Việt Nam đất nước con người

Trong nhận thức thông thường, “tham nhũng” gắn liền với “vụ lợi” – tức là hành vi lợi dụng chức vụ, quyền hạn để thu lợi cá nhân, thường là tiền bạc, quyền lực hay lợi ích vật chất.

Thế nhưng, những năm gần đây, trong một số vụ việc được nêu trên truyền thông, người ta lại bắt gặp cụm từ nghe thật phi lý: “tham nhũng nhưng không vụ lợi”. Câu nói ấy khiến dư luận hoang mang: đã là tham nhũng, sao lại không có vụ lợi?

Theo logic pháp lý, tham nhũng là hành vi cố ý làm trái nhằm trục lợi. “Không vụ lợi” tức là không mưu cầu lợi ích riêng. Hai khái niệm đối lập này đặt cạnh nhau khiến người nghe không khỏi bật cười chua chát. Nhiều người ví von, “đó là một nghịch lý chỉ có trong truyện cười, nhưng lại xảy ra giữa đời thật”

Thực tế, trong một số vụ án, có những người lãnh đạo bị kết luận “thiếu trách nhiệm gây hậu quả nghiêm trọng” hoặc “vi phạm quy định trong quản lý tài sản công”, song lại được xác định “không vụ lợi cá nhân”. Nghĩa là, họ không nhận tiền, không hưởng lợi riêng, nhưng hành vi của họ vẫn khiến tài sản nhà nước thất thoát hàng trăm, thậm chí hàng nghìn tỷ đồng.

Ảnh minh hoạ

Ở góc nhìn pháp lý, có thể đó không phải là “tham nhũng truyền thống”, nhưng ở góc nhìn đạo đức công vụ, người dân vẫn xem đó là một dạng tham nhũng quyền lực, tham nhũng trách nhiệm, bởi cái mất đi là niềm tin, là tài sản công, là cơ hội phát triển của đất nước.

Cái gọi là “không vụ lợi” đôi khi chỉ là cách diễn đạt để giảm nhẹ trách nhiệm, để hợp lý hóa sai phạm. Bởi lẽ, khi một người có quyền lực mà buông lỏng kiểm soát, tạo điều kiện cho lợi ích nhóm, cho người thân, cho doanh nghiệp thân hữu trục lợi – thì dù bản thân họ không nhận một đồng, họ vẫn góp phần tạo ra môi trường tham nhũng. Đó chính là “tham nhũng hệ thống”, chứ không chỉ dừng ở “tham ô cá nhân”.

Điều phi lý ở đây không nằm ở pháp luật, mà ở cách giải thích và áp dụng nó. Nếu chỉ nhìn vào “túi tiền” của cá nhân để xác định vụ lợi, thì bao nhiêu hành vi bao che, “ký cho có”, “duyệt cho nhanh” sẽ mãi đứng ngoài lưới pháp luật. Nhưng người dân không quan tâm anh có lấy tiền hay không, mà quan tâm anh đã làm thất thoát của công, anh đã góp phần làm méo mó hệ thống hay chưa.

Câu chuyện “tham nhũng nhưng không vụ lợi” vì thế vừa thật vừa như bịa – thật vì nó đang tồn tại, và như bịa vì nó đi ngược mọi lẽ thường. Một xã hội pháp quyền không thể tồn tại những nghịch lý như thế nếu muốn giữ niềm tin của nhân dân. Bởi cuối cùng, dù có biện minh thế nào, mọi hành vi gây thiệt hại cho lợi ích công đều là tham nhũng, dù “có vụ lợi” hay “không vụ lợi”.