Toàn cảnh nước mỹ

Chiến tranh giữa Nga và Ukraina, bắt đầu từ năm 2022, đã trở thành một cuộc khủng hoảng quốc tế sâu rộng, không chỉ về mặt quân sự mà còn cả về kinh tế, năng lượng và địa chính trị. Các lệnh trừng phạt quốc tế chống Nga đã được áp dụng bởi Mỹ, Liên minh châu Âu và các đồng minh nhằm cô lập

Moskva, làm giảm nguồn thu từ xuất khẩu dầu khí, khí đốt, công nghệ, tài chính, v.v. Tuy nhiên, Nga vẫn tiếp tục nhận được thu nhập từ các nguồn xuất khẩu dầu mỏ, khí đốt, hàng hóa khác thông qua các thị trường như Trung Quốc và Ấn Độ, đôi khi thông qua hợp đồng giảm giá hoặc trung gian thương mại. Việc này khiến cho hiệu lực của các biện pháp trừng phạt đang bị giảm bớt nếu những quốc gia này tiếp tục mua dầu, khí đốt hoặc nguyên liệu từ Nga.

Trong khi đó, Châu Âu - mặc dù đã giảm đáng kể nhập khẩu năng lượng từ Nga - vẫn còn phụ thuộc vào nguồn cung năng lượng, và kinh tế các nước thành viên liên quan đến nhập khẩu, chuỗi cung ứng có nguồn gốc từ Trung Quốc hoặc các đối tác thương mại Á-Á - Châu Âu.

Những gì Trump đã đòi hỏi

Tổng thống Donald Trump trong khoảng đầu tháng 9/2025 đã đưa ra đề nghị khá mạnh:

Kêu gọi các nước NATO và đặc biệt là Liên minh châu Âu ngừng hoàn toàn mua dầu mỏ từ Nga.

Đề xuất áp thuế lớn, lên tới 50%-100% (hoặc mức "secondary tariffs", tức thuế phụ hoặc thuế áp đặt lên các nước thứ ba), với Trung Quốc và Ấn Độ vì các nước này tiếp tục mua dầu Nga, làm nguồn tài chính cho Nga để tiếp tục chiến tranh.

Yêu cầu Châu Âu - đặc biệt các thành viên EU và G7 - phải tham gia trong chiến lược này, áp thuế lên Trung Quốc và Ấn Độ, để làm giảm nhu cầu quốc tế đối với dầu Nga, từ đó làm suy yếu nguồn tài chính nuôi chiến tranh của Nga.

Cam kết thuế/sanctions sẽ được bãi bỏ khi chiến tranh Ukraina kết thúc, tức là đây được trình bày như một biện pháp mang tính tạm thời nhằm gây áp lực.

Mục đích của đề xuất

Có thể tóm tắt các mục đích chính như sau:

Cắt nguồn tài chính của Nga

Nếu Trung Quốc và Ấn Độ giảm hoặc ngừng mua dầu Nga, nguồn thu ngoại tệ, năng lượng mà Nga phụ thuộc để chi trả cho quân đội, khí tài, nhiên liệu sẽ bị ảnh hưởng. Việc này làm tăng áp lực buộc Nga phải xem xét đàm phán hoặc chấm dứt chiến sự.

Gia tăng áp lực đối ngoại lên Trung Quốc và Ấn Độ

Việc áp thuế mạnh lên hàng hóa từ các nước mua dầu Nga là một hình thức áp lực ngoại giao/kinh tế để buộc họ phải thay đổi chính sách hoặc ít nhất giảm mua hàng. Ngăn chặn Trung Quốc/Ấn Độ tiếp tay gián tiếp cho chiến tranh qua nhu câu năng lượng là mục tiêu.

Đẩy Châu Âu tham gia tích cực hơn

Trump muốn thấy các quốc gia châu Âu đồng lòng hơn trong việc giảm nhập khẩu năng lượng của Nga, áp các biện pháp mạnh để không để Nga "né" qua các bên thứ ba. Điều này sẽ làm cho cánh cửa đàm phán của Nga hẹp hơn.

