Toàn cảnh nước mỹ

 Trong lịch sử kinh tế quốc tế hiện đại, các chính sách thuế quan thường được xem là công cụ quan trọng để bảo vệ nền kinh tế trong nước, điều chỉnh cán cân thương mại, đồng thời cũng phản ánh quan điểm chính trị - ngoại giao của một quốc gia.

Tuy nhiên, khi các chính sách thuế quan này đi quá xa, vi phạm các quy định và cam kết quốc tế, chúng không chỉ gây tổn hại cho quan hệ thương mại song phương và đa phương, mà còn có thể làm rạn nứt nền tảng của trật tự thương mại toàn cầu vốn được xây dựng dựa trên sự hợp tác, bình đẳng và pháp quyền.

Việc Tổng thống Mỹ Donald Trump đưa ra kế hoạch áp đặt một mức thuế đồng loạt đối với hàng hóa nhập khẩu từ toàn thế giới đã gây chấn động và nhận nhiều phản ứng gay gắt từ cộng đồng quốc tế. Không ít chuyên gia, tổ chức và quốc gia coi đây là một hành động bất hợp pháp, vi phạm nghiêm trọng luật pháp quốc tế cũng như các cam kết trong khuôn khổ Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO).

Bài viết này sẽ phân tích chi tiết tính bất hợp pháp của chính sách thuế toàn cầu mà ông Donald Trump áp đặt, dựa trên ba khía cạnh chính: khía cạnh pháp lý quốc tế, tác động kinh tế - chính trị đối với thế giới, và hệ lụy lâu dài đối với trật tự thương mại toàn cầu.

Bản chất của chính sách thuế toàn cầu của Donald Trump

Donald Trump, ngay từ khi tranh cử và trong suốt nhiệm kỳ tổng thống 2017-2021, luôn theo đuổi tư tưởng "Nước Mỹ trên hết" (America First). Một trong những trụ cột của tư tưởng này là việc bảo vệ nền sản xuất và lao động Mỹ thông qua chính sách thương mại bảo hộ.

Năm 2018, ông Trump khởi động cuộc chiến thương mại với Trung Quốc, áp thuế hàng trăm tỷ USD đối với hàng hóa nhập khẩu từ nước này.

Ông cũng từng đe dọa áp thuế cao đối với hàng nhập khẩu từ EU, Mexico, Canada và nhiều đối tác khác, viện dẫn lý do an ninh quốc gia theo Mục 232 của Đạo luật Mở rộng Thương mại Mỹ năm 1962.

Gần đây, ông Trump tuyên bố nếu tái đắc cử, ông sẽ áp một mức thuế toàn cầu (global tariff), ví dụ 10% hoặc thậm chí cao hơn, đối với tất cả hàng hóa nhập khẩu từ mọi quốc gia. Chính sách này có nghĩa là: bất kỳ quốc gia nào xuất khẩu hàng hóa sang Mỹ đều phải chịu thuế nhập khẩu bổ sung, bất kể quốc gia đó có quan hệ đồng minh, đối tác hay đã ký hiệp định thương mại tự do (FTA) với Mỹ.

Điều này không chỉ mang tính đơn phương cực đoan, mà còn vi phạm hàng loạt nguyên tắc pháp lý quốc tế.

Tranh cãi việc áp thuế quan của Tổng thống Trump với các đối tác thương mại có vi phạm luật pháp quốc tế?

Tính bất hợp pháp theo luật pháp quốc tế

Vi phạm nguyên tắc của Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO)

Mỹ là thành viên sáng lập và cũng là một trong những quốc gia có ảnh hưởng lớn nhất trong WTO. Tuy nhiên, mức thuế toàn cầu mà ông Trump muốn áp đặt rõ ràng đi ngược lại các nguyên tắc cơ bản của WTO, cụ thể:

• Nguyên tắc Tối huệ quốc (MFN - Most Favoured Nation): Tất cả thành viên WTO phải đối xử công bằng với nhau trong thương mại, không được phân biệt đối xử. Việc áp một mức thuế toàn cầu có thể tưởng như "bình đẳng", nhưng trên thực tế, nó phá vỡ các cam kết thuế quan cụ thể mà Mỹ đã ký với từng quốc gia, đặc biệt là các hiệp định song phương và đa phương.

• Nguyên tắc ràng buộc thuế quan (Tariff Binding): Khi gia nhập WTO, các nước thành viên đã cam kết mức trần thuế quan đối với từng loại hàng hóa. Mỹ không thể tự ý nâng mức thuế vượt quá trần này mà không đàm phán và bồi thường cho các nước bị ảnh hưởng.

• Nguyên tắc minh bạch và dự báo: Thương mại toàn cầu cần sự ổn định. Việc áp thuế bất ngờ, không thông qua tham vấn, đi ngược lại nghĩa vụ minh bạch của Mỹ.

Như vậy, mức thuế toàn cầu của Trump rõ ràng vi phạm luật WTO, và có thể bị các nước khởi kiện ra Cơ quan giải quyết tranh chấp (DSB) của tổ chức này.

Vi phạm các hiệp định thương mại tự do (FTA)

Mỹ đã ký kết nhiều FTA quan trọng, ví dụ: Hiệp định USMCA (thay thế NAFTA) với Canada và Mexico; Hiệp định với Hàn Quốc (KORUS FTA); Nhiều hiệp định song phương khác.

Các FTA này quy định giảm hoặc xóa bỏ thuế quan giữa các bên. Nếu Mỹ đơn phương áp thuế 10% hoặc cao hơn đối với hàng nhập khẩu từ chính các đối tác FTA, điều đó sẽ vi phạm cam kết quốc tế, khiến Mỹ đối diện với hàng loạt vụ kiện và nguy cơ bị trả đũa.

