Văn hóa

1.       Đền Mẫu Đồng Đăng.

Tọa lạc tại thị trấn Đồng Đăng (Cao Lộc, Lạng Sơn), đền Mẫu Đồng Đăng là một trong những ngôi đền linh thiêng và cổ kính.

Đền Mẫu Đồng Đăng là một trong những ‘thánh địa’ trong văn hóa tín ngưỡng thờ Mẫu (Ảnh: Bảo Linh).

Đền được xây dựng lần đầu tiên vào khoảng thế kỷ XIX, tại một mái đá sát chân núi cách vị trí ngày nay khoảng 300m.

Sau đó, thấy địa thế đền chật hẹp không thuận tiện di chuyển, nhân dân địa phương đã di dời đền đến vị trí hiện tại.

Đến năm 1990, chính quyền và nhân dân đã góp tiền của, công sức xây dựng ngôi đền khang trang hơn.

Theo dân gian, đền Mẫu là nơi diễn ra cuộc gặp gỡ giữa Thánh Mẫu Liễu Hạnh và Trạng Bùng – Phùng Khắc Khoan sau khi ông đi xứ từ Trung Quốc trở về.

2.       Đền Kỳ Cùng (đền Quan lớn Tuần Tranh).

Đền Kỳ Cùng thuộc phường Vĩnh Trại, nằm ở ngã 3 hướng đi cửa khẩu Hữu Nghị và chợ Đông Kinh, gần đầu cầu tả ngạn bờ Bắc sông Kỳ Cùng.

Theo tư liệu địa phương, ban đầu đền vốn là nơi thờ thần Giao Long (thần sông nước) giữ cho quanh năm mưa thuận gió hòa.

Đến thời nhà Trần, đền Kỳ Cùng có một sự tích đặc biệt nên đã đổi thành nơi thờ Quan Lớn Tuần Tranh.

Đền Kỳ Cùng nay là nơi thờ Quan Lớn Tuần Tranh.

Tương truyền rằng, quan Tuần Tranh là một vị quan thời nhà Trần, được cử lên Lạng Sơn đánh giặc, trấn ải biên thùy nhưng do thua trận và bị vu oan nên đã nhảy xuống sông Kỳ Cùng để chứng minh sự trong sạch của mình.

Vì tấm lòng trong sạch, ông được thần linh hóa phép thành đôi rắn (ông Cộc – ông Dài) làm vị thần sông ngự tại đền Kỳ Cùng.

Vào năm 2019, ngôi đền đã hoàn tất tu sửa và ‘khoác’ màu tím – màu sắc đại diện của ngài Quan Tướng Tuần - nổi bật như hiện tại.

Theo tấm bia lịch sử ghi trong đền, nơi này không có năm xây dựng, chỉ có các mốc tu sửa vào năm 1928, 1931, 1967.

Đến năm 1993, đền Kỳ Cùng được Nhà nước chứng nhận là Di tích lịch sử – văn hóa cấp quốc gia.

3.       Chùa Tam Thanh.

Chùa Tam Thanh nằm trong quần thể danh thắng Động Nhị Thanh - Động Tam Thanh - Núi Tô Thị - Thành Nhà Mạc của xứ Lạng.

Chùa còn có tên gọi khác là chùa Thanh Thiền.

Chỉ cách đền Kỳ Cùng 500m, ngôi chùa này được mệnh danh là "đệ nhất bát cảnh xứ Lạng", là địa chỉ tâm linh tiếp đón rất nhiều du khách trong và ngoài nước ghé thăm hàng năm.

Chùa Tam Thanh được mệnh danh là "đệ nhất bát cảnh xứ Lạng" (Ảnh: Bảo Linh).

Theo các tài liệu nghiên cứu sử học, chùa Tam Thanh được có từ thời nhà Lê.

Trước đây, chùa là nơi thờ tự của Đạo giáo, thờ Tam Thanh (Thượng Thanh, Thái Thanh, Ngọc Thanh) do vậy mới có cái tên gọi là chùa Tam Thanh.

