Từ sau chiến thắng của cuộc kháng chiến giải phóng 1975, đất nước vẫn phải gồng mình tiếp trong hai cuộc chiến tranh biên giới và mất thêm 20 năm nữa, cho đến giai đoạn những năm 1991- 1995, khi Việt Nam bình thường hóa quan hệ với Trung Quốc và Mỹ và gia nhập Hiệp hội các Quốc gia Đông Nam Á-ASEAN, Việt Nam mới ra khỏi bao vây cấm vận và bắt đầu mở cửa, hội nhập thực tế với thế giới bên ngoài. Đã tròn 30 năm (1995-2025), từ một đất nước được biết đến như một cuộc chiến tranh, Việt Nam nay đã trở thành một quốc gia hòa bình, độc lập, vững mạnh, với thế và lực vững tin nhìn về tương lai. Vậy đứng ở thời điểm này nhìn lại, Đại sứ có những hồi ức nào khó quên nhất?
 |
Ông Nguyễn Tâm Chiến là Đại sứ Việt Nam tại Mỹ từ năm 2001-2007. Ảnh chụp Đại sứ Nguyễn Tâm Chiến trình Quốc thư lên Tổng thống Mỹ G. W. Bush ngày 10/10/2001. (Ảnh: baoquocte.vn) |
Đại sứ Nguyễn Tâm Chiến: Sau mấy chục năm công tác trong ngành ngoại giao, với tôi có thật nhiều điều để nhớ. Nhưng có lẽ, những năm tháng sau khi đất nước ra khỏi bao vây cấm vận, bước vào hội nhập quốc tế mới thật sự là kỷ niệm khó quên nhất. Nó giống như khi ta ngắm nhìn những bông hoa rực rỡ khoe sắc, lại nhớ về những nụ xuân xanh non mơn mởn ngày nào.
ĐẠI SỨ KỂ CHUYỆN
Người Việt ở Mỹ
Đó là những bước đi chập chững, đầy khó khăn của một đất nước vừa mở cửa. Tôi may mắn được chứng kiến và góp một phần nhỏ bé vào tiến trình ấy. Trong những năm tháng đó, tôi được giao trọng trách làm đại diện cho Việt Nam tại Nhật Bản, ASEAN và Mỹ - những địa bàn then chốt, mở đường cho sự hội nhập của đất nước."
Xin Đại sứ chia sẻ vài điều cụ thể?
Đại sứ Nguyễn Tâm Chiến: Năm 1992, tôi đến Nhật Bản nhận nhiệm vụ, cũng là lúc đất nước bước vào giai đoạn "Hậu Campuchia" trên trường quốc tế. Khi đó, các tổ chức tài chính lớn như Ngân hàng Thế giới, Quỹ Tiền tệ Quốc tế, Ngân hàng Phát triển Châu Á và một số quốc gia bắt đầu nối lại quan hệ với Việt Nam. Ưu tiên hàng đầu với Nhật Bản lúc bấy giờ là thúc đẩy các khoản vay ODA để phát triển đất nước. Nguồn vốn này tuy có nhiều ưu đãi về lãi suất và thời gian trả nợ, nhưng lại yêu cầu thanh toán bằng đồng Yên với tỉ giá luôn cao so với đồng đô la Mỹ.
Đại sứ Nguyễn Tâm Chiến (ngoài cùng bên phải) trong thời gian trên cương vị Trưởng quan chức cao cấp của Việt Nam trong ASEAN (SOM)

Đại sứ Nguyễn Tâm Chiến và Nguyên Bộ trưởng Thương mại Trương Đình Tuyển sau khi đàm phán WTO thành công
Chúng ta đang sống trong thời điểm hạnh phúc khi đất nước đang vào Xuân Ất Tỵ tràn đầy khí thế “Vươn mình” của cả dân tộc hướng đến sự thịnh vượng. Đây như là một mốc bước ngoặt nữa của lịch sử Việt Nam.
Đại sứ NGUYỄN TÂM CHIẾN - Nguyên Thứ trưởng Ngoại giao, nguyên Đại sứ Việt Nam tại Nhật bản và Hoa kỳ, và Trưởng đại diện cao cấp Việt Nam trong ASEAN.
