Từ sau chiến thắng của cuộc kháng chiến giải phóng 1975, đất nước  vẫn phải gồng mình tiếp trong hai cuộc chiến tranh biên giới và mất  thêm 20 năm nữa, cho đến giai đoạn những năm 1991- 1995, khi Việt  Nam bình thường hóa quan hệ với Trung Quốc và Mỹ và gia nhập  Hiệp hội các Quốc gia Đông Nam Á-ASEAN, Việt Nam mới ra khỏi  bao vây cấm vận và bắt đầu mở cửa, hội nhập thực tế với thế giới bên  ngoài. Đã tròn 30 năm (1995-2025), từ một đất nước được biết đến  như một cuộc chiến tranh, Việt Nam nay đã trở thành một quốc gia  hòa bình, độc lập, vững mạnh, với thế và lực vững tin nhìn về tương  lai. Vậy đứng ở thời điểm này nhìn lại, Đại sứ có những hồi ức nào  khó quên nhất? 

Ông Nguyễn Tâm Chiến là Đại sứ Việt Nam tại Mỹ từ năm 2001-2007. Ảnh chụp Đại sứ Nguyễn Tâm Chiến trình Quốc thư lên Tổng thống Mỹ G. W. Bush ngày 10/10/2001. (Ảnh: baoquocte.vn) 

Đại sứ Nguyễn Tâm Chiến: Sau mấy chục năm công tác trong ngành  ngoại giao, với tôi có thật nhiều điều để nhớ. Nhưng có lẽ, những năm  tháng sau khi đất nước ra khỏi bao vây cấm vận, bước vào hội nhập  quốc tế mới thật sự là kỷ niệm khó quên nhất. Nó giống như khi ta  ngắm nhìn những bông hoa rực rỡ khoe sắc, lại nhớ về những nụ xuân  xanh non mơn mởn ngày nào.

ĐẠI SỨ KỂ CHUYỆN 

Người Việt ở Mỹ

Đó là những bước đi chập chững, đầy  khó khăn của một đất nước vừa mở  cửa. Tôi may mắn được chứng kiến và  góp một phần nhỏ bé vào tiến trình  ấy. Trong những năm tháng đó, tôi  được giao trọng trách làm đại diện cho  Việt Nam tại Nhật Bản, ASEAN và Mỹ -  những địa bàn then chốt, mở đường cho  sự hội nhập của đất nước." 

Xin Đại sứ chia sẻ vài điều cụ thể? 

Đại sứ Nguyễn Tâm Chiến: Năm 1992,  tôi đến Nhật Bản nhận nhiệm vụ, cũng  là lúc đất nước bước vào giai đoạn "Hậu  Campuchia" trên trường quốc tế. Khi  đó, các tổ chức tài chính lớn như Ngân  hàng Thế giới, Quỹ Tiền tệ Quốc tế,  Ngân hàng Phát triển Châu Á và một số  quốc gia bắt đầu nối lại quan hệ với Việt  Nam. Ưu tiên hàng đầu với Nhật Bản lúc  bấy giờ là thúc đẩy các khoản vay ODA  để phát triển đất nước. Nguồn vốn này  tuy có nhiều ưu đãi về lãi suất và thời  gian trả nợ, nhưng lại yêu cầu thanh  toán bằng đồng Yên với tỉ giá luôn cao  so với đồng đô la Mỹ. 

Đại sứ Nguyễn Tâm Chiến (ngoài cùng bên phải) trong thời gian  trên cương vị Trưởng quan chức cao cấp của Việt Nam trong  ASEAN (SOM) 

Đại sứ Nguyễn Tâm Chiến và Nguyên Bộ trưởng Thương mại Trương  Đình Tuyển sau khi đàm phán WTO thành công 

Chúng ta đang sống trong thời điểm hạnh phúc khi đất nước  đang vào Xuân Ất Tỵ tràn đầy khí thế “Vươn mình” của cả dân  tộc hướng đến sự thịnh vượng. Đây như là một mốc bước ngoặt  nữa của lịch sử Việt Nam.  

Đại sứ NGUYỄN TÂM CHIẾN - Nguyên Thứ trưởng Ngoại giao, nguyên Đại sứ Việt Nam tại Nhật bản và Hoa kỳ, và  Trưởng đại diện cao cấp Việt Nam trong ASEAN.  

