Toàn cảnh nước mỹ

Dưới góc nhìn kinh tế- chính trị, tuyên bố "leo thang" chiến tranh thương mại với Trung Quốc của Tổng thống Mỹ Donald Trump (đe doạ áp thêm 100% thuế lên hàng Trung Quốc từ ngày 1/11/2025) xuất phát từ sự chồng lớp của bốn động cơ then chốt: an ninh chuỗi cung ứng - công nghệ; đòn bẩy đàm phán trước các biện pháp kiểm soát xuất khẩu mới của Bắc Kinh; mục tiêu chính trị-xã hội trong nước; và chiến lược "có đi có lại" nhằm tái định hình trật tự thương mại mà Nhà Trắng coi là bất cân xứng.

An ninh kinh tế và công nghệ là "lý do số 1". 

Từ đầu nhiệm kỳ hai, chính quyền Trump định vị "an ninh kinh tế = an ninh quốc gia", sử dụng khuôn khổ tình trạng khẩn cấp để hợp thức hóa các hàng rào thuế - phi thuế, nhắm vào các lĩnh vực công nghệ cao, vật liệu trọng yếu, thiết bị bán dẫn và hạ tầng số. Lập luận cốt lõi: phụ thuộc chuỗi cung ứng Trung Quốc khiến Mỹ dễ bị tổn thương trước rủi ro địa chính trị và ép buộc kinh tế. Điều này đã được thể chế hoa bằng các văn bản chiến lược và báo cáo chính sách thương mại 2025 của USTR cũng như tờ "Fact Sheet" của Nhà Trắng về tuyên bố khẩn cấp kinh tế (4/2025).

Phản ứng "ăn miếng trả miếng" trước kiểm soát xuất khẩu của Trung Quốc.

Đầu tuần này, Băc Kinh công bố yêu cầu cấp phép đối với các sản phẩm chứa đất hiếm/ khoáng sản quan trọng -even ở hàm lượng vết-mà Washington coi là "cưỡng ép kinh tế" đe doạ chuỗi cung ứng Al - điện tử toàn cầu. Phản ứng tức thì từ phía Mỹ là lời đe doạ 100% thuế bổ sung, như một tín hiệu răn đe để buộc Trung Quốc hạ nhiệt hoặc quay về các thoả thuận khung trước đó. Đây là "nguyên nhân gần" giải thích vì sao Nhà Trắng chọn thời điểm leo thang ngay lúc này.

Tạo lợi thế đàm phán trước các mốc sự kiện. 

Trước các cuộc gặp thượng đỉnh/đối thoại cấp cao, Washington thường "nâng trần đe doạ" để gia tăng đòn bẩy: đặt Trung Quốc trước bài toán nhượng bộ giới hạn hay chấp nhận chi phí leo thang. Các bản tin ngoại giao - đàm phán tháng 6-10/2025 cho thấy nhịp "đi-về" giữa thoả thuận khung và cáo buộc vi phạm, phản ánh chiến thuật "tối đa hóa sức ép - tối thiểu hoa nhượng bộ".

Động cơ chính trị-xã hội nội địa. 

Thuế quan được Nhà Trắng quảng bá như công cụ "bảo hộ việc làm công nghiệp, nông nghiệp và tái công nghiệp hoá vùng Rust Belt". Trong ngắn hạn, nó chuyển tín hiệu chính trị tới các nhóm cử tri then chốt (công nhân công nghiệp, nông dân, doanh nghiệp nhỏ) rằng chính quyền sẵn sàng "trả đũa" khi Trung Quốc giảm mua nông sản hoặc dùng công cụ chính sách làm tổn thương lợi ích Mỹ (ví dụ tranh chấp dầu ăn/used cooking oil gần đây -tuy có tính biểu tượng nhiều hơn là thực chất).

Tổng thống Trump đưa ra nhiều tuyên bố nhằm leo thang chiến tranh thương mại với Trung Quốc

Tái định nghĩa "tính đối xứng" trong thương mại.

