - tài chính vĩ mô. Nội bộ Mỹ hiện tồn tại hai lực kéo: học thuyết "ưu tiên Trung Quốc/giảm rủi ro châu Âu" của một phần hành pháp, đối đầu với liên minh lưỡng đảng muốn duy trì răn đe Nga và uy tín của Mỹ. Kết quả là những cú giật cục khiến chiến trường phải sống tạm bợ theo từng tuân.

Châu Âu, ngược lại, đang thể chế hóa hỗ trợ: tiền dài hạn (Ukraine Facility), cơ chế lợi nhuận tài sản Nga, liên minh đạn pháo và Patriot/F-16. Nếu EU biến các sáng kiến rời rạc thành kế hoạch công nghiệp 3-5 năm (đạn 155 mm, interceptor Patriot/IRIS-T, thuốc phóng, thuốc nổ), và NATO biến cam kết 5% GDP thành dây chuyền và kho dự trữ thực, Kyiv sẽ có độ bền chiến lược và khả năng chống đỡ lâu dài trước áp lực quân sự từ Nga.”