Tổng thống Trump kêu gọi châu Âu áp thuế Nga, Trung Quốc, Ấn Độ

Phản ứng và thái độ

Một số nước Châu Âu và G7 đã bày tỏ sự quan tâm, nhưng cũng có sự dè dặt vì lo ngại các hệ quả kinh tế. Trung Quốc đã phản ứng, nói rằng nước này không tham gia vào chiến tranh và các lệnh trừng phạt đối với mình chỉ làm phức tạp tình hình.

Ấn Độ cũng có dấu hiệu cảnh giác, vì thương mại năng lượng với Nga đã trở thành một phần quan trọng của nhu cầu năng lượng nội địa của Ấn Độ; việc bị áp thuế nặng sẽ ảnh hưởng đến giá, nguồn cung, kinh tế và quan hệ quốc tế.

Châu Âu chịu áp lực vì:

Một số quốc gia vẫn nhập dầu, khí đốt từ Nga vì chi phí thấp hoặc do sự thiếu hụt nguồn thay thế.

Lo ngại tác động lên giá năng lượng, lạm phát, ảnh hưởng đến dân chúng.

Mối quan hệ thương mại sâu rộng với Trung Quốc - nếu áp thuế lớn lên Trung Quốc, có thể bị trả đũa, ảnh hưởng đến chuỗi cung ứng, hàng xuất khẩu, nhà máy, công nhân.

Tính khả thi về pháp lý và chính trị

Việc áp thuế lên Trung Quốc, Ấn Độ với mức 50-100% có thể bị xem là chiến tranh thương mại nếu không được thỏa thuận hoặc dựa trên khung pháp luật quốc tế/trong WTO.

Các nước thành viên EU, NATO có chính sách và lợi ích khác nhau - một số phụ thuộc năng lượng Nga, hoặc có quan hệ thương mại rất lớn với Trung Quốc, sẽ không dễ dàng đồng ý mức thuế cao.

Ảnh hưởng kinh tế trong nước

Giá năng lượng tăng, đặc biệt với các nước Châu Âu giàu công nghiệp, hóa sản xuất, có thể gây ảnh hưởng lớn lên chi phí sản xuất, điện, nhiệt, giao thông.

Lạm phát, giảm tốc độ tăng trưởng nếu các chuỗi cung ứng bị gián đoạn.

Việc Trung Quốc/Ấn Độ bị áp thuế lớn có thể trả đũa bằng cách áp thuế trả lại, gián đoạn thương mại quốc tế.

Khả năng trả đũa

Trung Quốc đặc biệt có khả năng đáp trả bằng các biện pháp kinh tế - thuế, hạn chế xuất khẩu nguyên liệu, công nghệ, hoặc biện pháp khác. Ấn Độ cũng không hoàn toàn dễ thỏa hiệp nếu bị áp lực quá mạnh.

Tác động tới mối quan hệ ngoại giao

Việc áp thuế lớn lên các nước đồng chí hoặc đối tác chiến lược có thể làm xáo trộn quan hệ ngoại giao, ảnh hưởng đến liên minh, hợp tác trong nhiều lĩnh vực khác: quốc phòng, môi trường, y tế, công nghệ.

Khả năng Nga chuyển hướng thị trường

Nếu Trung Quốc/ Ấn Độ giảm mua trực tiếp dầu từ Nga, Moskva có thể tìm cách bán qua thị trường trung gian, giảm giá, hoặc phát triển các tuyến chuyển hàng (re-export) để né thuế. Hoặc mở rộng quan hệ với các quốc gia khác.

Hiệu quả tiềm năng & kịch bản

Dựa trên các phân tích hiện có, đây là những điều có thể xảy ra nếu đề xuất được thực hiện:

Kịch bản thành công

Nếu Châu Âu, G7 thực sự đồng lòng áp thuế cao và ngừng mua dầu từ Nga: nguồn thu xuất khẩu dầu của Nga sẽ giảm mạnh, ngân sách quốc phòng và năng lượng của Nga bị ảnh hưởng lớn. Trung Quốc và Ấn Độ, dưới áp lực thương mại và nguy cơ ảnh hưởng đến sức mua nội địa, có thể giảm nhập khẩu trực tiếp từ Nga hoặc chuyển sang hình thức trung gian, ảnh hưởng tới lợi ích của họ. Từ đó, Nga có thể buộc phải xem xét hòa đàm hoặc nhượng bộ, ít nhất ở một mức độ nào đó.