ĐẠI SỨ KỂ CHUYỆN

Tôi vẫn nhớ như in chuyến thăm Nhật  Bản của Tổng Bí thư Đỗ Mười vào tháng 4  năm 1995. Giữa đêm khuya thanh vắng,  cả đoàn Việt Nam phải họp bất thường  tại Hoàng cung, khiến các bạn Nhật Bản  không khỏi ngạc nhiên. Nội dung cuộc họp  xoay quanh việc có nên chấp nhận khoản  vay hàng trăm tỷ Yên với lãi suất tăng vọt  hay không. Sự trăn trở của Tổng Bí thư  về khả năng trả nợ sau này thật đáng để  chúng tôi suy ngẫm." 

Trong việc tiếp xúc và thuyết phục nước  sở tại, kinh nghiệm về ODA mà tôi tích  lũy được thật vô giá. Có những lúc, chứng  kiến các chuyên viên cấp vụ của Nhật Bản  gạch đỏ dưới những con số hàng trăm tỷ  Yên trong bản thuyết trình, tôi mới thấm  thía rằng, xây dựng quan hệ cá nhân tốt  đẹp quan trọng đến nhường nào. Nhờ  những nỗ lực không ngừng nghỉ, Nhật  Bản đã trở thành quốc gia cung cấp nhiều  khoản vay ODA song phương nhất cho  Việt Nam. Nhiều công trình cơ sở hạ tầng  

quan trọng, từ đường sá đến nhà máy, đã  được xây dựng nên từ nguồn vốn này, góp  phần đưa quan hệ Việt - Nhật lên một tầm  

Các dân tộc Đông Nam Á có  chung nguyện vọng thiết tha  sống trong hòa bình và cùng  phát triển. Một nhân tố quan  

trọng không thể không đề cập  là tính năng động, tích cực của  ngoại giao Việt Nam. 

cao mới. Thành quả đó có được là nhờ chúng ta đã vượt  qua quá khứ, hướng tới tương lai." 

Nhật Bản là một đất nước đặc biệt ở châu Á, với nền văn  hóa phong phú và những nét độc đáo riêng có. Bước vào  kỷ nguyên phát triển mới, tôi luôn tâm niệm những đức  tính đáng quý của người Nhật: sự cẩn trọng, tỉ mỉ, chăm  chỉ trong lao động, tinh thần cầu thị, luôn tìm tòi đến tận  cùng. Tôi nhớ mãi lời nhận xét của một Giáo sư người  Nhật: "Người Nhật mới là dân tộc cần cù nhất, và đã từng  chịu đựng gian khổ nhất. Ông cha họ chỉ có thể dùng đũa  gắp từng hạt cơm chia nhau, chứ không đủ cơm cháo để  xới, đong bằng bát mà ăn!". Trong công việc, không ít  người Nhật kiệt sức vì say mê cống hiến." 

Được biết sau nhiệm kỳ ở Nhật Bản, Đại sứ nhận cương  vị Trưởng quan chức cao cấp của Việt Nam trong  ASEAN (SOM). Thời gian này để lại cho Đại sứ những  điều gì thú vị? 

Đại sứ Nguyễn Tâm Chiến: Khi chuyển hoạt động từ  ngoại giao song phương với một nước là Nhật Bản sang  

môi trường ngoại giao đa phương với Hiệp hội các nước  ASEAN, tôi cảm nhận rất rõ sự thay đổi vận hội của đất  nước “bắt đầu đi ra biển lớn". Từ hoàn cảnh bị bao vây, cấm  vận trong hơn một thập kỷ trước đó, năm 1995 nước ta gia  nhập tổ chức ASEAN, tạo đột phá cho tiến trình bắt đầu hội  nhập thực tế vào khu vực và thế giới. Nhiều năm không có  quan hệ bình thường với các nước láng giềng Đông Nam Á,  sống trong điều kiện chiến tranh nóng và lạnh, bầu không  khí thù địch và nghi kỵ bao trùm, quan hệ giữa Việt Nam với  các nước ASEAN là rất nặng nề. Tuy nhiên sau hòa bình và  Việt Nam trở thành hội viên thứ 7 của Hiệp hội, sự hội nhập,  hợp tác của nước ta vào cộng đồng khu vực này trở nên rất  nhanh chóng và thuận lợi, mặc dù không tránh khỏi những  bỡ ngỡ ban đầu về cách thức hoạt động. Trong đó không  thể kể đến thử thách đầu tiên trong việc Việt Nam tổ chức  cấp cao ASEAN - 6 và ra Tuyên bố Hà Nội.  

