Tìm hiểu pháp luật

Thi hành án dân sự (THADS) đóng vai trò then chốt trong việc bảo đảm tính nghiêm minh của pháp luật, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân, đồng thời góp phần củng cố trật tự, kỷ cương xã hội và niềm tin của nhân dân đối với hoạt động tư pháp.

Trong bối cảnh cải cách tư pháp và xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, việc sửa đổi Luật Thi hành án dân sự để nâng cao trách nhiệm của Chấp hành viên, phòng ngừa hành vi lạm quyền, cửa quyền là yêu cầu cấp thiết.

Thực tiễn thời gian qua cho thấy mặc dù hoạt động THADS đã đạt nhiều kết quả tích cực, nhưng vẫn tồn tại không ít hạn chế liên quan đến năng lực, đạo đức công vụ và trách nhiệm giải trình của một bộ phận Chấp hành viên.

Ảnh minh họa

Thứ nhất, cơ chế giám sát Chấp hành viên còn chưa đầy đủ, chưa thật sự hiệu quả. Trong nhiều trường hợp, người dân gặp khó khăn khi khiếu nại, tố cáo hành vi thiếu khách quan, chậm trễ, trì hoãn hoặc biểu hiện nhũng nhiễu của Chấp hành viên.

Việc thiếu các quy định cụ thể, rõ ràng về quy trình, tiêu chuẩn đánh giá và trách nhiệm giải trình khiến quá trình xử lý vi phạm chưa tương xứng với mức độ và tính chất hành vi. Một số Chấp hành viên bị lợi dụng vị trí được giao để kéo dài thời gian xử lý hồ sơ, gây khó dễ hoặc sử dụng quyền hạn vượt mức cho phép, ảnh hưởng đến quyền lợi hợp pháp của đương sự.

Thứ hai, Luật THADS hiện hành vẫn còn khoảng trống trong các quy định về trách nhiệm pháp lý của Chấp hành viên khi xảy ra sai phạm. Dù đã có quy định về trách nhiệm bồi thường của Nhà nước và trách nhiệm bồi hoàn của người thi hành công vụ, nhưng cơ chế áp dụng còn phức tạp, khó thực thi; trình tự xác định thiệt hại, lỗi và mức bồi hoàn chưa thống nhất, dẫn đến việc áp dụng không đồng đều. Điều này vô hình trung làm giảm tính răn đe, khiến một bộ phận Chấp hành viên chưa thực sự chú trọng tuân thủ quy định pháp luật.

Thứ ba, việc phân công nhiệm vụ cho Chấp hành viên còn thiếu minh bạch ở một số cơ quan THADS. Cơ chế phân công theo “quan hệ nội bộ”, thiếu tiêu chí rõ ràng về khối lượng công việc, mức độ phức tạp hoặc chuyên môn của từng Chấp hành viên khiến dễ phát sinh tình trạng nhũng nhiễu hoặc ưu ái không công bằng. Thực tế có trường hợp Chấp hành viên lợi dụng việc được giao xử lý hồ sơ thi hành án để tiếp xúc không chính thức với đương sự, dẫn đến tiêu cực hoặc nhận “lợi ích ngoài” nhằm trì hoãn hoặc tác động kết quả thi hành án.

Từ những vấn đề trên, việc sửa đổi Luật Thi hành án dân sự cần hướng đến cụ thể hóa trách nhiệm, chuẩn hóa đạo đức nghề nghiệp và thiết lập cơ chế giám sát độc lập. đối với Chấp hành viên. Trước hết, Luật cần quy định rõ ràng hơn về chuẩn đầu vào, đào tạo bắt buộc, tiêu chuẩn đạo đức công vụ và cơ chế đánh giá hàng năm đối với Chấp hành viên. Theo đó, các tiêu chí như thời hạn giải quyết vụ việc, mức độ tuân thủ thủ tục pháp lý, thái độ phục vụ nhân dân và kết quả thi hành án cần được lượng hóa, công khai và giám sát thường xuyên.

Tiếp theo, cần bổ sung quy định về công nghệ số trong quản lý hồ sơ thi hành án, cho phép công khai tiến độ xử lý vụ việc; hạn chế tối đa tiếp xúc trực tiếp giữa Chấp hành viên và đương sự để giảm nguy cơ phát sinh tiêu cực. Việc ứng dụng công nghệ sẽ giúp đảm bảo minh bạch, giảm thiểu quyền tùy tiện và tăng khả năng giám sát của người dân.

Bên cạnh đó, Luật cần thiết lập cơ chế giám sát độc lập đối với Chấp hành viên thông qua các hình thức như Hội đồng giám sát tư pháp cấp tỉnh, đường dây nóng, hệ thống tiếp nhận phản ánh – kiến nghị trực tuyến.

Cơ chế xử lý sai phạm phải kịp thời, rõ ràng, theo hướng tăng cường trách nhiệm cá nhân thay vì nặng về trách nhiệm tập thể hoặc xử lý hành chính thông thường. Đối với hành vi lạm quyền, cửa quyền, nhũng nhiễu hoặc can thiệp trái pháp luật vào quá trình thi hành án, cần quy định chế tài mạnh hơn, bao gồm buộc bồi hoàn cá nhân, đình chỉ chức vụ hoặc truy cứu trách nhiệm hình sự khi đủ căn cứ.

Ngoài ra, cần quy định minh bạch về phân công Chấp hành viên, dựa trên tiêu chí khách quan như năng lực chuyên môn, khối lượng công việc và tính chất vụ việc, thay vì dựa trên yếu tố chủ quan. Việc phân công phải được công khai và lưu vết trên hệ thống quản lý để đảm bảo mọi sự thay đổi đều có lý do rõ ràng, có thể thanh tra, kiểm tra.

Cuối cùng, sửa đổi Luật THADS phải hướng đến mục tiêu xây dựng đội ngũ Chấp hành viên chuyên nghiệp – liêm chính – minh bạch, qua đó củng cố niềm tin của công dân và doanh nghiệp vào công lý. Một hệ thống thi hành án hiệu quả không chỉ là yêu cầu pháp lý, mà còn là nền tảng phát triển kinh tế – xã hội, bảo vệ quyền con người và thúc đẩy cải cách tư pháp toàn diện.