ĐẠI SỨ KỂ CHUYỆN
Tôi vẫn nhớ như in chuyến thăm Nhật Bản của Tổng Bí thư Đỗ Mười vào tháng 4 năm 1995. Giữa đêm khuya thanh vắng, cả đoàn Việt Nam phải họp bất thường tại Hoàng cung, khiến các bạn Nhật Bản không khỏi ngạc nhiên. Nội dung cuộc họp xoay quanh việc có nên chấp nhận khoản vay hàng trăm tỷ Yên với lãi suất tăng vọt hay không. Sự trăn trở của Tổng Bí thư về khả năng trả nợ sau này thật đáng để chúng tôi suy ngẫm."
Trong việc tiếp xúc và thuyết phục nước sở tại, kinh nghiệm về ODA mà tôi tích lũy được thật vô giá. Có những lúc, chứng kiến các chuyên viên cấp vụ của Nhật Bản gạch đỏ dưới những con số hàng trăm tỷ Yên trong bản thuyết trình, tôi mới thấm thía rằng, xây dựng quan hệ cá nhân tốt đẹp quan trọng đến nhường nào. Nhờ những nỗ lực không ngừng nghỉ, Nhật Bản đã trở thành quốc gia cung cấp nhiều khoản vay ODA song phương nhất cho Việt Nam. Nhiều công trình cơ sở hạ tầng
quan trọng, từ đường sá đến nhà máy, đã được xây dựng nên từ nguồn vốn này, góp phần đưa quan hệ Việt - Nhật lên một tầm
Các dân tộc Đông Nam Á có chung nguyện vọng thiết tha sống trong hòa bình và cùng phát triển. Một nhân tố quan
trọng không thể không đề cập là tính năng động, tích cực của ngoại giao Việt Nam.
cao mới. Thành quả đó có được là nhờ chúng ta đã vượt qua quá khứ, hướng tới tương lai."
Nhật Bản là một đất nước đặc biệt ở châu Á, với nền văn hóa phong phú và những nét độc đáo riêng có. Bước vào kỷ nguyên phát triển mới, tôi luôn tâm niệm những đức tính đáng quý của người Nhật: sự cẩn trọng, tỉ mỉ, chăm chỉ trong lao động, tinh thần cầu thị, luôn tìm tòi đến tận cùng. Tôi nhớ mãi lời nhận xét của một Giáo sư người Nhật: "Người Nhật mới là dân tộc cần cù nhất, và đã từng chịu đựng gian khổ nhất. Ông cha họ chỉ có thể dùng đũa gắp từng hạt cơm chia nhau, chứ không đủ cơm cháo để xới, đong bằng bát mà ăn!". Trong công việc, không ít người Nhật kiệt sức vì say mê cống hiến."
Được biết sau nhiệm kỳ ở Nhật Bản, Đại sứ nhận cương vị Trưởng quan chức cao cấp của Việt Nam trong ASEAN (SOM). Thời gian này để lại cho Đại sứ những điều gì thú vị?
Đại sứ Nguyễn Tâm Chiến: Khi chuyển hoạt động từ ngoại giao song phương với một nước là Nhật Bản sang
môi trường ngoại giao đa phương với Hiệp hội các nước ASEAN, tôi cảm nhận rất rõ sự thay đổi vận hội của đất nước “bắt đầu đi ra biển lớn". Từ hoàn cảnh bị bao vây, cấm vận trong hơn một thập kỷ trước đó, năm 1995 nước ta gia nhập tổ chức ASEAN, tạo đột phá cho tiến trình bắt đầu hội nhập thực tế vào khu vực và thế giới. Nhiều năm không có quan hệ bình thường với các nước láng giềng Đông Nam Á, sống trong điều kiện chiến tranh nóng và lạnh, bầu không khí thù địch và nghi kỵ bao trùm, quan hệ giữa Việt Nam với các nước ASEAN là rất nặng nề. Tuy nhiên sau hòa bình và Việt Nam trở thành hội viên thứ 7 của Hiệp hội, sự hội nhập, hợp tác của nước ta vào cộng đồng khu vực này trở nên rất nhanh chóng và thuận lợi, mặc dù không tránh khỏi những bỡ ngỡ ban đầu về cách thức hoạt động. Trong đó không thể kể đến thử thách đầu tiên trong việc Việt Nam tổ chức cấp cao ASEAN - 6 và ra Tuyên bố Hà Nội.