Kịch bản trung bình

Một số nước châu Âu tham gia mạnh, một số ngần ngại; thu nhập của Nga giảm nhưng vẫn có nguồn qua Trung Quốc/Ấn Độ; hiệu quả kinh tế bị hạn chế. Nga có thể giảm chi tiêu quân sự, chiến tranh tiếp diễn nhưng với quy mô nhỏ hơn hoặc bị bóp nghẹt tài chính dần. Hòa đàm có thể được thúc đẩy hơn nếu cuộc sống trong nước Nga bị ảnh hưởng.

Kịch bản bất lợi

Nếu các nước lớn như Trung Quốc, Ấn Độ tiếp tục mua dầu qua trung gian hoặc né tránh thuế bằng các biện pháp pháp lý, hợp đồng không minh bạch hay qua các quốc gia trung gian, thì biện pháp thuế có thể ít tác động. Thêm vào đó, nếu thuế hoặc lệnh cấm nguồn năng lượng làm tăng giá năng lượng toàn cầu, gây khủng hoảng kinh tế ở Châu Âu hoặc ảnh hưởng tiêu cực đến người dân, thì áp lực phản đối trong nội bộ các nước Châu Âu sẽ lớn, có thế khiến liên minh rạn nứt.

Đánh giá tổng quát

Ý tưởng của Trump là sử dụng áp lực kinh tế quốc tế, đặc biệt qua thuế thương mại, như một đòn bẩy để buộc các bên liên quan - Nga, Trung Quốc, Ấn Độ - phải có hành động nhằm chấm dứt chiến tranh Ukraina. Đây là phương pháp "chiến tranh kinh tế" nhằm cô lập Nga, giảm sút nguồn tài chính chiến tranh, đông thời ép các quốc gia mua dầu Nga phải chịu trách nhiệm vì vai trò của mình trong việc duy trì kinh tế Nga.

Trong thực tế, việc này khó khăn nhưng không phải không khả thi:

Nếu sự phối hợp mạnh mẽ toàn khối quốc gia phương Tây đạt được - EU, G7, NATO - thì sức ép sẽ rất lớn.

Các nước như Trung Quốc, Ấn Độ có thể bị buộc phải tính toán lại chi phí của việc tiếp tục mua dầu Nga - không chỉ về giá cả mà về quan hệ thương mại, nguy cơ bị cô lập trong các chuỗi cung ứng toàn cầu

Tuy nhiên, sự lệ thuộc lẫn nhau trong thương mại toàn cầu cũng làm phương án thuế cao tiềm ẩn nhiều rủi ro cho chính các nước phương Tây - lạm phát, giá năng lượng, bất ổn xã hội - nếu không có các biện pháp đệm hoặc nguồn thay thế đủ mạnh.

Kêu gọi của Donald Trump về việc Châu Âu áp thuế mạnh lên Nga, Trung Quốc, và Ấn Độ, cùng với việc ngừng nhập dầu từ Nga, là một trong những chiến lược đòn bẩy kinh tế nhằm chấm dứt chiến tranh Ukraina. Mục tiêu là khiến Nga mất đi nguồn lực tài chính, ép các quốc gia mua dầu Nga phải thay đổi hành vi, và buộc Nga phải đàm phán.

Tuy nhiên, để chiến lược này thực sự hiệu quả, cần có:

Sự đồng thuận và phối hợp rất chặt giữa các quốc gia G7, NATO, và EU;

Cơ chế pháp lý rõ ràng để áp thuế mà không vi phạm các luật quốc tế và hiệp định thương mại;

Cơ chế pháp lý rõ ràng để áp thuế mà không vi phạm các luật quốc tế và hiệp định thương mại;

Kế hoạch thay thế năng lượng và đảm bảo an ninh năng lượng cho các nước bị ảnh hưởng;

Dự trữ cho các phản ứng trả đũa;

Kiểm soát minh bạch nguồn dầu, đường chuyển, để ngăn né thuế và lách luật.

Nếu không, chiến lược có thể gây tổn hại lớn cho cá người dân và nền kinh tế các nước phương Tây và có thể không đạt được mục đích là chấm dứt chiến tranh.