30 năm bình thường hóa quan hệ Việt Nam - Hoa Kỳ: Từ hòa giải đến đối tác chiến lược toàn diện

Bằng chính những nỗ lực bền bỉ của Chính phủ và Nhân dân hai nước Việt Nam - Hoa Kỳ đã xây dựng nền tảng vững chắc cho quan hệ hai nước. Hơn một năm sau khi nâng cấp lên Đối tác Chiến lược Toàn diện, mối quan hệ song phương không chỉ thể hiện sự trưởng thành, tin cậy lẫn nhau mà còn khẳng định vai trò quan trọng trong việc định hình hòa bình, ổn định và phát triển ở khu vực và trên thế giới.

Vượt qua quá khứ, kiến tạo nền móng quan hệ Việt Nam - Hoa Kỳ phát triển

Để tiến tới sự kiện bình thường hóa quan hệ, Việt Nam và Hoa Kỳ đã phải vượt qua những rào cản lớn ngăn cách hai nước sau chiến tranh. Khúc mắc lớn nhất hai nước phải giải quyết đó là tìm kiếm người Mỹ mất tích (MIA) sau chiến tranh, cùng với lệnh cấm vận kinh tế của Hoa Kỳ đã tác động mạnh đến đời sống kinh tế - xã hội của người dân Việt Nam.

Quan hệ Việt Nam - Hoa Kỳ dần có những chuyển biến tích cực  khi Chính phủ Việt Nam chủ động giải quyết vấn đề sau chiến tranh như tìm kiếm người Mỹ mất tích, rà phá bom mìn, hỗ trợ nạn nhân chất độc màu da cam dioxin.

Ngoài ra, các tổ chức xã hội, cơ quan ngoại giao, cựu chiến binh và nhân dân hai nước cũng đã có nhiều nỗ lực quan trọng đóng góp vào quá trình bình thường hóa quan hệ song phương.

Những nỗ lực không ngừng nghỉ đó đã đem lại hiệu quả khi ngày 11 tháng 7 năm 1995, Thủ tướng Việt Nam Võ Văn Kiệt và Tổng thống Hoa Kỳ Bill Clinton chính thức tuyên bố bình thường hóa quan hệ hai nước Việt Nam - Hoa Kỳ, mở ra một giai đoạn mới “gác lại quá khứ, vượt qua khác biệt, phát huy tương đồng, hướng tới tương lai”.

Thủ tướng Việt Nam Võ Văn Kiệt thông báo quyết định bình thường hóa quan hệ ngoại giao giữa 2 nước Việt Nam - Mỹ sáng 12.7.1995 (Ảnh TTXVN)

Ngay sau khi bình thường hóa, hai nước nhanh chóng thành lập đại sứ quán và các kênh ngoại giao song phương. Cột mốc tiếp theo là xây dựng nền tảng kinh tế, được đánh dấu bằng việc đàm phán và ký kết Hiệp định Thương mại Song phương (BTA) vào năm 2000. Đây đều là những dấu mốc quan trọng trong hành trình giải quyết các vấn đề lịch sử phức tạp giữa hai nước, đặc biệt là về ngoại giao và kinh tế cho mối quan hệ song phương.

Mở rộng hợp tác và xác lập khuôn khổ Đối tác Toàn diện

Động lực mạnh mẽ cho quan hệ song phương Việt Nam - Hoa Kỳ là sự kiện Hiệp định Thương mại Song phương (BTA) chính thức có hiệu lực vào tháng 12 năm 2001 đã thúc đẩy cốt lõi mối quan hệ hai nước trong những năm đầu của thế kỷ 21.

Cùng với đó xuất khẩu Việt Nam sang Hoa Kỳ tăng trưởng mạnh, thương mại hai chiều tăng theo cấp số nhân. Ngoài ra các doanh nghiệp Hoa Kỳ cũng ưu ái đầu tư nhiều dự án tại Việt Nam - kéo theo sự phát triển mạnh về kinh tế của nước ta sau bình thường hoá.