Vậy nguyên nhân là nhờ đâu? Tôi nghĩ trước hết các dân tộc  Đông Nam Á có lịch sử và văn hóa khá hòa đồng. Các nước  đều từng là nạn nhân của chủ nghĩa thực dân, từng đấu tranh  gian khổ để giải phóng, giành độc lập. Truyền thống độc lập  dân tộc mạnh mẽ của Việt Nam ta dễ hòa đồng với tinh thần  "tự cường quốc gia", "tự cường khu vực" trong nhân dân các  nước ASEAN. Bên cạnh đó, tất cả các nước đều có nhiều kinh  nghiệm xử lý những vấn đề trong quan hệ với các nước lớn và  các trung tâm thế giới. Và điều quan trọng là các dân tộc Đông  Nam Á có chung nguyện vọng thiết tha sống trong hòa bình  và cùng phát triển. Một nhân tố quan trọng không thể không  đề cập là tính năng động, tích cực của ngoại giao Việt Nam. 

Trong các cuộc gặp gỡ, liên hoan, khi xem các điệu múa sạp ở  nhiều nước, hay nghe làn điệu bài ca quen thuộc Mabulu-"Con  

Hội nghị cấp cao ASEAN lần thứ 6, diễn ra tại Hà Nội từ ngày  15-16/12/1998

Những năm tháng sau khi đất  nước thoát khỏi bao vây cấm  vận, bước vào hội nhập quốc  tế mới thật sự là kỷ niệm khó  

quên nhất. Nó giống như khi  ta ngắm nhìn những bông  hoa rực rỡ khoe sắc, lại nhớ  về những nụ xuân xanh non  mơn mởn ngày nào. 

ếch xanh" ở Indonesia hoặc thưởng thức các  món ăn na ná ẩm thực Việt... đều gợi lên cảm giác  gần gũi. Những nụ cười và những cái bắt tay nồng  nhiệt với nhau trong mọi tiếp xúc với đại diện và  các tầng lớp nhân dân các nước bạn đã thay đổi  hẳn cho không khí xa lánh ngày trước. 

Hoạt động trong ASEAN dù luôn có nhiều vấn  đề phức tạp để tìm sự đồng thuận lợi ích của tất  cả các thành viên, nhưng mong muốn đoàn kết,  thống nhất trong đa dạng vẫn là nổi trội. 

Nhìn lại 30 năm qua của tổ chức ASEAN, Việt  Nam chúng ta đã có nhiều đóng góp xứng đáng  với tư cách là một thành viên tích cực và trách  nhiệm cao trong cộng đồng, xây dựng một hiệp  hội phát triển và liên kết về kinh tế, cùng một  quyết tâm chính trị bảo vệ hòa bình, ổn định của  khu vực. Giờ đây nói đến ngoại giao Việt Nam  không thể không nói đến các hoạt động phong  phú, sôi động của nước ta với các nước anh em  láng giềng cùng chung vận mệnh hòa bình và  phát triển. 

Được biết sau những năm hoạt động sôi nổi trong  ASEAN, Đại sứ đã có nhiệm kỳ dài đồng hành với  quan hệ Việt-Mỹ? 

Đại sứ Nguyễn Tâm Chiến: Tôi được cử qua Mỹ  công tác từ cuối 2001 cho đến cuối 2007. Đó là với những nước khó khăn. Sau khi đã cơ bản đạt thỏa thuận với trên 30 nước thành viên WTO ta tập trung làm việc với Mỹ. Chừng nào chưa đạt được thỏa thuận với Mỹ chừng đó cánh cửa vào WTO của ta chưa thể mở ra vì Mỹ là nước quyết định khi họ chủ trì trong tổ chức này. 

