Câu chuyện Đại sứ

Xung đột Israel - Palestine kéo dài suốt hơn bảy thập kỷ đã trở thành một trong những điểm nóng phức tạp nhất trên bản đồ chính trị - an ninh toàn cầu. Trong đó, Bờ Tây (West Bank) - vùng lãnh thổ nằm ở phía đông Israel, giáp Jordan - là trung tâm tranh chấp dai dẳng. Từ sau Chiến tranh Sáu ngày năm 1967, Israel đã chiếm đóng Bờ Tây và từng bước xây dựng hàng loạt khu định cư Do Thái. Mặc dù cộng đồng quốc tế nhiều lần phản đối, nhưng Tel Aviv vẫn tiếp tục gia tăng ảnh hưởng tại đây.

Những năm gần đây, đặc biệt dưới thời các chính phủ cánh hữu của Thủ tướng Benjamin Netanyahu, Israel nhiêu lần đưa ra kế hoạch sáp nhập một phần hoặc toàn bộ Bờ Tây. Động thái này không chỉ đe dọa tiến trình hòa bình Trung Đông vốn mong manh, mà còn đặt ra những thách thức địa - chính trị sâu rộng đối với khu vực cũng như cộng đồng quốc tế.

Bài viết này sẽ phân tích bối cảnh lịch sử, nguyên nhân sâu xa, toan tính chiến lược của Israel, phản ứng của Palestine và thế giới, cũng như những hệ quả nếu Israel hiện thực hóa ý định sáp nhập Bờ Tây.

Bờ Tây - vùng đất tranh chấp lịch sử

Từ sau Chiến tranh 1948

Sau khi Israel tuyên bố độc lập năm 1948, cuộc chiến với các nước Ả Rập nổ ra. Kết thúc, Israel kiểm soát một phần lãnh thổ lớn hơn so với kế hoạch phân chia của Liên Hợp Quốc, trong khi Bờ Tây rơi vào tay Jordan. Người Palestine lúc này không có một nhà nước độc lập.

Chiến tranh Sáu ngày 1967

Năm 1967, Israel đánh bại liên quân Ả Rập và chiếm giữ Bờ Tây, Đông Jerusalem, Dải Gaza, Cao nguyên Golan và Bán đảo Sinai. Từ đó, Bờ Tây nằm dưới sự chiếm đóng của Israel, trở thành điểm nóng xung đột kéo dài.

Hiệp định Oslo và kỳ vọng hòa bình

Đầu thập niên 1990, Hiệp định Oslo mở ra hy vọng về giải pháp "hai nhà nước": Israel tồn tại song song với một nhà nước Palestine độc lập ở Bờ Tây và Gaza. Cơ quan quyền lực Palestine (PA) được thành lập, quản lý một phần Bờ Tây. Tuy nhiên, các vòng đàm phán liên tiếp thất bại do bất đồng về Jerusalem, người tị nạn, và đặc biệt là khu định cư Do Thái.

Chính sách khu định cư - bước đệm cho sáp nhập

Mở rộng định cư Do Thái

Israel đã xây dựng hơn 130 khu định cư chính thức và hàng chục tiền đồn trái phép trên đất Bờ Tây, với khoảng 700.000 người Do Thái sinh sống. Những khu định cư này được nối với Israel bằng hệ thống đường sá, tường ngăn, tạo thành mạng lưới kiểm soát chặt chẽ.

Chiến lược "chia nhỏ lãnh thổ Palestine"

Việc mở rộng định cư khiến lãnh thổ Palestine ở Bờ Tây bị chia cắt thành nhiều mảnh vụn, khó hình thành một nhà nước độc lập có tính liên tục. Đây được coi là chiến lược lâu dài của Israel nhằm thay đổi hiện trạng, tạo cơ sở cho kế hoạch sáp nhập.

Hậu thuẫn chính trị nội bộ

Các đảng cánh hữu và cực hữu ở Israel coi Bờ Tây - vùng đất mà họ gọi là "Judea và Samaria" - là phần không thể tách rời của "đất hứa". Vì vậy, họ liên tục gây sức ép để chính phủ thúc đẩy việc hợp thức hóa và cuối cùng là sáp nhập.

Israel đang toán tính sáp nhập Bờ Tây

Toan tính của Israel trong kế hoạch sáp nhập

Động cơ an ninh

Israel cho rằng việc sáp nhập giúp họ kiểm soát các khu vực chiến lược, đặc biệt là Thung lũng Jordan - vùng đệm an ninh quan trọng ở biên giới phía đông. Điều này giúp ngăn chặn khả năng Palestine hoặc lực lượng thù địch khác sử dụng khu vực này làm bàn đạp tấn công Israel.

Động cơ chính trị - tôn giáo

Đối với cánh hữu Do Thái giáo, Bờ Tây có ý nghĩa lịch sử và tôn giáo sâu sắc. Sáp nhập được xem là "hoàn tất sứ mệnh lịch sử" của người Do Thái. Netanyahu nhiều lần tận dụng lá bài này để củng cố vị thế chính trị, đặc biệt trong bối cảnh ông đối diện khủng hoảng nội bộ và các vụ kiện tham nhũng.

Động cơ pháp lý và ngoại giao

Israel muốn hợp thức hóa sự hiện diện đã kéo dài hơn nửa thế kỷ. Họ tin rằng trong bối cảnh thế giới chia rẽ, nhiều nước Ả Rập ưu tiên lợi ích kinh tế hơn là vấn đề Palestine, cộng đồng quốc tế khó có biện pháp mạnh để ngăn cản.

