Câu chuyện Đại sứ

Xung đột Israel - Palestine là một trong những cuộc khủng hoảng phức tạp và kéo dài nhất thế giới hiện đại. Mâu thuẫn nảy sinh từ cuối thế kỷ XIX - đầu thế kỷ XX, khi phong trào phục quốc Do Thái (Zionism) và làn sóng di cư của người Do Thái về vùng đất Palestine ngày càng gia tăng. Sau Thế chiến II, việc thành lập Nhà nước Israel (1948) đã mở ra một loạt cuộc chiến tranh giữa Israel và thế giới Arab, khiến hàng trăm nghìn người Palestine phải rời bỏ quê hương.

Dải Gaza, vùng đất nhỏ bé chỉ rộng khoảng 365 km, hiện là nơi sinh sống của hơn 2,3 triệu người Palestine, trong đó đa số là người tị nạn và con cháu họ. Từ năm 2007, Gaza năm dưới sự kiểm soát của Hamas - một tổ chức Hồi giáo vũ trang mà Israel, Mỹ và mỹ và những nước phương tây coi là khủng bố. Từ đó đến nay, Gaza gần như luôn ở trong tình trạng bao vây phong tỏa, vừa là điểm nóng quân sự vừa là "nhà tù lộ thiên" đối với người dân Palestine.

Sự kiện châm ngòi và căng thẳng leo thang gần đây

Mỗi đợt leo thang bạo lực giữa Israel và Gaza đều có một sự kiện cụ thể làm chất xúc tác: tranh chấp đất đai, vụ tân công khủng bố, xung đột tôn giáo tại Jerusalem hay các cuộc không kích trả đũa. Gần đây, Hamas liên tục phóng rocket từ Gaza vào lãnh thổ Israel để đáp trả các hành động của chính quyền Israel tại Bờ Tây và Jerusalem. Ngược lại. Israel cũng không   ngần ngại tiến hành các chiến dịch không kích dữ dội nhằm vào Gaza.

Điểm khác biệt lần này là mức độ bạo lực ngày càng tăng. Các vụ tấn công khiến hàng trăm dân thường thiệt mạng, hạ tầng y tế, điện, nước ở Gaza bị phá hủy nghiêm trọng. Israel nhiều lần tuyên bố sẽ "xóa sổ Hamas tận gốc", coi đây là mục tiêu chiến lược để bảo đảm an ninh lâu dài. Tuyên bố này cho thấy nguy cơ một cuộc tấn công hủy diệt toàn diện vào Gaza hoàn toàn có thể xảy ra.

Nguyên nhân trực tiếp

Vấn đề an ninh và nỗi ám ảnh khủng bố

Israel từ lâu luôn coi Hamas là mối đe dọa an ninh hàng đầu. Với khả năng phóng hàng nghìn quá rocket, tiến hành các vụ tấn công liều chết, Hamas có thể gây thương vong lớn cho người dân Israel. Sau mỗi vụ tấn công, dư luận trong nước lại dâng cao yêu cầu chính phủ phải hành động cứng rắn. Để trấn an dân chúng và duy trì hình ảnh "lá chắn an ninh”, Israel thường chọn cách leo thang quân sự, thay vì nhượng bộ.

Chính trị nội bộ Israel

Chính trường Israel vốn phân cực mạnh mẽ. Các chính phủ liên minh liên tiếp rơi vào khủng hoảng, và Thủ tướng thường phải chứng minh năng lực băng các chính sách an ninh cứng rắn. Một cuộc chiến với Hamas, nếu được tuyên truyền như là "bảo vệ dân tộc Do Thái", có thể củng cố vị thế chính trị cho lãnh đạo. Trong bối cảnh các bê bối tham nhũng và bất đồng chính trị sâu sắc, chiến tranh trở thành công cụ chuyển hướng dư luận.

Tính toán chiến lược quân sự

Israel sở hữu một trong những quân đội hiện đại nhất thế giới, được Mỹ và phương Tây hỗ trợ vũ khí, tài chính. Ngược lại, Gaza là vùng đất nghèo, hạ tầng yếu, dân số đông đặc. Do đó, từ góc nhìn quân sự, việc "hủy diệt" Gaza về mặt hạ tầng và năng lực quân sự của Hamas là điều Israel hoàn toàn có thể làm. Một chiến dịch quy mô lớn được xem là cách đế Israel triệt hạ khả năng phục hồi lâu dài của Hamas.

Israel nhiều khả năng tấn công hủy diệt dải Gaza

Nguyên nhân sâu xa

Bản chất không thể dung hòa của xung đột Israel - Palestine

Trọng tâm của vấn đề là câu hỏi: ai có quyền hợp pháp trên vùng đất Palestine lịch sử? Với Israel, đó là quê hương được hứa ban trong Kinh Thánh, nơi người Do Thái có quyền xây dựng quốc gia. Với người Palestine, đây là mảnh đất tổ tiên bị chiếm đoạt, nơi họ có quyền tự quyết dân tộc. Mâu thuẫn bản chất ấy khiến bất kỳ thỏa thuận nào cũng chỉ là tạm thời, luôn tiềm ẩn nguy cơ đổ vỡ.

