Câu chuyện Đại sứ

Israel là một trong những quốc gia Trung Đông luôn phải đối mặt với tình trạng căng thẳng xã hội và chính trị. Bên cạnh xung đột với Palestine kéo dài nhiều thập kỷ, trong những năm gần đây, các cuộc biểu tình quy mô lớn bùng phát trên khắp lãnh thổ Israel, phản ánh sự chia rẽ nội bộ và khủng hoảng niềm tin vào hệ thống chính trị.

Những làn sóng biểu tình không chỉ diễn ra rải rác mà có lúc trở thành phong trào xã hội rộng khắp, thu hút hàng trăm nghìn người tham gia, từ Tel Aviv,Jerusalem đến các thành phố ven biển và khu định cư. Để hiểu rõ bản chất, cần phân tích các nguyên nhân sâu xa năm sau hiện tượng này.

Nguyên nhân chính trị

Cải cách tư pháp gây tranh cãi

Một trong những tác nhân trực tiếp làm bùng nổ biểu tình là kế hoạch cải cách tư pháp do Thủ tướng Benjamin Netanyahu và liên minh cầm quyền thúc đẩy . Cái cách này nhằm hạn chế quyền lực của Tòa án Tối cao, tăng cường quyền lực của Quốc hội và chính phủ trong việc bổ nhiệm thẩm phán.

Lo ngại mất cân bằng quyền lực: Người dân Israel sợ rằng cải cách sẽ phá vỡ nguyên tắc "kiểm soát và cân bằng quyền lực", tạo điều kiện cho chính phủ thao túng tư pháp.

Nguy cơ chuyên quyền: Đối với phe đối lập và nhiều tầng lớp xã hội, cải cách đồng nghĩa với việc biến hệ thống dân chủ nghị viện thành một chế độ gần như toàn trị do liên minh cầm quyền chi phối.

Khủng hoảng niềm tin vào lãnh đạo

Netanyahu, dù nhiều lần tái đắc cử, hiện đang bị điều tra và xét xử với nhiều cáo buộc tham nhũng. Việc một lãnh đạo vướng vòng lao lý vẫn tiếp tục cầm quyền gây chia rẽ xã hội.

Một bộ phận dân chúng xem Netanyahu là "người bảo vệ Israel", đặc biệt trong chính sách an ninh. 

Sự chia rẽ ý thức hệ trong hệ thống chính trị

Liên minh cầm quyền hiện nay bao gồm nhiều đảng cánh hữu, tôn giáo cực đoan và dân tộc chủ nghĩa. Trong khi đó, phe đối lập thiên về tự do, dân chủ và thế tục. Sự khác biệt ý thức hệ dẫn đến đối đầu gay gắt về mọi chính sách - từ an ninh, tôn giáo đến quyền của phụ nữ, cộng đồng LGBT và thiểu số Palestine tại Israel. Biểu tình vì thế trở thành công cụ thể hiện sự phản kháng chính trị.

Nguyên nhân xã hội

Xung đột tôn giáo - thế tục

Israel vốn được thành lập như một "nhà nước Do Thái", nhưng xã hội lại đa dạng, với nhiều nhóm tôn giáo khác nhau cùng tồn tại.

Người Do Thái thế tục mong muốn duy trì một xã hội hiện đại, dân chủ, tách biệt tôn giáo khỏi chính trị.

Các nhóm Do Thái chính thống cực đoan muốn áp đặt các quy định tôn giáo lên đời sống xã hội, như hạn chế hoạt động vào ngày Sabbath, kiểm soát hôn nhân và giáo dục.

Sự đối nghịch này tạo mâu thuẫn xã hội sâu sắc, nhiều lần bùng phát thành biểu tình phản đối các chính sách ưu đãi cho cộng đồng chính thống.

Bất bình đẳng kinh tế - xã hội

Israel tuy có nền kinh tế công nghệ phát triển mạnh, nhưng chênh lệch giàu nghèo ngày càng rõ rệt.

Giá nhà và chi phí sinh hoạt tăng vọt, nhất là ở Tel Aviv, được xếp vào nhóm thành phố đắt đỏ nhất thế giới.

Lương của người lao động trẻ và tầng lớp trung lưu không theo kịp tốc độ tăng giá, gây bất mãn.

Chính sách ưu tiên ngân sách cho quân sự, an ninh và khu định cư khiến nhiều người cho rằng chính phủ bỏ quên nhu cầu dân sinh.

Điều này từng dẫn đến phong trào biểu tình xã hội lớn năm 2011, và đến nay vẫn là ngòi nổ âm ỉ.

Quyền của các nhóm thiểu số

Người Palestine sống trong lãnh thổ Israel chiếm gần 20% dân số, nhưng thường đối mặt với sự phân biệt đối xử về việc làm, giáo dục, nhà ở.

Ngoài ra, cộng đồng LGBT và các nhóm xã hội dân sự khác cũng nhiều lần xuống đường để phản đối các chính sách hạn chế quyền lợi của họ. Biểu tình vì thế không chỉ phản ánh xung đột chính trị, mà còn là cuộc đấu tranh cho công bằng xã hội.

