Quan hệ Việt Mỹ

Johns Creek Symphony Orchestra và sự kiến tạo không gian đối thoại văn hóa

Với sự tham gia của 71 nghệ sĩ thuộc Dàn nhạc Giao hưởng Johns Creek Symphony Orchestra (JCSO) đến từ bang Georgia (Hoa Kỳ), tại buổi biểu diễn, khán giả đã được thưởng thức một hành trình âm thanh sống động từ các tác phẩm kinh điển của Johann Strauss II, George Gershwin, Aaron Copland, đến những bản nhạc phim nổi tiếng thế giới như: Titanic Suite, The Godfather, The Phantom of the Opera… Bên cạnh đó, dàn nhạc cũng trình diễn 2 tác phẩm Việt Nam: “Pizzicato Việt Nam” (Đặng Hữu Phúc) và “Hướng về Hà Nội” (Hoàng Dương) được nhạc sĩ Lưu Hà An chuyển soạn dành riêng cho dàn nhạc giao hưởng Mỹ, thể hiện tinh thần giao lưu và tôn vinh giá trị văn hóa Việt trên sân khấu quốc tế.

Liên hiệp các tổ chức hữu nghị Việt nam (VUFO), Hội Việt - Mỹ trang trọng tổ chức Lễ kỷ niệm 80 năm thành lập Việt - Mỹ thân hữu Hội (17/10/1945 - 17/10/20250.

Có thể nói, khi Johns Creek Symphony Orchestra bước lên sân khấu Nhà hát Hồ Gươm ở Hà Nội, họ không chỉ mang theo nhạc cụ, bản tổng phổ hay kỹ thuật biểu diễn đỉnh cao, mà điều họ mang đến, sâu xa hơn, là một không gian đối thoại văn hóa - nơi âm nhạc trở thành ngôn ngữ chung của hai dân tộc từng cách xa nhau bởi lịch sử, giờ đây cùng hòa chung trong nhịp điệu của sự thấu hiểu và sẻ chia.

Nếu ở những khán phòng Mỹ, âm nhạc giao hưởng là biểu tượng của tinh thần khai phóng và giá trị nhân bản phương Tây, thì khi vang lên giữa lòng Hà Nội, thành phố ngàn năm văn hiến, những thanh âm ấy đã khoác lên mình thêm một tầng ý nghĩa mới. Chúng không chỉ là âm nhạc của Johann Strauss, Gershwin hay L. Bernstein, mà còn là tiếng vọng của đối thoại: giữa quá khứ và hiện tại, giữa “ta” và cái “khác”. Mỗi giai điệu, mỗi hợp âm là một lời mời gọi khán giả Việt cùng tham dự vào cuộc trò chuyện của cảm xúc, nơi âm nhạc xóa nhòa ranh giới giữa người trình diễn và người thưởng thức, giữa hai nền văn hóa tưởng chừng cách biệt.

Trong bối cảnh quan hệ Việt - Mỹ đang ngày càng phát triển theo hướng hợp tác và hiểu biết, sự kiện này minh chứng cho sức mạnh của nghệ thuật như một hình thức ngoại giao mềm. Nó thể hiện tinh thần cởi mở và tôn trọng lẫn nhau - nơi hai bên không chỉ chia sẻ sản phẩm văn hóa, mà còn chia sẻ cách cảm thụ và sáng tạo. Khán giả Việt Nam, khi lắng nghe JCSO,  không chỉ thưởng thức âm nhạc mà còn cảm nhận được hình ảnh một nước Mỹ nhân văn, gần gũi, và sẵn sàng đối thoại qua nghệ thuật. Ở chiều ngược lại, chính khán phòng Việt Nam - với những tiếng vỗ tay nồng nhiệt, sự đồng cảm và lòng hiếu khách - cũng góp phần hoàn thiện bản giao hưởng ấy. Trong khoảnh khắc âm thanh lan tỏa, khoảng cách địa lý, lịch sử và ngôn ngữ dường như tan biến, nhường chỗ cho một không gian chung của nhân loại, nơi nghệ thuật đóng vai trò cầu nối và con người là trung tâm của sự kết nối ấy. Từ sân khấu nước Mỹ đến khán phòng Việt Nam, âm nhạc đã chứng minh rằng, chỉ cần con người sẵn lòng lắng nghe, mọi khác biệt đều có thể được thấu hiểu và chia sẻ. 