Trong năm 2002, Hoa Kỳ trở thành thị trưởng xuất khẩu hàng đầu của Việt Nam, với kim ngạch xuất khẩu tăng tới 128%, góp phần thúc đẩy niềm tin và tiềm năng hợp tác hai nước, Việt Nam được đà phát triển trên con đường cải cách và hội nhập kinh tế quốc tế.

Tiếp nối đà phát triển, với sự ủng hộ tích cực của Hoa Kỳ, đặc biệt là việc Quốc hội Mỹ thông qua Quy chế Quan hệ Thương mại Bình thường Vĩnh viễn (PNTR), Việt Nam đã chính thức gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) vào tháng 1 năm 2007.

Sự kiện này đánh dấu bước hội nhập sâu rộng của Việt Nam vào nền kinh tế toàn cầu, đồng thời làm sâu sắc thêm quan hệ kinh tế Việt - Mỹ.

Song song cùng trụ cột kinh tế đang ngày càng vững chắc, nhiều lĩnh vực quan trọng khác đã được hai nước chú ý và mở rộng hơn, góp phần xây dựng lòng tin và sự hiểu biết lẫn nhau.

Hợp tác giải quyết hậu quả chiến tranh tiếp tục được duy trì và có những bước tiến mới. Bên cạnh việc tìm kiếm MIA, Hoa Kỳ bắt đầu hỗ trợ Việt Nam trong lĩnh vực rà phá bom mìn, vật liệu chưa nổ (UXO) và khởi động các đánh giá, dự án ban đầu về xử lý ô nhiễm dioxin tại sân bay Đà Nẵng. Những nỗ lực hàn gắn vết thương chiến tranh đóng vai trò quan trọng trong việc xây dựng nền tảng tin cậy vững chắc cho mối quan hệ hai bên.

Các lĩnh vực hợp tác khác như y tế thông qua Kế hoạch Cứu trợ Khẩn cấp của Tổng thống Hoa Kỳ về phòng chống AIDS - PEPFAR; giáo dục và đào tạo với chương trình Fulbright và số lượng du học sinh Việt Nam tại Mỹ ngày càng tăng, khoa học công nghệ, và giao lưu nhân dân cũng ngày càng phát triển, tạo nên một bức tranh hợp tác đa dạng và toàn diện. Các chuyến thăm cấp cao diễn ra thường xuyên hơn, cùng với việc thiết lập các cơ chế đối thoại song phương định kỳ như đối thoại chính trị, an ninh và quốc phòng đã tăng cường sự hiểu biết và tin cậy chính trị.

Chủ tịch Trương Tấn Sang và Tổng thống Barack Obama trong chuyến thăm lịch sử 7.2013, 2 bên tuyên bố hai nước thiết lập quan hệ đối tác toàn diện. (Ảnh TTXVN)

Tuyên bố xác lập quan hệ Đối tác Toàn diện vào tháng 7 năm 2013 bởi hai nguyên thủ hai nước, Chủ tịch nước Trương Tấn Sang cùng Tổng thống Barack Obama đã chính thức hóa mối quan hệ hợp tác sâu rộng trên 9 lĩnh vực trụ cột. Dựa trên nguyên tắc tôn trọng Hiến chương Liên Hợp Quốc, luật pháp quốc tế, tôn trọng thể chế chính trị, độc lập, chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ của nhau. Đây là một dấu mốc quan trọng, khẳng định sự trưởng thành của mối quan hệ sau gần hai thập kỷ bình thường hóa.

Tăng cường lòng tin chiến lược và nâng cấp quan hệ Đối tác Chiến lược Toàn diện

Trên nền tảng Đối tác Toàn diện, quan hệ Việt Nam - Hoa Kỳ tiếp tục đi vào chiều sâu thực chất, được thúc đẩy mạnh mẽ bởi sự hội tụ lợi ích chiến lược ngày càng tăng và bối cảnh khu vực, quốc tế có nhiều chuyển biến. Mối quan tâm chung trong việc duy trì hòa bình, ổn định và thượng tôn pháp luật ở Biển Đông trở thành một động lực quan trọng, thúc đẩy hợp tác trên nhiều lĩnh vực, đặc biệt là quốc phòng - an ninh.

