Văn hóa

Từ Việt Nam đến Oscar: Một quãng đường còn dài

Ngày 30/9 vừa qua, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã chính thức công bố bộ phim Mưa Đỏ (Red Rain), do đạo diễn Đặng Thái Huyền thực hiện, là đại diện của Việt Nam tham dự vòng sơ tuyển hạng mục Phim quốc tế xuất sắc nhất tại Oscar lần thứ 98 do Viện Hàn lâm Khoa học và Nghệ thuật Điện ảnh Hoa Kỳ tổ chức. Ngay sau khi thông tin được công bố, công chúng trong nước bày tỏ niềm tự hào và háo hức trước viễn cảnh đoàn phim Việt Nam xuất hiện trên thảm đỏ danh giá của Hollywood.

Trên thực tế, chỉ có Mùa đu đủ xanh (The Scent of Green Papaya) của đạo diễn Trần Anh Hùng từng được đề cử Oscar. Tuy nhiên, đó là tác phẩm do ekip Pháp sản xuất, và việc tham dự với tư cách đại diện Việt Nam xuất phát từ nguyện vọng của cá nhân đạo diễn. 

Sau hơn ba thập niên, Mưa Đỏ đã là bộ phim thứ 32 Việt Nam gửi tranh giải, phần lớn những tác phẩm trước đây chưa thể để lại dấu ấn rõ rệt với quốc tế, khiến niềm tin về khả năng “ra thế giới” của điện ảnh Việt dần vơi. 

Vì thế, câu hỏi đặt ra là: liệu Mưa Đỏ có thể khơi dậy lại niềm tin ấy, rằng chúng ta có thể kỳ vọng về một bước tiến thực chất trong hành trình hội nhập điện ảnh của nước nhà?

Poster chính thức phim Mưa Đỏ.

Điểm tựa về chất lượng chuyên môn

Về cấu trúc, Mưa Đỏ cho thấy tính liền mạch và toàn vẹn trong cốt truyện. Các chi tiết biểu tượng và mạch cảm xúc ngầm được triển khai xuyên suốt, tạo nên sự gắn kết tự nhiên giữa các phân đoạn, khiến mỗi tình tiết đều mang trọng lượng riêng trong việc dẫn dắt cảm xúc người xem. Nhịp phim nhanh, dồn dập nhưng được kiểm soát chặt chẽ; giữa khói lửa chiến tranh, đạo diễn vẫn cài cắm những khoảng lặng nhân bản, giúp khán giả vừa hồi hộp, vừa lặng người suy ngẫm. Lời thoại được tiết chế, cô đọng, cảm xúc truyền tải qua ánh mắt, khoảng lặng và ngôn ngữ hình ảnh. Lối kể chuyện này có phần tương đồng với tác phẩm từng đoạt giải Oscar là Parasite của Bong Joon-ho. Nếu Parasite khắc họa xung đột giai cấp trong xã hội hiện đại, thì Mưa Đỏ đặt trọng tâm vào bi kịch chiến tranh và khát vọng hồi sinh dân tộc. Dù khác bối cảnh và thể loại, cả hai phim đều đạt được sự khép kín và thống nhất trong mạch truyện, nơi từng hình ảnh, chi tiết và nhịp điệu đều hướng về chủ đề cốt lõi, tạo nên sức cộng hưởng mạnh mẽ và bền bỉ.

Khung cảnh biểu tượng trong phim Parasite – Khoảnh khắc người cha hóa trang mua vui cho bữa tiệc của người chủ, phơi bày sự giả tạo và khoảng cách xã hội. (Ảnh: Ahnest Kitchen)

Về hình ảnh, phim đạt đến độ chỉn chu hiếm có trong điện ảnh Việt. Bối cảnh chiến trường được dàn dựng hoành tráng nhưng vẫn giữ được cảm giác ngột ngạt của bom đạn, tạo nên đối cực giữa không gian rộng lớn và tình thế cô lập của con người. 

Hai cảnh toàn viễn ấn tượng trong The Pianist (trái) và Mưa Đỏ (phải).