Xét ở bình diện nghệ thuật, JCSO không chỉ mang đến Hà Nội những bản giao hưởng kinh điển của Mỹ và phương Tây, mà còn chủ động lồng ghép các tác phẩm Việt Nam trong chương trình biểu diễn. Sự kết hợp giữa Gershwin, Bernstein với những giai điệu Việt đã kiến tạo nên một trải nghiệm thẩm mỹ phong phú, thể hiện tinh thần đối thoại văn hóa: hai truyền thống âm nhạc khác biệt cùng tồn tại, tôn trọng và soi chiếu lẫn nhau - nơi bản sắc dân tộc không bị hòa tan mà được làm mới trong tương quan toàn cầu. Bên cạnh đó, về khía cạnh xã hội, buổi hòa nhạc của JCSO có thể được hiểu như một hành vi “ngoại giao mềm” (soft diplomacy), một hình thức giao tiếp vượt ra ngoài những định kiến chính trị, nghệ thuật đã hiện diện với vai trò xây dựng niềm tin và sự hiểu biết. Âm nhạc, theo đó, không chỉ là sản phẩm giải trí mà còn trở thành diễn ngôn của ký ức, nơi cả hai phía cùng lắng nghe quá khứ và hướng đến tương lai bằng tinh thần vị tha và nhân văn.

Sân khấu Nhà hát Hồ Gươm, nơi các nghệ sĩ Việt Nam và Hoa Kỳ cùng cất lên tiếng nói nghệ thuật.

Từ một góc độ khác, buổi biểu diễn của Johns Creek Symphony Orchestra còn gợi mở một cách nhìn mới về vai trò của nghệ sĩ trong thế kỷ XXI. Họ không chỉ là người chuyển tải nghệ thuật mà còn kiến tạo ý nghĩa văn hóa. Mỗi bản nhạc là một thông điệp, một nỗ lực tái kết nối giữa con người với con người trong bối cảnh thế giới đầy biến động. Sự kiện ấy cho chúng ta nhận ra âm nhạc có thể là “tiếng hát của hòa bình” - nơi ngôn ngữ nghệ thuật trở thành công cụ xóa mờ khoảng cách, khơi dậy sự đồng cảm và thúc đẩy sự cộng sinh giữa các nền văn hóa. JCSO ở Hà Nội, vì thế, không còn là thực thể thẩm mỹ biệt lập mà là một hình thức diễn ngôn văn hóa kết nối. Nó mang trong mình sức mạnh của ký ức, tính nhân văn và niềm tin rằng con người, dù sinh ra trong những hoàn cảnh lịch sử khác nhau, vẫn có thể gặp nhau trong nhịp thở của từng giai điệu và cùng nhau sáng tạo nên một bản hòa âm mới của thế kỷ XXI.

Dàn nhạc giao hưởng Johns Creek Symphony Orchestra biểu diễn tại Nhà hát Hồ Gươm.

Khi nghệ thuật giao hưởng và tín ngưỡng Việt Nam

Sau hai đêm biểu diễn tại nhà hát Hồ gươm, Hội Việt -Mỹ đã tổ chức sự kiện tiệc chào mừng JCSO bằng màn biểu diễn Hầu đồng (Đạo Mẫu) của đoàn Nhà hát Chèo Việt Nam. Có thể nói đó là một khoảnh khắc giao thoa văn hóa thật đặc biệt khi không chỉ mang ý nghĩa “chào mừng” đơn thuần mà còn hàm chứa chiều sâu về bản sắc, sự khác biệt, và năng lực kết nối của nghệ thuật. Đón tiếp các nghệ sĩ của một dàn nhạc giao hưởng phương Tây bằng một di sản văn hóa đậm tính bản địa, Ban tổ chức đã thiết kế một cuộc gặp gỡ độc đáo của hai “ngôn ngữ âm nhạc” hoàn toàn khác biệt. Nếu các bản nhạc giao hưởng là nghệ thuật của cấu trúc, lý tính và sự phối hợp hài hòa giữa hàng chục nhạc cụ, biểu trưng cho tinh thần kỷ luật và tính phổ quát của phương Tây thì các giai điệu hầu đồng lại là nghệ thuật nghi lễ dân gian, giàu cảm xúc, đậm sắc màu tâm linh và biểu đạt cá nhân mạnh mẽ, gắn kết con người và thế giới siêu nhiên trong văn hóa Việt. Sự xuất hiện của các giá đồng đã mang đến một tuyên ngôn mềm lạ lùng trong buổi tiệc chào mừng JCSO: Việt Nam không chỉ tiếp nhận mà còn chủ động “trình diện” bản sắc của mình trong không gian giao lưu với lòng tự tin và tinh thần đối thoại bình đẳng.