Tổng thống Mỹ Obama trong chuyến thăm cấp nhà nước tới Việt Nam vào năm 2016 (Ảnh TTXVN)

Một bước tiến mang tính lịch sử là việc Tổng thống Barack Obama tuyên bố dỡ bỏ hoàn toàn lệnh cấm vận bán vũ khí sát thương vào tháng 5 năm 2016 trong chuyến thăm Việt Nam.

Quyết định này không chỉ có ý nghĩa biểu tượng, xóa bỏ một “tàn tích” cuối cùng của chiến tranh, mà còn mở ra khả năng hợp tác quốc phòng thực chất hơn, cho phép Việt Nam tiếp cận các công nghệ quốc phòng hiện đại.

Hợp tác an ninh hàng hải được tăng cường rõ rệt, Hoa Kỳ hỗ trợ nâng cao năng lực cho Cảnh sát biển Việt Nam qua việc chuyển giao tàu tuần duyên, cung cấp trang thiết bị và huấn luyện. Các chuyến thăm cảng của tàu hải quân Hoa Kỳ, bao gồm cả các chuyến thăm lịch sử của tàu sân bay như USS Carl Vinson năm 2018, đã trở thành biểu tượng cho sự hợp tác ngày càng chặt chẽ.

Song song đó, hợp tác khắc phục hậu quả chiến tranh tiếp tục là trụ cột không thể thiếu, củng cố lòng tin và thể hiện cam kết nhân đạo. Dự án xử lý ô nhiễm dioxin tại sân bay Đà Nẵng đã hoàn thành xuất sắc vào năm 2018. Ngay sau đó, dự án xử lý dioxin tại sân bay Biên Hòa, điểm nóng lớn nhất còn lại, đã được khởi động vào năm 2019 với quy mô và cam kết nguồn lực lớn hơn nhiều từ cả hai phía. Hoạt động rà phá bom mìn, vật liệu nổ và tìm kiếm MIA vẫn được triển khai hiệu quả, thể hiện trách nhiệm và sự hợp tác bền bỉ.

Về kinh tế, thương mại song phương tiếp tục là điểm sáng, kim ngạch vượt mốc 100 tỷ USD, đưa Việt Nam trở thành một trong những đối tác thương mại hàng đầu của Hoa Kỳ. Việt Nam cũng nổi lên như một điểm đến hấp dẫn cho đầu tư công nghệ cao của Hoa Kỳ và là một mắt xích quan trọng trong nỗ lực đa dạng hóa chuỗi cung ứng toàn cầu. Dù vậy, thâm hụt thương mại lớn của Hoa Kỳ đôi khi cũng tạo ra những vấn đề cần được hai bên đối thoại và giải quyết thông qua các cơ chế như TIFA.

Sự tin cậy chính trị giữa hai nước ngày càng được củng cố thông qua các chuyến thăm, tiếp xúc cấp cao thường xuyên và hoạt động hiệu quả của các cơ chế đối thoại. Tất cả những tiến triển thực chất này đã tạo nền tảng vững chắc cho một bước nâng cấp quan hệ lịch sử.

Tháng 9 năm 2023, trong chuyến thăm cấp Nhà nước tới Việt Nam theo lời mời của cố Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng, Tổng thống Hoa Kỳ Joe Biden và lãnh đạo cấp cao hai nước đã ra Tuyên bố chung nâng cấp quan hệ lên Đối tác Chiến lược Toàn diện vì hòa bình, hợp tác và phát triển bền vững.