Chính sách mở rộng lãnh thổ và định cư của Israel

Tại Bờ Tây, Israel liên tục mở rộng các khu định cư Do Thái, bất chấp sự phản đối quốc tế. Điều này khiến người Palestine ngày càng mất đất, mất quyền kiểm soát tài nguyên. Gaza vì thế trở thành "cứ điểm" kháng cự còn lại. Sự tuyệt vọng của người dân Gaza được Hamas khai thác để duy trì tính chính danh của mình. Do đó, hành động quân sự của Israel thực chất nhằm phục vụ chiến lược kiểm soát lãnh thổ dài hạn.

Yếu tố tôn giáo và bản sắc dân tộc

Jerusalem - thành phố linh thiêng của cả Do Thái giáo, Kitô giáo và Hồi giáo - luôn là trung tâm tranh chấp. Mỗi lần Israel áp đặt kiểm soát tại đền Al-Aqsa, Hamas lại lấy đó làm lý do để kêu gọi "thánh chiến". Cuộc xung đột vì thế không chỉ là tranh chấp chính trị - lãnh thổ, mà còn mang màu sắc tôn giáo - bản sắc, vốn rất khó giải quyết bằng đàm phán thông thường.

Sự thất bại của tiến trình hòa bình

Từ Hiệp định Oslo (1993) đến nay, hầu hết nỗ lực hòa bình đều rơi vào bế tắc. Mỹ, EU, Liên Hợp Quốc và các nước Arab đều không thể tạo ra giải pháp cân bằng. Khi cánh cửa hòa bình đóng lại, cả Israel và Hamas đều coi bạo lực là công cụ chính trị duy nhất.

Yếu tố quốc tế

Vai trò của Mỹ

Mỹ là đồng minh số một của Israel, thường xuyên cung cấp viện trợ quân sự và che chắn ngoại giao tại Liên Hợp Quốc. Chính sự hậu thuẫn này khiến Israel tự tin leo thang, vì biết rằng khó có lệnh trừng phạt quốc tế nghiêm khắc nào được thông qua.

Phản ứng của thế giới Arab và Hồi giáo

Dù các nước Arab lên án mạnh mẽ, nhưng hầu hết đều không hành động thực chất. Nhiều nước như Ai Cập, Jordan, Saudi Arabia còn duy trì quan hệ chiến lược với Israel. Sự chia rẽ này khiến Palestine mất đi hậu thuẫn mạnh mẽ, tạo điều kiện cho Israel mở rộng ảnh hưởng.

Bối cảnh cạnh tranh toàn cầu

Trong thời kỳ cạnh tranh Mỹ - Trung - Nga, vấn đề Palestine không còn là ưu tiên hàng đầu của các cường quốc. Sự phân tán chú ý này giúp Israel dễ dàng triển khai các kế hoạch quân sự mà ít sợ áp lực từ bên ngoài.

Mục tiêu tiềm ẩn của Israel khi "hủy diệt" Gaza

Xóa bỏ Hamas: làm tê liệt năng lực quân sự, cắt đứt cơ sở hậu cần và hệ thống lãnh đạo.

Răn đe các tổ chức khác: như Hezbollah ở Lebanon hoặc các nhóm kháng chiên tại Bờ Tây.

Tái định hình Gaza: có thể bằng việc dựng nên một chính quyền thân Israel hoặc đặt Gaza dưới sự kiểm soát quốc tế.

Củng cố vị thế quốc tế: khẳng định Israel là cường quốc quân sự bất khả chiến bại ở Trung Đông.

Tác động nhân đạo và nguy cơ lan rộng

Một cuộc tấn công hủy diệt sẽ khiến Gaza rơi vào thảm họa nhân đạo chưa từng có. Với mật độ dân số cao nhất thế giới, thương vong dân thường sẽ cực kỳ lớn. Hệ thống y tế, điện, nước, lương thực bị phá hủy có thể dẫn đến nạn đói và dịch bệnh. Nguy cơ xung đột lan sang Lebanon, Syria, thậm chí kéo theo Iran tham chien cũng không thể loại trừ.

Nguy cơ Israel mở cuộc tấn công hủy diệt Dải Gaza không phải là kịch bản xa vời. Đó là kết quả tổng hòa của nhiều yếu tố: an ninh, chính trị nội bộ, chiến lược quân sự, mâu thuẫn lịch sử - tôn giáo, và cả sự bất lực của cộng đồng quốc tế. Nguyên nhân sâu xa nhất vẫn là cuộc xung đột Israel - Palestine chưa bao giờ được giải quyết tận gốc.

Chừng nào người Palestine chưa có một nhà nước độc lập được công nhận, chừng nào Israel còn theo đuổi chính sách định cư và kiểm soát lãnh thổ, thì chừng đó Gaza vẫn sẽ là "chảo lửa" của Trung Đông. Một cuộc tấn công hủy diệt, nếu xảy ra, không chỉ hủy hoại Gaza, mà còn khoét sâu vết thương trong lòng khu vực, kéo dài thêm vòng xoáy hận thù giữa hai dân tộc.