Toàn cảnh nước mỹ

Trong nhiều thập kỷ qua, khái niệm "chính phủ Mỹ đóng cửa" (government shutdown) không còn xa lạ với công chúng quốc tế. Đây là hiện tượng xảy ra khi chính phủ liên bang Hoa Kỳ phải ngừng hoặc hạn chế một số hoạt động do Quốc hội và Nhà Trắng không đạt được thỏa thuận về ngân sách.

Việc này thường kéo dài từ vài ngày cho đến nhiều tuần, gây ảnh hưởng lớn đến nền kinh tế, đời sống xã hội cũng như uy tín chính trị của nước Mỹ. Để hiểu rõ nguyên nhân, cần phân tích cơ chế chính trị - tài chính của Mỹ và bối cảnh thực tế dẫn đến tình trạng này.

Vậy cơ chế ngân sách của Mỹ và vai trò của Quốc hội ra sao?

Ở Mỹ, Hiến pháp trao cho Quốc hội quyền kiểm soát "hầu bao quốc gia". Mỗi năm, Quốc hội phải thông qua các đạo luật chi tiêu (appropriations bills) để cấp ngân sách cho các cơ quan, bộ ngành và các chương trình liên bang. Nếu đến thời điểm bắt đầu năm tài khóa mới (ngày 1/10 hằng năm) mà ngân sách chưa được thông qua, các cơ quan liên bang sẽ không có nguồn tài chính hợp pháp để hoạt động.

Trong một số trường hợp, Quốc hội có thể thông qua "nghị quyết tạm thời" (continuing resolution) để duy trì hoạt động ngắn hạn, thường vài tuần hoặc vài tháng. Nhưng nếu biện pháp này cũng không đạt được sự đồng thuận, chính phủ buộc phải đóng cửa.

Nguyên nhân chính của việc đóng cửa chính phủ Mỹ là gì?

Việc chính phủ Mỹ đóng cửa thường xuất phát từ những nguyên nhân sau: Mâu thuẫn chính trị giữa hai đảng Hệ thống chính trị Mỹ chia thành hai đảng lớn: Đảng Dân chủ và Đảng Cộng hòa. Khi Quốc hội bị chia rẽ, một đảng năm Hạ viện còn đảng kia kiểm soát Thượng viện hoặc Nhà Trắng, sự thỏa hiệp về ngân sách trở nên khó khăn. Các cuộc tranh cãi thường xoay quanh mức chi tiêu công, các chương trình an sinh, quốc phòng, nhập cư hay y tế

Bất đồng về chính sách lớn. Nhiều khi, việc thông qua ngân sách trở thành "con tin" trong các cuộc thương lượng chính sách. Ví dụ, một đảng có thể từ chối phê chuẩn ngân sách nếu bên kia không nhượng bộ về vấn đề nhập cư, bảo hiểm y tế, hoặc chi tiêu cho quốc phòng.

Điều này biến ngân sách thành công cụ đấu tranh chính trị. Hạn chế của cơ chế pháp lý Luật pháp Mỹ quy định rõ: nếu không có ngân sách được thông qua, chính phủ không được phép chi tiêu ngoài một số hoạt động thiết yếu như an ninh, quốc phòng, y tế khẩn cấp. Quy định nghiêm ngặt này khiến việc đóng cửa là hệ quả gần như tất yếu khi hai bên không đạt thỏa thuận.

Chính phủ Mỹ đóng cửa gây ra nhiều hệ lụy đến thế giới

Những lần chính phủ Mỹ đóng cửa điển hình

Trong lịch sử hiện đại, đã có nhiều lần chính phủ Mỹ phải đóng cửa, trong đó nổi bật:

• Năm 1995-1996: Chính phủ Mỹ dưới thời Tổng thống Bill Clinton đóng cửa 21 ngày vì mâu thuẫn với Hạ viện do Đảng Cộng hòa kiểm soát, chủ yếu liên quan đến ngân sách y tế và phúc lợi xã hội.

• Năm 2013: Dưới thời Tổng thống Barack Obama, chính phủ đóng cửa 16 ngày vì bất đồng về Đạo luật Chăm sóc sức khỏe (Obamacare).

• Năm 2018-2019: Chính phủ dưới thời Tổng thống Donald Trump đóng cửa 35 ngày, dài nhất trong lịch sử, do tranh cãi về ngân sách xây tường biên giới với Mexico.

Những lần đóng cửa này phản ánh rõ tính chất phân cực ngày càng sâu sắc trong chính trị Mỹ.

Tác động của việc chính phủ đóng Chính phủ đóng cửa gây ra hàng loạt tác động tiêu cực như thế nào?

• Đối với người lao động: Hàng trăm nghìn công chức liên bang bị buộc nghỉ việc tạm thời (furlough) không lương, trong khi một số người phải tiếp tục làm việc nhưng chưa được trả ngay.

• Đối với kinh tế: Nhiều dịch vụ công bị gián đoạn, các dự án hạ tầng chậm tiến độ, ảnh hưởng đến tiêu dùng và đầu tư. Ước tính mỗi tuần đóng cửa có thể khiến nền kinh tế Mỹ thiệt hại hàng tỷ USD.

• Đối với xã hội: Các cơ quan cung cấp dịch vụ thiết yếu như cấp hộ chiếu, quản lý công viên quốc gia, hỗ trợ nông dân... bị gián đoạn, gây khó khăn cho đời sống người dân.

• Đối với uy tín chính trị: Chính phủ đóng cửa thường khiến niềm tin của người dân vào hệ thống chính trị Mỹ suy giảm, đồng thời ảnh hưởng đến hình ảnh của Mỹ trên trường quốc tế.

Góc nhìn sâu xa: Sự phân cực chính trị

Nguyên nhân căn bản khiến Mỹ liên tục đối diện nguy cơ đóng cửa chính phủ chính là sự phân cực chính trị ngày càng gay gắt. Hai đảng ngày càng khó tìm được tiếng nói chung, coi đối thủ là "đối phương cần đánh bại" hơn là "đối tác cần hợp tác".

Trong bối cảnh đó, ngân sách trở thành công cụ để gây áp lực, dẫn đến bế tắc. Ngoài ra, hệ thống bầu cử Mỹ với nhiều khu vực bầu cử thiên về một đảng khiến các nghị sĩ có xu hướng cực đoan hơn, nhằm làm hài lòng cử tri cốt lõi của mình thay vì tìm giải pháp dung hòa.

Chính phủ Mỹ đóng cửa là một hiện tượng đặc thù của hệ thống chính trị Hoa Kỳ, phản ánh sự vận hành của cơ chế "kiểm soát và cân bằng quyền lực" (checks and balances). Tuy nhiên, hiện tượng này cũng cho thấy mặt trái của sự phân cực đảng phái và những bất đồng chính sách sâu sắc. Việc chính phủ đóng cửa không chỉ gây thiệt hại kinh tế - xã hội trong ngắn hạn mà còn làm suy giảm niêm tin vào nên dân chủ Mỹ trong dài hạn.

Để khắc phục, Mỹ cần tìm cách cải thiện văn hóa chính trị, thúc đẩy thỏa hiệp và đặt lợi ích quốc gia lên trên lợi ích đảng phái. Chỉ khi đó, những vòng lặp "đóng cửa - mở cửa" mới không còn tái diễn thường xuyên, và hệ thống chính trị Mỹ mới vận hành ổn định hơn.