Cố Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng và Tổng thống Hoa Kỳ Joe Biden

Đây là cấp độ quan hệ cao nhất trong hệ thống đối tác của Việt Nam, phản ánh sự tin cậy chính trị cao độ và tầm nhìn chiến lược chung sau gần ba thập kỷ nỗ lực không ngừng. Việc nâng cấp này không chỉ làm sâu sắc hơn các lĩnh vực hợp tác hiện có mà còn mở ra những trọng tâm mới, đặc biệt là trong lĩnh vực công nghệ cao (như bán dẫn, AI) và ứng phó biến đổi khí hậu.

30 năm quan hệ song phương và tiềm năng tương lai

Ba thập kỷ kể từ ngày bình thường hóa, quan hệ song phương Việt Nam - Hoa Kỳ đã trải qua một hành trình phi thường, trở thành một hình mẫu về hòa giải sau chiến tranh và xây dựng quan hệ đối tác cùng có lợi. Điểm lại lịch sử quan hệ Việt Nam - Hoa Kỳ, Tổng Bí thư Tô Lâm cho rằng đây là quá trình hiếm có và là hình mẫu trong quan hệ quốc tế về hàn gắn và xây dựng quan hệ sau chiến tranh.

“Kết quả này là kết tinh của vô vàn nỗ lực hàn gắn, xây dựng lòng tin bền bỉ trong suốt ba thập niên của nhiều thế hệ lãnh đạo, chính quyền, Quốc hội và nhân dân hai nước”, Tổng Bí thư nhấn mạnh.

Tổng Bí thư, Chủ tịch nước Tô Lâm phát biểu tại buổi lễ - Ảnh: TTXVN

Từ những nghi kỵ và khác biệt sâu sắc, hai nước đã kiên trì đối thoại, hợp tác thực chất, đặc biệt là trong việc giải quyết các vấn đề hậu quả chiến tranh – yếu tố then chốt xây dựng lòng tin – và cùng nhau vượt qua những trở ngại để đạt được những thành tựu to lớn trên mọi lĩnh vực.

Việc thiết lập quan hệ Đối tác Chiến lược Toàn diện không chỉ là thành quả của quá khứ mà còn là cam kết mạnh mẽ cho tương lai. Mối quan hệ này mang lại lợi ích thiết thực cho cả hai quốc gia, từ phát triển kinh tế, nâng cao vị thế quốc tế đến tăng cường an ninh và ổn định khu vực.

Tổng Bí thư Tô Lâm đã nhấn mạnh "chúng ta có thể cùng nhau xây dựng một tầm nhìn tươi sáng cho quan hệ hai nước trong tương lai, để hai dân tộc chúng ta, con cháu chúng ta luôn là bạn và đối tác tốt của nhau" như lời cố Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã phát biểu trong chuyến thăm lịch sử tới Hoa Kỳ vào năm 2015.

Tiềm năng hợp tác giữa Việt Nam và Hoa Kỳ là vô cùng rộng lớn, đặc biệt trong các lĩnh vực công nghệ cao, kinh tế số, chuyển đổi năng lượng sạch, ứng phó biến đổi khí hậu và các thách thức toàn cầu khác.

Đồng thời, để hiện thực hóa đầy đủ tiềm năng này, hai nước cần tiếp tục duy trì đối thoại thẳng thắn và xây dựng ở tất cả các cấp, tôn trọng sự khác biệt, bao gồm cả khác biệt về hệ thống chính trị và các vấn đề liên quan đến dân chủ, nhân quyền, đồng thời quản lý hiệu quả các vấn đề còn tồn tại trong quan hệ thương mại và ứng phó với những biến động phức tạp của tình hình thế giới.

Với quyết tâm chính trị mạnh mẽ, sự ủng hộ của người dân và nền tảng vững chắc được xây dựng trong ba thập kỷ, mối quan hệ Đối tác Chiến lược Toàn diện Việt Nam - Hoa Kỳ, dựa trên sự tôn trọng lẫn nhau, bình đẳng và cùng có lợi, hứa hẹn sẽ tiếp tục phát triển mạnh mẽ, thực chất và bền vững, đóng góp tích cực vào hòa bình, ổn định, hợp tác và phát triển thịnh vượng của khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương và trên thế giới.