Về sau bị ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố nên Đạo giáo trở nên mờ nhạt trong tiềm thức của người dân, dần dần chùa được đưa thêm Phật giáo và thờ thánh vào trong di tích.

Trải qua nhiều thăng trầm lịch sử của dân tộc, chùa vẫn giữ được nhiều các di tích, bia đá cổ rất có giá trị.

Đường vào chùa là 30 bậc đá được người xưa đục từ chính sườn núi nơi ngôi chùa tọa lạc.

Các gian thờ Phật được đặt ở nhiều không gian khác nhau hòa lẫn với các nhũ đá trong hang động tạo nên một không gian tâm linh huyền ảo, độc đáo.

Đặc biệt, trước vách cửa hang động chùa Tam Thanh hiện còn lưu giữ lại bài thơ Vịnh Tiên Sơn trứ danh của Ngô Thì Sĩ, ca ngợi vẻ đẹp của đất trời cảnh sắc.

Đây cũng là một trong những bút tích nổi tiếng được tỉnh Lạng Sơn lưu giữ còn nguyên vẹn tại khu danh thắng.

Ngoài ra trong chùa còn có tượng Phật A Di Đà màu được tạc thẳng vào núi đá với chiều cao 202cm, rộng 65cm trong tư thế khoác áo cà sa đứng trong chiếc lá bồ đề.

4.       Đền Công Đồng Bắc Lệ.

Đền Công Đồng Bắc Lệ (hay còn được gọi là Đền Bắc Lệ) cách khoảng 70km về phía Tây Nam của thành phố Lạng Sơn.

Tọa lạc trên một ngọn đồi tại thôn Bắc Lệ (Tân Thành, Hữu Lũng, Lạng Sơn), đây được xem là một trong 8 ngôi đền linh thiêng nhất cả nước.

Được xây dựng vào khoảng thế kỷ 20, trải qua 5 lần tu sửa và cải tạo, đền Bắc Lệ là một trong những địa điểm thể hiện rõ nét nhất tín ngưỡng văn hóa thờ Mẫu tại Việt Nam.

Theo văn bia khắc năm Khải Định thứ 4 (1919), ngôi đền trước đó đền chỉ là một am thờ nhỏ, hay bị hỏa hoạn; sau được nhân dân cung tiến xây dựng thành một ngôi nhà 3 gian gồm 3 cung: Đệ Nhất - Đệ Nhị - Đệ Tam (cung cấm).

Đền Công Đồng Bắc Lệ là một trong những địa điểm thể hiện rõ nét nhất tín ngưỡng văn hóa thờ Mẫu tại Việt Nam (Ảnh: Bảo Linh).

Cũng giống như các ngôi đền thờ Mẫu khác, đền Bắc Lệ thờ Công Đồng, Tứ Phủ, thờ tất cả các vị Chư Linh ở bốn miền Vũ Trụ.

Thế nhưng ở đây đặc biệt coi trọng các vị thần linh gắn liền với địa phương như Mẫu Thượng Ngàn, Chầu Bé, Cô Bé,... - những vị thần cai quản cửa rừng và các miền núi non, hang động,...

Xoay quanh sự tích Mẫu Thượng Ngàn có rất nhiều luồng ý kiến khác nhau.

Phổ biến nhất là truyền thuyết Mẫu Thượng Ngàn là con gái của thần núi Sơn Tinh với Mỵ Nương Ngọc Hoa, tên gọi là công chúa La Bình.

Tích truyện kể lại rằng, Mẫu Thượng Ngàn rất cùng hay đi chu du ngoạn thủy với cha tới các bản mường và được các vị Sơn thần quý mến, giúp đỡ.

Sau khi cha mẹ được Ngọc Hoàng Thượng đế phong làm hai vị thánh bất tử thì bà cũng được phong làm Mẫu Thượng Ngàn cai quản vùng núi rừng.

Tương truyền, Mẫu Thượng Ngàn là người đã dạy người dân cách dùng lửa.

Bà còn dạy dân cách lấy nước từ khe núi, phân phát hạt giống để trồng được những loại cây mới, giúp cuộc sống thêm trù phú, ấm no.