Việt Nam đất nước con người

Tiểu thuyết "Nỗi Buồn Chiến Tranh" của nhà văn Bảo Ninh (giữa) được xướng tên trong danh sách "50 tác phẩm văn học, nghệ thuật xuất sắc sau thống nhất" trong lễ vinh danh do Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch tổ chức sáng ngày 30/11. (Ảnh: Báo Tuổi trẻ)

Hiện thực chiến tranh nhìn từ thân phận người lính

Kiên – Nhân vật trung tâm của toàn bộ tiểu thuyết – không chỉ là một cá thể văn học mà còn đại diện cho hàng vạn người lính bước ra từ cuộc kháng chiến chống Mỹ. Qua những mảnh ký ức chắp nối, Kiên hiện lên với đầy đủ những phẩm chất của người lính Việt Nam: lòng dũng cảm, tinh thần chiến đấu, sự kiên cường trước gian khổ. Nhưng bên cạnh đó là những ám ảnh không thể xóa nhòa – những cái chết bất ngờ, những khuôn mặt đồng đội mãi mãi nằm lại Trường Sơn, những buổi hành quân băng qua rừng đêm mịt mù.

Chiến tranh trong tác phẩm không phải là gam màu đơn sắc. Nó vừa có hy vọng vừa có tuyệt vọng, vừa có lý tưởng vừa có nỗi sợ hãi, vừa có tinh thần chiến đấu vừa có sự kiệt quệ tinh thần kéo dài suốt đời người. Bảo Ninh mô tả chiến trường bằng sự chân thực đến đau lòng. Mỗi trang viết như nhắc nhở người đọc rằng bất kỳ chiến thắng nào cũng phải trả giá bằng sinh mạng và tuổi trẻ của một thế hệ.

Và chính vì thế, khi nhìn thẳng vào nỗi đau, tác phẩm không làm mờ đi ý nghĩa của cuộc kháng chiến. Ngược lại, nó làm sáng rõ hơn giá trị của hòa bình và độc lập – những giá trị mà đất nước đã đánh đổi bằng quá nhiều máu và nước mắt.

Giá trị nhân văn: Chiến tranh được kể bằng lòng trắc ẩn

Điều khiến “Nỗi Buồn Chiến Tranh” trở thành tác phẩm có sức sống lâu bền chính là tinh thần nhân văn sâu sắc. Bảo Ninh không hạ thấp cuộc chiến tranh chính nghĩa của dân tộc. Ông chỉ chọn nhìn vào một mảnh khác của sự thật – nơi những người lính trở về phải đối mặt với những vết thương không thể cầm máu, nơi ký ức đôi khi trở thành gánh nặng đè lên suốt phần đời còn lại.

Đó là cách kể chuyện nhân văn, trung thực và giàu sự sẻ chia. Một cuộc chiến chỉ được kể bằng chiến công là một cuộc chiến chưa đầy đủ. Văn học có nhiệm vụ ghi nhớ chiến thắng, nhưng cũng phải lưu giữ nỗi đau để con người biết trân trọng hòa bình hơn.

Viết về mất mát không phải là phủ nhận chiến công. Ngược lại, việc dám đối diện với khía cạnh bi thương của lịch sử chính là một cách tri ân sâu sắc.

Một lối viết phá vỡ mô thức cũ

Tác phẩm ghi dấu ấn mạnh mẽ nhờ lối kể chuyện phi tuyến tính, đan xen giữa hồi ức và hiện tại. Ký ức của Kiên trôi đi theo dòng tâm tưởng, lúc rõ, lúc mờ, khi dồn dập, khi đứt đoạn. Cảm giác lạc lõng, chông chênh ấy chính là đời sống nội tâm của một cựu binh – người bước ra khỏi chiến tranh nhưng chiến tranh không bước ra khỏi anh.

Cấu trúc này tạo nên sức nặng nghệ thuật và cảm xúc. Nó phá vỡ cách kể chuyện truyền thống của văn học thời kỳ trước, đồng thời mở đường cho những tìm tòi mới mẻ của văn học Việt Nam thời hậu chiến.

Phản biện các quan điểm xuyên tạc và đòi “thu hồi” tác phẩm

Việc một tác phẩm văn học lớn gây tranh luận là chuyện bình thường. Tuy nhiên, những ý kiến đòi “thu hồi”, “cấm đọc” hoặc quy chụp tác phẩm là “xuyên tạc lịch sử” lại cho thấy sự thiếu hiểu biết về văn học cũng như về bản chất của chiến tranh.

“Nỗi Buồn Chiến Tranh” KHÔNG xuyên tạc cuộc kháng chiến

Tác phẩm không hề phủ nhận tính chính nghĩa của cuộc kháng chiến chống Mỹ. Tác phẩm cũng không bôi nhọ người lính hay phủ định sức mạnh đoàn kết của dân tộc. Điều Bảo Ninh làm chỉ đơn giản là kể câu chuyện từ góc nhìn của người lính – những người đã chiến đấu, chứng kiến và chịu đựng.

Tác phẩm phản ánh:

• Kể lại sự thật từ góc nhìn con người

• Phản ánh những vết thương tâm lý mà chiến tranh để lại

• Nhấn mạnh rằng chiến tranh dù chính nghĩa vẫn luôn tàn khốc

Đây là tiếng nói bổ sung, không phải tiếng nói chống đối.

Văn học cần không gian để phản ánh sự thật một cách toàn diện

Một nền văn học trưởng thành không thể chỉ tồn tại với những tác phẩm ca ngợi một chiều. Chiến tranh là trải nghiệm đa sắc và đa tầng. Chỉ khi có nhiều giọng nói, nhiều cách nhìn, chúng ta mới có thể hiểu đầy đủ lịch sử và con người trong lịch sử.

Những đề xuất cực đoan như “cấm”, “thu hồi”, “chỉ trích” không làm trong sạch văn hóa đọc, mà chỉ làm nghèo đi đời sống tinh thần của xã hội.

Lên án cách hiểu méo mó, suy diễn nội dung tác phẩm

Cần nhìn nhận rõ ràng: việc viết về nỗi buồn không đồng nghĩa với phủ nhận chiến công. Suy diễn rằng “buồn là phản chiến” là cách hiểu thiếu nền tảng văn học và thiếu tôn trọng sự thật của người lính trở về sau chiến tranh.

Không ai có quyền áp đặt cảm xúc cá nhân lên tác giả và độc giả khác. Văn học tồn tại để mở rộng tâm hồn, chứ không phải để bị bóp nghẹt bởi định kiến.

Kết luận

“Nỗi Buồn Chiến Tranh” là một tác phẩm quan trọng của văn học Việt Nam hiện đại. Giá trị của nó nằm ở việc tái hiện trung thực những mất mát và hy sinh vô bờ bến của thế hệ chống Mỹ, đồng thời nhắc nhở chúng ta rằng chiến tranh, dù chính nghĩa, vẫn luôn để lại những vết thương sâu thẳm.

Bảo vệ tác phẩm không chỉ là bảo vệ một cuốn sách, mà còn là bảo vệ quyền được nói sự thật của văn học, bảo vệ ký ức của người lính và bảo vệ sự trưởng thành của một nền văn hóa biết tôn trọng những tiếng nói chân thật.