Sau nhiều tháng năm đàm phán, vào một đêm khuya lúc hơn 2 giờ sáng, Bộ trưởng Thương mại Trương Đình Tuyển vẫn đối thoại với Đại tướng Phạm Văn Trà, nguyên Bộ trưởng Bộ Quốc phòng  (thứ 2 từ phải sang) và Chủ tịch Liên quân Mỹ trong công tác  tới Mỹ tháng 6/200 giai đoạn nước Mỹ bước vào cuộc chiến chống khủng  bố sau sự kiện 11/09/2021. Nhưng nhờ có quá trình  bình thường hóa quan hệ hai nước và tiến trình hội nhập  của nước ta với thế giới bên ngoài mà quan hệ Việt - Mỹ  đã đạt được nhiều kết quả. Những năm này như là giai  đoạn lao động vất vả của anh em đồng nghiệp chúng  tôi ở cơ quan Đại sứ quán. Nổi bật là góp phần thực  hiện Hiệp định Thương mại song phương Việt-Mỹ (BTA)  được ký từ năm 2000, và nhất là đàm phán với Mỹ về  Việt Nam vào Tổ chức thương mại Thế giới - WTO. 

 

ĐẠI SỨ KỂ CHUYỆN 

các nước ít vấn đề để tạo bối cảnh đàm phán  

Việc thực hiện Hiệp định Thương mại BTA là kinh  nghiệm đầu tiên của ta hội nhập vào kinh tế thế giới vì  các điều kiện ký kết với Mỹ gần như các tiêu chuẩn của  WTO về buôn bán hàng hóa, đầu tư, dịch vụ, bảo hộ trí  tuệ... Tôi nhớ nhất về hai trường hợp gắn với hai tiến  trình này. 

Một là, vừa được mấy tháng đi vào thực hiện BTA,  tháng 2/2002 vụ Mỹ kiện Việt Nam về bán phá giá cá  da trơn đã nổ ra. Đây là vụ kiện đầu tiên trong thực tiễn  buôn bán giữa hai nước với nhiều điều mới lạ đối với ta.  Ta đã từng "phải thuê người Mỹ để đấu với người Mỹ vì  lợi ích của ta" (thuê công ty vận động hành lang); đánh  trận giải quyết xung đột thương mại với nước Mỹ cũng  phải chơi những nước cờ tổng hợp, vừa đi gõ cửa khắp  các mối quan hệ, vừa phải biết dùng khâu đột phá mới  mong có kết quả. 

Hai là, việc đàm phán với Mỹ về Việt Nam vào WTO.  Cách thức đàm phán của ta là đạt thỏa thuận trước với  

diện Thương mại Mỹ Portman, có cảm tưởng  như ở gần sự bế tắc về điều khoản mở cửa  các ngành dịch vụ của Việt Nam, Bộ trưởng  Tuyển liền cất tiếng nói: "Tình huống hiện nay  giữa hai chúng ta như là hai ông bố đã đồng ý  cho hai con kết hôn thành vợ chồng, nhưng  ông lại nêu điều kiện các con không được  ngủ với nhau!". Cả đoàn đều cười rộ lên. Và  như là một đêm đẹp trời, nút thắt cho các nội  dung bế tắc đã được mở dần ra sau đó. Đầu  năm 2007 Thỏa thuận Việt - Mỹ về Việt Nam  gia nhập WTO đã được ký kết. Không lâu sau  nước ta đã gia nhập chính thức Tổ chức kinh  tế toàn cầu này. Bộ trưởng Tuyển rất hay làm  thơ và thơ rất hay, cũng là nhà đàm phán thật  tài ba, khôn khéo. Tôi đã không quên những  đêm trắng bên ông đang chỉ đạo đoàn đàm  phán ở thủ đô Washington DC... 

Mỗi dịp Xuân về, những kỷ niệm về thời kỳ  đầu mở cửa, hội nhập của đất nước lại ùa  về trong tôi, từ những ngày tháng được gọi  là "Đại sứ ODA" ở Nhật Bản, đến khi là Đại  diện cao cấp của Việt Nam ở ASEAN, rồi "Đại  sứ hay cười" để giải tỏa căng thẳng ở Mỹ.  Hành trình công tác qua nhiều năm, đồng  hành cùng đất nước bước ra khu vực và thế  giới, mang đến cho tôi những trải nghiệm  đáng nhớ và những bài học quý báu. Bước  vào năm mới 2025, tôi càng thêm vững tin  vào tương lai thịnh vượng của Việt Nam,  một tương lai mà mỗi chúng ta đều có trách  nhiệm góp phần xây dựng. 

 
Thanh Hoa