Trình diễn một nghi lễ tôn vinh người mẹ, người phụ nữ và sự hài hòa mang triết lý âm-dương trước một dàn nhạc giao hưởng, JCSO thực sự đã được Việt Nam chào đón không chỉ bằng nghi lễ hiếu khách, mà bằng ký ức sâu xa của một nền văn minh khác - nơi âm nhạc gắn liền với niềm tin và tâm linh. Điều đó chạm đến sự đồng cảm mang tính nhân loại, bởi dù xuất phát từ hai nền văn hóa khác nhau song cả hai đều chia sẻ niềm tin vào sức mạnh chữa lành và kết nối của nghệ thuật. Trong tiếng trống, tiếng phách, tiếng đàn nguyệt ngân lên, các thanh đồng nhập vai Thánh Mẫu, Thánh Cô làm sáng lên những biểu tượng của quyền năng nữ tính và lòng bao dung. 

Các nghệ sĩ của dàn nhạc giao hưởng Johns Creek chăm chú xem màn biểu diễn Hầu đồng (Đạo Mẫu) của đoàn Nhà hát Chèo Việt Nam trong buổi chia tay nồng ấm.

Ở bên kia, những nhạc công Mỹ, những người quen với Beethoven, Tchaikovsky hay Copland, ngỡ ngàng và lặng yên dõi theo, để rồi họ nhận ra âm nhạc ở đây không còn là cuộc chơi của trình diễn kỹ thuật mà là nghi lễ của sự sống, của lòng tôn kính với tự nhiên và con người. Họ không chỉ “nghe” mà còn “thấy” âm nhạc bằng trái tim. Và điều quan trọng hơn cả, họ sẽ nhận ra rằng chính sự khác biệt cũng sẽ tạo nên kết nối. Sự khác biệt không gây chia cắt mà trở thành chất xúc tác cho đối thoại. Giữa hai cực lý tính và cảm xúc đã nuôi dưỡng và hình thành một bản hòa âm của sự khác biệt, nơi mỗi bên nhìn thấy mình trong phản chiếu của bên kia. Sự khác biệt ấy không tạo ra xung đột mà làm phong phú thêm trải nghiệm thẩm mỹ và nhân văn. Đó cũng là lý do vì sao các nghệ sĩ của dàn nhạc giao hưởng JCSO đã cực kỳ phấn khích và xúc động khi được trực tiếp cảm nhận sự khác biệt tuyệt vời đó. 

Trong hành trình của lịch sử, quan hệ Việt - Mỹ từng được ghi dấu bằng những nốt nhạc buồn của chiến tranh và chia cắt. Bước vào thế kỷ XXI, những âm thanh ấy dần được định hình và hòa quyện trong một bản hòa âm mới - nơi ký ức và bản sắc được diễn giải lại qua ngôn ngữ của nghệ thuật. 

Với bản chất phi ngôn từ và khả năng khơi gợi ký ức tập thể, âm nhạc có thể chạm đến tầng sâu nhất của cảm xúc con người, nơi những diễn ngôn chính trị hay ngoại giao đôi khi bất lực. Khoảnh khắc các nhạc công Mỹ và khán giả Việt Nam cùng chia sẻ một không gian âm thanh, họ đang cùng nhau viết lại ký ức với những sắc màu mới, không còn trĩu nặng sắc thái đau thương mà được tái sinh trong sự đồng cảm, vượt qua định kiến và bóng đen của quá khứ. Có thể nói tiếng đàn của Johns Creek Symphony Orchestra vang lên ở Hà Nội không chỉ là một sự kiện âm nhạc mà trở thành biểu tượng của một thời kỳ mới, nơi lịch sử được viết bằng lòng nhân ái, tôn trọng khác biệt trong bản hòa âm chung mang tinh thần nhân loại.