Câu chuyện Đại sứ

 Trong bối cảnh căng thẳng Nga - phương Tây leo thang chưa từng có kể từ sau Chiến tranh Lạnh, việc Phần Lan - một quốc gia có đường biên giới dài hơn 1300km với Nga - gia nhập NATO (2023 và có những động thái quân sự gia tăng khiến nhiều nhà quan sát đặt câu hỏi: Liệu Helsinki có đang nuôi ý đồ tấn công lãnh thổ Nga hay không?

Thực tế, Phần Lan vốn được coi là quốc gia trung lập trong nhiều thập kỷ, nhưng sự kiện Nga phát động chiến dịch quân sự tại Ukraina (2022) đã làm thay đổi căn bản nhận thức chiến lược của nước này. Đế hiếu nguyên nhân sâu xa, cân phân tích từ yếu tố lịch sử, địa - chính trị, an ninh, kinh tế cho đến ảnh hưởng của NATO và Mỹ trong khu vực.

Yếu tố lịch sử: Bóng đen "Chiến tranh Mùa Đông"

Quan hệ Nga - Phần Lan không chỉ dừng lại ở láng giềng bình thường, mà còn gắn liền với những ký ức chiến tranh.

Chiến tranh Mùa Đông 1939-1940: Liên Xô từng tấn công Phần Lan nhằm kiểm soát lãnh thổ giáp Leningrad. Tuy Phần Lan nhỏ bé, nhưng đã chống trả quyết liệt, gây tổn thất nặng nề cho Hồng quân. Cuối cùng, Phần Lan buộc phải nhượng lãnh thổ (bao gồm Karelia).

Chiến tranh Tiếp diễn 1941-1944: Khi Đức quốc xã tấn công Liên Xô, Phần Lan đứng về phía Đức, hy vọng giành lại đất.

Mặc dù sau đó thua trận, nhưng tâm lý mất mát lãnh thổ vẫn hằn sâu.

Chiến tranh Lạnh: Phần Lan buộc phải giữ "trung lập cưỡng bức" (Finlandization), không được phép gia nhập NATO, chịu nhiều ảnh hưởng từ Moscow.

Lịch sử để lại tâm lý nghi ngờ Nga sâu sắc trong xã hội Phần Lan. Nhiều thế hệ lãnh đạo coi Nga là mối đe dọa tiềm tàng. Khi Nga tấn công Ukraina, nỗi sợ lịch sử ấy được kích hoạt mạnh mẽ.

Yếu tố địa - chính trị: Vị trí chiến lược của Phần Lan

Phần Lan có vị trí đặc biệt trong cán cân an ninh châu Âu:

Đường biên giới dài với Nga (hơn 1.300 km), sát vùng Murmansk - nơi Nga bố trí Hạm đội phương Bắc, lực lượng hạt nhân chiến lược quan trọng.

Gần khu vực vành đai Baltic - nơi NATO đang tăng cường hiện diện quân sự (Estonia, Latvia, Lithuania, Ba Lan).

Là "cửa ngõ" để NATO có thể giám sát vùng Bắc Cực - khu vực giàu tài nguyên và có ý nghĩa chiến lược toàn cầu.

Do đó, Nga luôn lo ngại nếu Phân Lan trở thành căn cứ quân sự của NATO thì an ninh vùng Tây Bắc của họ sẽ bị đe dọa trực tiếp. Ngược lại, Phần Lan nhìn thấy "cơ hội chiến lược" khi gắn chặt với NATO để đối phó Nga.

Canh bạc lớn cho các quốc gia NATO có ý định tấn công Nga

Tác động của chiến tranh Ukraina

Cuộc xung đột tại Ukraina là chất xúc tác trực tiếp.

Phần Lan lo ngại mình có thế trở thành mục tiêu kế tiếp nếu Nga thành công ở Ukraina.