Từ góc nhìn Washington, thâm hụt thương mại, trợ cấp công nghiệp quy mô lớn, chuyển giao công nghệ ép buộc và vi phạm sở hữu trí tuệ tạo ra "luật chơi lệch". Thuế quan vì thế vừa là trừng phạt, vừa là công cụ buộc "có đi có lại" (reciprocity) trong tiếp cận thị trường và chuẩn mực cạnh tranh. Hệ quả là tỷ trọng hàng nhập chịu thuế trong nền kinh tế Mỹ tăng rất mạnh trong năm 2025 so với giai đoạn 2018-2019, cho thấy một chiến lược mang tính hệ thống chứ không đơn thuần là biện pháp tạm thời.

Tính toán "đòn bẩy liên minh" và địa-kinh tế rộng hơn. 

Lập trường cứng rắn với Bắc Kinh được lồng vào bức tranh lớn hơn của chính sách đối với Nga và Ấn Độ: vừa kéo các đối tác then chốt xích lại gần (điều chỉnh nhập khẩu dầu Nga), vừa cô lập các hành vi bị coi là "gian lận/né lệnh cấm". Khi gắn Trung Quốc với luồng dầu, vật liệu chiến lược, bán dẫn... Nhà Trắng muốn xây dựng một mặt trận thương mại - công nghệ gắn kết hơn.

Hệ quả và rủi ro (đi kèm lý do "vì sao")

·     Nguy cơ trả đũa dây chuyền: Bắc Kinh tuyên bố "đấu tranh đến cùng", ám chỉ vòng biện pháp đối ứng mới (thuế, kiểm tra, hạn chế bán nguyên liệu chiến lược). Điều này nâng xác suất "tách rời" (decoupling) tăng tốc trong các mắt xích nhạy cảm.

·     Sức ép lạm phát/chi phí hộ gia đình Mỹ: Thuế là "thuế tiêu dùng trá hình", đẩy chi phí đầu vào - đầu ra lên, với các ước tính độc lập cho thấy gánh nặng tài chính đáng kể lên hộ gia đình và doanh nghiệp nhỏ; cái giá này được Nhà Trắng chấp nhận như "phí bảo hiểm" cho an ninh chuỗi cung ứng. taxfoundation.org

·     Rủi ro pháp lý và thể chế WTO: Mở rộng thuế dựa trên an ninh quốc gia đặt ra câu hỏi về tiền lệ và tính tương thích với quy tắc thương mại đa phương; Washington ưu tiên logic "an ninh trước", chấp nhận tranh tụng kéo dài.

·     Tác động thị trường và định giá rủi ro: Mỗi vòng đe doạ - đáp trả đều gây biến động cổ phiếu chuổi cung ứng bán dẫn, đồ điện tử, năng lượng tái tạo và vật liệu; tâm lý thị trường bám sát xác suất thực thi mức 100% thuế.

Kết luận: "Vì sao leo thang?"

Vì Washington muốn vừa răn đe chiến lược trước các đòn kiểm soát nguyên liệu của Trung Quốc, vừa tạo đòn bẩy đàm phán đúng thời điểm, đồng thời phục vụ nghị trình an ninh chuỗi cung ứng và mục tiêu đối nội. Thuế quan trở thành công cụ đa mục tiêu: trừng phạt - tái cân bằng - tín hiệu chính trị. Rủi ro kèm theo là vòng trả đũa mới, chi phí tiêu dùng cao hơn và gia tốc tách rời thương mại-công nghệ.

Hệ quả rốt ráo sẽ phụ thuộc vào hai biến số: (i) Trung Quốc có điều chỉnh các kiểm soát nguyên liệu và mở cửa đàm phán ở mức "đủ sâu" không; (ii) Nhà Trắng có biến lời đe doạ 100% thuế thành thực thi toàn phần, hay giữ nó như "cây gậy hội đàm".

Trong mọi kịch bản, kinh tế toàn cầu bước vào pha "tái bản đồ hóá chuối cung ứng" mạnh hơn, nơi an ninh và cạnh tranh công nghệ lấn át tiêu chí tối ưu chi phí thuần tuý.