Sự cân bằng giữa cái đẹp và cái đau được thể hiện tinh tế, giúp bộ phim tránh bi lụy mà vẫn giữ được vẻ bi tráng tiết chế. Cách dẫn dắt câu chuyện này phù hợp với nguyên tắc “Show, don’t tell” (Kể chuyện bằng hình ảnh) cơ bản nhưng rất hiệu quả của điện ảnh.

Tư tưởng và chiều sâu nhân văn

Nếu ví hình ảnh đẹp và câu chuyện liền mạch là phần da thịt của một bộ phim thì tư tưởng và chủ đề chính là bộ khung, phần cốt lõi giúp các yếu tố khác kết nối và tạo nên linh hồn tác phẩm. Một bộ phim chỉ dừng lại ở những cảnh chiến đấu hoành tráng, kỹ xảo ấn tượng hay cháy nổ mãn nhãn sẽ khó để lại dấu ấn bền lâu trong lòng công chúng, chứ chưa nói đến việc chinh phục những “khán giả” khó tính hơn như các thành viên của hội đồng thẩm định các giải thưởng danh giá.

Ở phương diện này, Mưa Đỏ thành công khi mở rộng phạm vi phản ánh của dòng phim chiến tranh, chuyển trọng tâm từ cuộc đối đầu giữa hai chiến tuyến sang cuộc chiến nội tâm trong mỗi con người. Nhân vật Cường đại diện cho người lính Việt Nam can đảm, chính trực và kiên định, trong khi Quang là biểu tượng cho kiểu anh hùng lạc hướng, thực dụng. Sự đối lập ấy tạo nên trục tư tưởng sâu sắc: chiến tranh không chỉ là nơi thử thách giới hạn của con người, mà còn là nơi phơi bày những giằng xé giữa lý tưởng và bản năng, giữa “Ta” và “Tôi”.

Đây là chiều sâu tâm lý và đạo đức mà nhiều tác phẩm từng đoạt Oscar như Hacksaw Ridge (Người hùng không súng) hay Zone of Interest (Vùng quan tâm) cũng hướng tới. Trong Zone of Interest, phim cũng là một tác phẩm chuyển thể từ tiểu thuyết lựa chọn góc nhìn từ những nhân vật thuộc quân đội Phát xít để lên án tội ác phi nhân tính. Còn Hacksaw Ridge khắc họa hình tượng một người anh hùng mang đức tin Thiên Chúa đặc biệt: người lính ấy ra trận không phải để bắn hạ kẻ thù, mà để cứu lấy những đồng đội bị thương. Anh là biểu tượng cho tinh thần phi bạo lực tuyệt đối – một kiểu anh hùng khác biệt giữa khói lửa chiến tranh.

Song Mưa Đỏ lại thể hiện điều đó bằng bản sắc và tâm thế Việt Nam, với cách kể chuyện vừa bi tráng, vừa nhân văn, mang chiều sâu triết lý về con người trong chiến tranh. Ở đó, tinh thần dân tộc không được phô diễn bằng khẩu hiệu hay đối đầu, mà bằng sự thấu hiểu, cảm thông và khát vọng hòa bình. Chính cách tiếp cận này giúp bộ phim vượt ra khỏi khuôn khổ của một tác phẩm lịch sử đơn thuần, trở thành tiếng nói chung về thân phận và giá trị con người. Có lẽ, đó cũng là điều khiến Mưa Đỏ có thể chạm đến trái tim khán giả quốc tế, khi một câu chuyện rất Việt Nam lại mang trong mình những thông điệp nhân loại về nỗi đau, lòng dũng cảm và khát vọng sống giữa tro tàn chiến tranh.

Khung cảnh gia đình một sĩ quan Phát xít vui chơi cạnh trại tập trung Do Thái trong Zone of Interest. (Ảnh: Cinéart).

Những lợi thế mà Mưa Đỏ có thể nắm bắt

Trong vài năm trở lại đây, Oscar thường gây tranh cãi về cách lựa chọn đề cử và giải thưởng, nhưng cũng cho thấy xu hướng cởi mở hơn với các tác phẩm quốc tế. Đây là cơ hội mà Mưa Đỏ có thể tận dụng.