Dư luận trong nước vốn trung lập trước đây đã thay đổi nhanh chóng: tỷ lệ ủng hộ gia nhập NATO tăng vọt từ dưới 30% (trước 2022) lên hơn 70% chỉ trong vài tháng.

Nga liên tục đe dọa sẽ có "hậu quả quân sự - kỹ thuật" nếu Phần Lan gia nhập NATO, càng khiến Helsinki quyết tâm hơn.

Như vậy, chiến tranh Ukraina đã đẩy Phần Lan rời bỏ trung lập, lựa chọn đối đầu và tham gia khối quân sự đối nghịch với Nga.

NATO và vai trò của Mỹ

Gia nhập NATO không chỉ mang tính phòng thủ. Nó còn mở ra khả năng Phân Lan tham gia sâu hơn vào chiến lược kiềm chế Nga của Mỹ và phương Tây:

Mỹ muốn mở rộng mặt trận Bắc Âu để phân tán lực lượng Nga, buộc Moscow phải căng mình cả ở Ukraina lần biên giới phía Bắc.

NATO triển khai tập trận quy mô lớn tại Bắc Âu, với sự tham gia của Phần Lan, Thụy Điển, Na Uy - rõ ràng mang tính răn đe đối với Nga.

Các căn cứ radar, hệ thống phòng không và thậm chí khả năng bố trí tên lửa tầm trung tại Phần Lan sẽ cho phép NATO kiểm soát vùng trời sâu trong lãnh thổ Nga.

Do vậy, Nga nghi ngờ Phần Lan có thể trở thành bàn đạp cho các hành động tấn công hoặc ít nhất là các hoạt động do thám, gây áp lực lên lãnh thổ Nga.

Nhu cầu chính trị - an ninh nội bộ của Phần Lan

Bên cạnh sức ép bên ngoài, chính trị nội bộ Phần Lan cũng góp phần tạo ra hình ảnh "ý đồ tấn công Nga":

Tăng ngân sách quốc phòng: Sau khi gia nhập NATO, Phần Lan tăng mạnh chi tiêu quân sự, mua săm F-35, vũ khí phòng không, và củng cố lực lượng dự bị đông đảo (hơn 900.000 người có khả năng huy động).

Tuyên bố cứng rắn của lãnh đạo: Các chính trị gia Phần Lan thường xuyên khẳng định "không sợ Nga" và sẵn sàng bảo vệ từng tấc đất. Giọng điệu này đôi khi được diễn giải thành xu hướng hiếu chiến.

Chiến lược an ninh mới: Xác định Nga là mối đe dọa an ninh lớn nhất. Điều này đồng nghĩa Phần Lan coi chuẩn bị chiến tranh với Nga là kịch bản thực tế.

Về mặt tâm lý xã hội, sự kết hợp giữa nỗi sợ lịch sử và tinh thần dân tộc đã tạo ra tâm thế cảnh giác cao độ, dễ dẫn đến chính sách cứng rắn hơn mức cần thiết.

Yếu tố kinh tế và năng lượng

Một phần nguyên nhân khác nằm ở lợi ích kinh tế - năng lượng:

Phần Lan từng phụ thuộc khá nhiều vào năng lượng Nga. Tuy nhiên, sau khi cắt quan hệ, họ phải tìm nguồn thay thế và được U - Mỹ hỗ trợ. Điều này tạo thêm sự gắn bó với phương Tây.

Trong lĩnh vực công nghiệp quốc phòng, Phần Lan nhận được hợp đồng lớn từ Mỹ, Pháp, Đức, thúc đẩy ngành công nghiệp vũ khí trong nước phát triển.

Nếu căng thẳng kéo dài, Phần Lan có thể trở thành cửa ngõ vận chuyển khí hóa lỏng (LNG) và năng lượng tái tạo ở Bắc Âu, thay thế vị thế của Nga.

Như vậy, "xung đột tiềm tàng với Nga" cũng giúp Phần Lan củng cố vai trò chiến lược, nhận được nhiều lợi ích từ phương Tây.