Người dân Israel biểu tình khắp nơi nhằm chấm dứt xung đột, chiến tranh

Nguyên nhân an ninh và xung đột khu vực

Căng thẳng với Palestine

Xung đột Israel - Palestine kéo dài hàng thập kỷ vẫn là "vết thương hở" trong xã hội.

Mỗi khi chính phủ Israel mở rộng khu định cư tại Bờ Tây hoặc tăng cường kiểm soát Gaza, các cuộc biểu tình bùng phát không chỉ từ phía người Palestine mà còn cả các tổ chức nhân quyền và tầng lớp trí thức Israel phản đối.

Bạo lực gia tăng, các vụ tấn công và phản công liên tiếp khiến người dân lo ngại an ninh, đổ lỗi cho chính phủ vì thiếu chiến lược hòa bình dài hạn.

Vấn đề quân sự hóa xã hội

Israel là một trong những quốc gia có tỷ lệ quân sự hóa cao nhất thế giới. Hầu hết công dân phải tham gia nghĩa vụ quân sự. Trong bối cảnh xung đột thường trực, nhiều người bắt đầu hoài nghi liệu chính sách an ninh cứng rắn có thực sự đảm bảo an toàn, hay chí kéo dài vòng xoáy bạo lực. Sự mệt mỏi chiến tranh góp phần nuôi dưỡng các phong trào phản đối.

Nguyên nhân lịch sử - văn hóa

Xã hội nhập cư đa dạng

Israel là "quốc gia của di dân", tập hợp người Do Thái từ khắp thế giới: châu Âu, Trung Đông, Bắc Phi, Nga, Mỹ Latin... Sự đa dạng văn hóa tạo ra khác biệt trong cách nhìn về bản sắc dân tộc, mô hình nhà nước và mối quan hệ với các nước láng giềng. Những khác biệt này, nếu không được quản lý khéo léo, dễ dẫn đến chia rẽ xã hội.

Truyền thống phản kháng

Người dân Israel vốn có truyền thống chính trị sôi động, không ngần ngại xuống đường biểu tình để thể hiện quan điểm. Văn hóa chính trị này khiến bất cứ chính sách gây tranh cãi nào cũng dễ dàng biến thành phong trào phản kháng toàn quốc.

Sức ép từ cộng đồng quốc tế

Các hiệp định thương mại, viện trợ quân sự và ngoại giao của Israel chịu ảnh hưởng mạnh từ Mỹ và phương Tây. Khi các chính sách nội bộ (như cải cách tư pháp, mở rộng khu định cư) bị quốc tế chỉ trích, áp lực đè lên chính phú càng gia tăng, tạo cớ để phong trào biểu tình trong nước thêm mạnh mẽ.

Mạng xã hội và truyền thông toàn cầu

Trong kỷ nguyên số, các hình ảnh biểu tình, đàn áp hay xung đột nhanh chóng lan rộng. Người dân Israel, đặc biệt là giới trẻ, bị ảnh hưởng mạnh từ truyền thông quốc tế, tạo hiệu ứng dây chuyền thúc đẩy các cuộc xuống đường.

Sự cộng hưởng của nhiều yếu tố

Điểm đáng chú ý là các nguyên nhân không tồn tại riêng lẻ, mà cộng hưởng và chồng chéo:

Chính trị: cải cách tư pháp gây phẫn nộ.

Xã hội: bất bình đẳng và chia rẽ tôn giáo.

An ninh: xung đột Palestine làm mất niềm tin vào chính phủ.

Quốc tế: áp lực từ Mỹ, EU và dư luận toàn cầu.

Sự kết hợp này khiến các cuộc biểu tình lan rộng khắp lãnh thổ, thu hút đông đảo thành phần tham gia: luật sư, bác sĩ, sinh viên, doanh nhân, binh sĩ dự bị, người dân Palestine tại Israel... Tính chất đa tầng lớp cho thấy đây không còn là hiện tượng nhất thời, mà là biểu hiện của khủng hoảng xã hội toàn diện.

Biểu tình khắp lãnh thổ Israel không chỉ đơn giản bắt nguồn từ một dự luật hay chính sách cụ thế, mà phản ánh mâu thuẫn sâu xa trong cấu trúc chính trị - xã hội của quốc gia này.

Nguyên nhân sâu xa bao gồm:

Khủng hoảng niềm tin vào hệ thống chính trị và lãnh đạo.

Mâu thuẫn tôn giáo - thế tục và bất bình đẳng kinh tế.

Xung đột Israel - Palestine kéo dài không lối thoát.

Áp lực quốc tế và ảnh hưởng truyền thông toàn cầu.

Chừng nào các nguyên nhân này chưa được giải quyết căn cơ, làn sóng biểu tình sẽ còn tái diễn, trở thành "bản nhạc nền" thường trực trong đời sống chính trị Israel.

Đây vừa là thách thức đối với ổn định quốc gia, vừa là minh chứng cho sức sống của một xã hội dân chủ, nơi người dân sẵn sàng xuống đường để bảo vệ quyền lợi và giá trị mà họ tin tưởng.