Trước hết, Viện Hàn lâm thường đánh giá cao những bộ phim tiểu sử hoặc dựa trên nhân vật, sự kiện lịch sử, phản ánh tinh thần thời đại. Mưa Đỏ tái hiện một trong những trận chiến bi tráng nhất của dân tộc Việt Nam, không chỉ ở góc nhìn sử thi mà còn mở ra chiều sâu nhân văn. Bộ phim khai thác cả những con người ở “phía bên kia” để khán giả cảm nhận sự phi nghĩa của chiến tranh và hiểu hơn bi kịch của những người Việt phải đối đầu nhau dưới sự chi phối của thế lực bên ngoài.

Ngoài ra, Mưa Đỏ được chuyển thể từ tiểu thuyết cùng tên của nhà văn Chu Lai – một tác phẩm mang giá trị tư tưởng sâu sắc. Dù tiểu thuyết chưa được phổ biến ở thị trường quốc tế, đây là cơ hội để quảng bá văn học Việt thông qua điện ảnh, đồng thời mở hướng tham gia hạng mục Kịch bản chuyển thể xuất sắc nhất.

Xu hướng đa dạng hóa và mở rộng biên giới văn hóa của Hollywood cũng là tín hiệu tích cực. Những chiến thắng vang dội của Parasite (Ký sinh trùng, Hàn Quốc) hay Everything Everywhere All at Once (Cuộc chiến đa vũ trụ, ekip gốc Á) chứng minh rằng Viện Hàn lâm ngày càng cởi mở với các giá trị đến từ châu Á. Trong bối cảnh đó, một bộ phim đậm tinh thần và chiều sâu tinh thần Việt Nam như Mưa Đỏ có thể trở thành điểm nhấn mới mẻ và độc đáo trong mắt giới chuyên môn quốc tế.

Everything Everywhere All at Once và Parasite – hai bộ phim châu Á gặt hái thành công vang dội tại Oscar ở nhiều hạng mục khác nhau.

Bước chân đầu tiên của điện ảnh Việt trên hành trình hội nhập

Tuy nhiên, Mưa Đỏ cũng phải đối mặt với không ít thách thức khi bước ra đấu trường Oscar. Thách thức lớn nhất lại nằm ở chính bối cảnh mà phim lựa chọn, bởi cuộc kháng chiến chống Mỹ giành độc lập và toàn vẹn lãnh thổ là một chủ đề nhạy cảm. Dù mang giá trị nhân văn sâu sắc, yếu tố chính trị luôn khiến hội đồng chấm thận trọng trong những lượt lựa chọn. 

Bên cạnh đó, những tác phẩm đại diện các quốc gia khác cũng không hề kém cạnh ở mọi mặt chuyên môn cũng như là tương đối đa dạng ở câu chuyện chủ đề, có thể kể đến những ứng viên nặng ký, đã đạt được một số giải thưởng quốc tế, ví dụ như: Bộ phim tài liệu về lịch sử văn hóa và thuộc địa – Dahomey của Senegal, hay tác phẩm Emilia Pérez của Pháp là sự kết hợp đa thể loại từ nhạc kịch đến giật gân, kể câu chuyện rất thời đại về người chuyển giới...

Dẫu con đường đến đề cử còn dài, việc Mưa Đỏ được lựa chọn tham dự đã mang ý nghĩa vượt lên trên thành tích nghệ thuật. Đó là tuyên ngôn rằng điện ảnh Việt Nam đã sẵn sàng bước ra thế giới, sử dụng ngôn ngữ điện ảnh để kể câu chuyện của chính mình, bằng sự chân thành và tự tôn. Trong thời đại toàn cầu hóa, điện ảnh không chỉ là công cụ giải trí, mà còn là phương tiện định hình hình ảnh quốc gia, là cầu nối văn hóa giúp thế giới hiểu và đến gần hơn với con người Việt Nam.

Dù kết quả cuối cùng ra sao, hành trình của Mưa Đỏ vẫn là một cột mốc biểu tượng. Nó thể hiện khát vọng hội nhập, niềm tin của nền điện ảnh non trẻ nhưng đầy tiềm năng, và quan trọng hơn, là ý chí khẳng định bản sắc Việt Nam trên bản đồ văn hóa thế giới.