Vi phạm luật pháp quốc tế rộng hơn 

Theo Hiến chương Liên Hợp Quốc và các nguyên tắc cơ bản của quan hệ quốc tế, các quốc gia phải tôn trọng cam kết quốc tế, không được đơn phương áp đặt chính sách gây tổn hại nặng nề cho các nước khác. Việc Mỹ áp thuế toàn cầu có thể bị coi là một dạng cưỡng ép kinh tế (economic coercion), vi phạm nguyên tắc không can thiệp và nguyên tắc hợp tác công bằng.

Tác động tiêu cực đến kinh tế toàn cầu

Gây rối loạn chuỗi cung ứng

Trong bối cảnh thế giới đang phục hồi sau đại dịch COVID-19, chuỗi cung ứng toàn cầu vân rất mong manh. Nếu Mỹ áp thuế toàn cầu, chi phí thương mại sẽ tăng mạnh, khiên hàng loạt ngành công nghiệp bị ảnh hưởng:

• Hàng điện tử, công nghệ cao (Mỹ phụ thuộc vào linh kiện từ châu Á).

• Ô tô và phụ tùng (ảnh hưởng lớn tới EU, Nhật Bản, Hàn Quốc).

• Nông sản (nhiều nước đang xuất khẩu vào Mỹ sẽ thiệt hại nặng).

Kích hoạt chiến tranh thương mại diện rộng

Nếu Trump áp thuế, chắc chắn các nước sẽ trả đũa bằng cách tăng thuế hàng hóa Mỹ, thậm chí kiện Mỹ ra WTO. Hậu quả là một cuộc chiến thương mại toàn cầu có thể bùng phát, làm giảm mạnh tăng trưởng kinh tế.

Gây tổn hại cho chính người tiêu dùng Mỹ

Mặc dù Trump tuyên bố chính sách này nhằm bảo vệ sản xuất trong nước, thực tế là người tiêu dùng Mỹ sẽ phải trả giá cao hơn cho hàng hóa nhập khẩu. Các nghiên cứu thời kỳ chiến tranh thương mại Mỹ - Trung (2018-2020) cho thấy phần lớn chi phí thuế quan bị chuyển cho người mua cuối cùng.

Hệ lụy chính trị - ngoại giao

Phá hoại lòng tin của đồng minh

Các đồng minh thân cận của Mỹ như EU, Nhật Bản, Hàn Quốc, Canada đều sẽ coi chính sách thuế toàn cầu là một hành động phản bội. Điều này làm suy yếu liên minh chính trị - an ninh mà Mỹ vốn muốn củng cố để đối phó với Trung Quốc và Nga.

Đẩy các nước về phía Trung Quốc

Nếu Mỹ trở thành "người áp thuế vô nguyên tắc", nhiều quốc gia có thể tìm kiếm sự hợp tác kinh tế chặt chẽ hơn với Trung Quốc, quốc gia đang thúc đẩy sáng kiến "Vành đai và Con đường" và củng cố vai trò trong WTO. Điều này vô tình khiến vị thế Mỹ trên trường quốc tế suy giảm.

Nguy cơ chia rẽ nội bộ Mỹ

Trong nước, chính sách thuế toàn cầu sẽ vấp phải phản ứng từ giới doanh nghiệp, các tập đoàn đa quốc gia, thậm chí cả các bảng phụ thuộc vào thương mại. Điều này có thế gây chia rẽ sâu sắc trong nội bộ chính trị Mỹ.

Vì sao chính sách này bị coi là bất hợp pháp

Tổng hợp các phân tích trên, có thể khẳng định chính sách thuế toàn cầu của Donald Trump là bất hợp pháp vì:

●     Vi phạm các cam kết quốc tế trong WTO (trần thuế quan, nguyên tắc MFN, minh bạch).

●     Vi phạm các FTA mà Mỹ đã ký, làm mất giá trị pháp lý của chính các hiệp định này.

●     Đi ngược lại luật pháp quốc tế rộng hơn, bị coi là hành vi cưỡng ép kinh tế .

●     Phản bội nguyên tắc công bằng và dự báo của thương mại quốc tế, phá vỡ nền tảng pháp quyền toàn cầu.

Bài học và khuyến nghị cho thế giới

Đối với các quốc gia: Cần đoàn kết trong WTO để phản đối và sẵn sàng sử dụng cơ chế pháp lý chống lại Mỹ.

Đối với doanh nghiệp: Phải chuẩn bị kịch bản đa dạng hóa thị trường, giảm phụ thuộc vào thị trường Mỹ.

Đối với cộng đồng quốc tế: Cần thúc đẩy cải cách WTO, tăng cường cơ chế giám sát.

Việc Donald Trump áp đặt mức thuế toàn cầu là một hành động đi ngược lại các chuẩn mực pháp lý và đạo lý quốc tế. Chính sách này không chỉ bất hợp pháp mà còn nguy hiểm, đe dọa nền kinh tế thế giới, gây tổn hại đến vị thế và lợi ích của chính nước Mỹ.

Trong bối cảnh toàn cầu hóa hiện nay, không một quốc gia nào có thể tự tách mình ra khói hệ thống thương mại quốc tế. Những hành động đơn phương, cực đoan như chính sách thuế toàn cầu của Trump chỉ càng thúc đẩy sự bất ổn, mâu thuẫn và khủng hoảng. Do đó, cộng đồng quốc tế cần kiên quyết phản đối, đồng thời củng cố các cơ chế pháp quyền toàn cầu để bảo vệ một trật tự thương mại công bằng, ổn định và hợp pháp.