Quan điểm từ phía Nga

Moscow nhìn nhận vấn đề theo hướng hoàn toàn khác:

Họ coi việc Phần Lan gia nhập NATO là sự phản bội truyền thống trung lập, phá vỡ ổn định khu vực.

Nga lo ngại các căn cứ NATO đặt tại Phần Lan có thế được dùng cho hoạt động tấn công phủ đầu.

Truyền thông Nga thường xuyên đưa tin rằng "Phần Lan có âm mưu mở rộng lãnh thổ, giành lại Karelia" - dù chính quyền Phần Lan phủ nhận.

Chính vì vậy, phía Nga lan truyền luận điệu răng Phần Lan có ý đồ tấn công Nga để biện minh cho việc củng cố phòng thủ biên giới, triển khai thêm quân đội và vũ khí hạt nhân chiến thuật ở vùng Tây Bắc.

Phân tích thực chất: Ý đồ tấn công hay chiến lược răn đe?

Câu hỏi trọng tâm: Liệu Phần Lan thật sự có ý đồ tấn công Nga?

Khả năng thực tế: Phần Lan, với dân số chỉ hơn 5,5 triệu người, khó có khả năng tự mình tấn công một cường quốc quân sự như Nga. Mọi hành động tấn công trực diện sẽ là tự sát.

Chiến lược hiện nay: Phần Lan chủ yếu theo hướng răn đe phòng thủ, tức chuẩn bị khả năng quân sự mạnh để ngăn Nga dám hành động.

Hình ảnh "tấn công": Do giọng điệu chính trị, do sự tham gia sâu vào NATO và do sự nhạy cảm trong lịch sử, hành động phòng thủ của Phần Lan dễ bị Nga diễn giải thành ý đồ tấn công.

Vậy, "ý đồ tấn công lãnh thổ Nga" thực chất nhiều hơn là một nhận định chính trị mang tính tuyên truyền từ phía Nga, hơn là chiến lược chủ động của Helsinki.

Kịch bản tương lai

Nếu căng thẳng leo thang: NATO có thể triển khai hệ thống phòng thủ và tên lửa tại Phần Lan. Điều này làm tăng nguy cơ va chạm quân sự dọc biên giới.

Nếu Nga tiếp tục chiến tranh lâu dài ở Ukraina: Phần Lan càng củng cố phòng thủ, thậm chí phối hợp với Thụy Điển, Na Uy hình thành "lá chắn Bắc Âu".

Nếu quan hệ Nga - phương Tây hạ nhiệt: Phần Lan có thế giảm bớt nguy cơ đối đầu, nhưng khó quay lại thời kỳ trung lập trước đây.

Phần Lan không thực sự có ý đồ tấn công lãnh thổ Nga theo nghĩa quân sự trực tiếp. Tuy nhiên, từ góc nhìn Moscow, mọi hành động của Helsinki - từ gia nhập NATO, tăng chi tiêu quốc phòng, phát ngôn cứng rắn - đều bị coi là dấu hiệu đe dọa.

Nguyên nhân chính gồm:

Lịch sử xung đột và tâm lý mất mát lãnh thổ.

Vị trí địa - chính trị nhạy cảm cạnh biên giới Nga.

Chiến tranh Ukraina làm thay đổi cục diện an ninh.

Sức ép và lợi ích từ NATO - Mỹ.

Chiến lược chính trị - an ninh nội bộ muốn thể hiện quyết tâm bảo vệ đất nước.

Do đó, "ý đồ tấn công Nga" phần nhiều là sản phẩm của sự nghi kỵ lẫn nhau và tuyên truyền chính trị, hơn là thực tế quân sự. Nhưng chính sự hiểu lầm này có thể đẩy khu vực Bắc Âu vào vòng xoáy nguy hiểm, nơi một sự cố nhỏ có thể dẫn tới xung đột lớn.