Hậu thuẫn từ Mỹ

Dưới thời Tổng thống Donald Trump, Mỹ đã công nhận Jerusalem là thủ đô Israel, ủng hộ kế hoạch "Hòa bình cho thịnh vượng" trong đó cho phép Israel sáp nhập một phần Bờ Tây. Sự hậu thuẫn này tạo động lực lớn cho Tel Aviv đẩy mạnh kế hoạch.

Phản ứng của Palestine

Kịch liệt phản đối

Chính quyền Palestine (PA) tuyên bố việc sáp nhập là "tuyên chiến", chấm dứt mọi thỏa thuận trước đó. Phong trào Hamas tại Gaza coi đây là "hành động xâm lược trắng trợn", kêu gọi kháng chiến vũ trang.

Nguy cơ Intifada mới

Người dân Palestine đã nhiều lần nổi dậy (Intifada) trong lịch sử để phản đối chiếm đóng. Nếu Israel tiến hành sáp nhập, nguy cơ bùng phát một làn sóng Intifada mới là hiện hữu, kéo theo bạo lực lan rộng.

Suy yếu giải pháp hai nhà nước

Sáp nhập đồng nghĩa với việc xóa bỏ khả năng hình thành một nhà nước Palestine độc lập. Điều này có thế khiến phong trào chính trị ôn hòa ở Palestine suy yếu, nhường chỗ cho các lực lượng cực đoan gia tăng ảnh hưởng.

Phản ứng của cộng đồng quốc tế

Liên Hợp Quốc và châu Âu

Hội đồng Bảo an nhiều lần khẳng định việc sáp nhập là vi phạm luật pháp quốc tế, đặc biệt là Nghị quyết 242 và 338. Liên minh châu Âu phản đối mạnh mẽ, đe dọa áp đặt trừng phạt kinh tế nếu Israel đơn phương hành động.

Các nước Ả Rập

Truyền thống, các nước Ả Rập luôn ủng hộ Palestine. Tuy nhiên, những năm gần đây, nhiều quốc gia như UAE, Bahrain, Maroc đã bình thường hóa quan hệ với Israel (Hiệp định Abraham 2020). Điều này làm suy yếu mặt trận Ả Rập thống nhất, khiến Israel tự tin hơn.

Mỹ và sự thay đổi lập trường

Chính quyền Biden sau khi lên nắm quyền đã phản đối sáp nhập, kêu gọi duy trì hiện trạng. Tuy nhiên, Mỹ vẫn là đồng minh số một của Israel, nên khó có khả năng Washington sẽ áp dụng biện pháp cứng rắn.

Nga, Trung Quốc và các nước khác

Nga và Trung Quốc thường xuyên lên tiếng phản đối sáp nhập, nhấn mạnh tôn trọng luật pháp quốc tế. Tuy nhiên, tác động thực tế của họ còn hạn chế.

Những hệ quả tiềm tàng nếu Israel sáp nhập Bờ Tây

Bạo lực leo thang

Một quyết định sáp nhập sẽ châm ngòi cho bạo lực giữa Israel và Palestine, thậm chí lan rộng ra toàn khu vực Trung Đông.

Chấm dứt giải pháp hai nhà nước

Giải pháp "hai nhà nước" được cộng đồng quốc tế ủng hộ lâu nay sẽ bị coi như đã chết. Thay vào đó, khu vực có nguy cơ rơi vào tình trạng "một nhà nước" với bất bình đẳng sâu sắc giữa người Do Thái và người Ả Rập.

Gia tăng chia rẽ quốc tế

Sáp nhập có thể khiến quan hệ Israel - EU căng thẳng, đồng thời làm Mỹ khó xử với các đồng minh Ả Rập.

Ảnh hưởng đến tiến trình bình thường hóa

Các nước Ả Rập vốn đang cải thiện quan hệ với Israel có thể buộc phải ngừng hoặc trì hoãn tiến trình này để xoa dịu dư luận trong nước.

Kinh tế Israel chịu sức ép

Trừng phạt kinh tế từ EU và các nước khác có thế tác động tiêu cực đến nền kinh tế Israel, vốn phụ thuộc nhiều vào xuất khẩu công nghệ.

Triển vọng tương lai

Kịch bản sáp nhập toàn bộ Bờ Tây có thể khó xảy ra trong ngắn hạn, do áp lực quốc tế và lo ngại bùng phát bạo lực. Tuy nhiên, Israel nhiều khả năng sẽ tiếp tục chính sách "sáp nhập từng phần trên thực tế" thông qua việc mở rộng định cư, kiểm soát đất đai và tài nguyên.

Giải pháp bền vững chỉ có thể đạt được khi hai bên trở lại bàn đàm phán, với sự bảo trợ của cộng đồng quốc tế. Tuy nhiên, trong bối cảnh hiện nay, triển vọng này khá xa vời.

Toan tính sáp nhập Bờ Tây của Israel không chỉ là vấn đề song phương với Palestine, mà còn là bài toán địa - chính trị toàn cầu. Đây là sự giao thoa giữa yếu tố an ninh, tôn giáo, lịch sử và lợi ích chiến lược. Nếu Israel hiện thực hóa kế hoạch, nguy cơ bùng phát bạo lực, phá vỡ tiến trình hòa bình Trung Đông là rất lớn.

Trong bối cảnh thế giới đang đối diện nhiều khủng hoảng, việc duy trì ổn định tại Trung Đông càng trở nên cấp thiết. Cộng đồng quốc tế cần có những bước đi kiên quyết và thực chất hơn để ngăn chặn viễn cảnh sáp nhập, đồng thời thúc đẩy một giải pháp công bằng, bảo đảm quyền tự quyết của người Palestine và an ninh chính đáng của Israel.