Vậy nguyên nhân là nhờ đâu? Tôi nghĩ trước hết các dân tộc Đông Nam Á có lịch sử và văn hóa khá hòa đồng. Các nước đều từng là nạn nhân của chủ nghĩa thực dân, từng đấu tranh gian khổ để giải phóng, giành độc lập. Truyền thống độc lập dân tộc mạnh mẽ của Việt Nam ta dễ hòa đồng với tinh thần "tự cường quốc gia", "tự cường khu vực" trong nhân dân các nước ASEAN. Bên cạnh đó, tất cả các nước đều có nhiều kinh nghiệm xử lý những vấn đề trong quan hệ với các nước lớn và các trung tâm thế giới. Và điều quan trọng là các dân tộc Đông Nam Á có chung nguyện vọng thiết tha sống trong hòa bình và cùng phát triển. Một nhân tố quan trọng không thể không đề cập là tính năng động, tích cực của ngoại giao Việt Nam.
Trong các cuộc gặp gỡ, liên hoan, khi xem các điệu múa sạp ở nhiều nước, hay nghe làn điệu bài ca quen thuộc Mabulu-"Con
Hội nghị cấp cao ASEAN lần thứ 6, diễn ra tại Hà Nội từ ngày 15-16/12/1998
Những năm tháng sau khi đất nước thoát khỏi bao vây cấm vận, bước vào hội nhập quốc tế mới thật sự là kỷ niệm khó
quên nhất. Nó giống như khi ta ngắm nhìn những bông hoa rực rỡ khoe sắc, lại nhớ về những nụ xuân xanh non mơn mởn ngày nào.
ếch xanh" ở Indonesia hoặc thưởng thức các món ăn na ná ẩm thực Việt... đều gợi lên cảm giác gần gũi. Những nụ cười và những cái bắt tay nồng nhiệt với nhau trong mọi tiếp xúc với đại diện và các tầng lớp nhân dân các nước bạn đã thay đổi hẳn cho không khí xa lánh ngày trước.
Hoạt động trong ASEAN dù luôn có nhiều vấn đề phức tạp để tìm sự đồng thuận lợi ích của tất cả các thành viên, nhưng mong muốn đoàn kết, thống nhất trong đa dạng vẫn là nổi trội.
Nhìn lại 30 năm qua của tổ chức ASEAN, Việt Nam chúng ta đã có nhiều đóng góp xứng đáng với tư cách là một thành viên tích cực và trách nhiệm cao trong cộng đồng, xây dựng một hiệp hội phát triển và liên kết về kinh tế, cùng một quyết tâm chính trị bảo vệ hòa bình, ổn định của khu vực. Giờ đây nói đến ngoại giao Việt Nam không thể không nói đến các hoạt động phong phú, sôi động của nước ta với các nước anh em láng giềng cùng chung vận mệnh hòa bình và phát triển.
Được biết sau những năm hoạt động sôi nổi trong ASEAN, Đại sứ đã có nhiệm kỳ dài đồng hành với quan hệ Việt-Mỹ?
Đại sứ Nguyễn Tâm Chiến: Tôi được cử qua Mỹ công tác từ cuối 2001 cho đến cuối 2007. Đó là với những nước khó khăn. Sau khi đã cơ bản đạt thỏa thuận với trên 30 nước thành viên WTO ta tập trung làm việc với Mỹ. Chừng nào chưa đạt được thỏa thuận với Mỹ chừng đó cánh cửa vào WTO của ta chưa thể mở ra vì Mỹ là nước quyết định khi họ chủ trì trong tổ chức này.
Sau nhiều tháng năm đàm phán, vào một đêm khuya lúc hơn 2 giờ sáng, Bộ trưởng Thương mại Trương Đình Tuyển vẫn đối thoại với Đại tướng Phạm Văn Trà, nguyên Bộ trưởng Bộ Quốc phòng (thứ 2 từ phải sang) và Chủ tịch Liên quân Mỹ trong công tác tới Mỹ tháng 6/200 giai đoạn nước Mỹ bước vào cuộc chiến chống khủng bố sau sự kiện 11/09/2021. Nhưng nhờ có quá trình bình thường hóa quan hệ hai nước và tiến trình hội nhập của nước ta với thế giới bên ngoài mà quan hệ Việt - Mỹ đã đạt được nhiều kết quả. Những năm này như là giai đoạn lao động vất vả của anh em đồng nghiệp chúng tôi ở cơ quan Đại sứ quán. Nổi bật là góp phần thực hiện Hiệp định Thương mại song phương Việt-Mỹ (BTA) được ký từ năm 2000, và nhất là đàm phán với Mỹ về Việt Nam vào Tổ chức thương mại Thế giới - WTO.
ĐẠI SỨ KỂ CHUYỆN
các nước ít vấn đề để tạo bối cảnh đàm phán 
Việc thực hiện Hiệp định Thương mại BTA là kinh nghiệm đầu tiên của ta hội nhập vào kinh tế thế giới vì các điều kiện ký kết với Mỹ gần như các tiêu chuẩn của WTO về buôn bán hàng hóa, đầu tư, dịch vụ, bảo hộ trí tuệ... Tôi nhớ nhất về hai trường hợp gắn với hai tiến trình này.
Một là, vừa được mấy tháng đi vào thực hiện BTA, tháng 2/2002 vụ Mỹ kiện Việt Nam về bán phá giá cá da trơn đã nổ ra. Đây là vụ kiện đầu tiên trong thực tiễn buôn bán giữa hai nước với nhiều điều mới lạ đối với ta. Ta đã từng "phải thuê người Mỹ để đấu với người Mỹ vì lợi ích của ta" (thuê công ty vận động hành lang); đánh trận giải quyết xung đột thương mại với nước Mỹ cũng phải chơi những nước cờ tổng hợp, vừa đi gõ cửa khắp các mối quan hệ, vừa phải biết dùng khâu đột phá mới mong có kết quả.
Hai là, việc đàm phán với Mỹ về Việt Nam vào WTO. Cách thức đàm phán của ta là đạt thỏa thuận trước với
diện Thương mại Mỹ Portman, có cảm tưởng như ở gần sự bế tắc về điều khoản mở cửa các ngành dịch vụ của Việt Nam, Bộ trưởng Tuyển liền cất tiếng nói: "Tình huống hiện nay giữa hai chúng ta như là hai ông bố đã đồng ý cho hai con kết hôn thành vợ chồng, nhưng ông lại nêu điều kiện các con không được ngủ với nhau!". Cả đoàn đều cười rộ lên. Và như là một đêm đẹp trời, nút thắt cho các nội dung bế tắc đã được mở dần ra sau đó. Đầu năm 2007 Thỏa thuận Việt - Mỹ về Việt Nam gia nhập WTO đã được ký kết. Không lâu sau nước ta đã gia nhập chính thức Tổ chức kinh tế toàn cầu này. Bộ trưởng Tuyển rất hay làm thơ và thơ rất hay, cũng là nhà đàm phán thật tài ba, khôn khéo. Tôi đã không quên những đêm trắng bên ông đang chỉ đạo đoàn đàm phán ở thủ đô Washington DC...
Mỗi dịp Xuân về, những kỷ niệm về thời kỳ đầu mở cửa, hội nhập của đất nước lại ùa về trong tôi, từ những ngày tháng được gọi là "Đại sứ ODA" ở Nhật Bản, đến khi là Đại diện cao cấp của Việt Nam ở ASEAN, rồi "Đại sứ hay cười" để giải tỏa căng thẳng ở Mỹ. Hành trình công tác qua nhiều năm, đồng hành cùng đất nước bước ra khu vực và thế giới, mang đến cho tôi những trải nghiệm đáng nhớ và những bài học quý báu. Bước vào năm mới 2025, tôi càng thêm vững tin vào tương lai thịnh vượng của Việt Nam, một tương lai mà mỗi chúng ta đều có trách nhiệm góp phần xây dựng.