Văn hóa

Những năm gần đây, cùng với biến đổi khí hậu, lũ lụt ngày càng khốc liệt. Đặc biệt, trong những ngày này miền Trung oằn mình gồng sức qua lũ lụt, cuốn theo tài sản, sinh kế và cả sinh mạng của người dân.

Nhưng giữa thiên tai ấy, điều khiến xã hội bất an hơn không chỉ là nước lũ dâng cao mà là “nhân tai” – những hành vi xuyên tạc, trục lợi và thao túng dư luận thông qua mạng xã hội.

Đừng để fake news thổi bùng thêm bão dữ. Ảnh trên mạng xã hội

Khi đồng bào hướng về miền Trung với tất cả tình thương, thì xuất hiện những kẻ lợi dụng sự hoang mang để tạo dựng thông tin giả, kích động, đánh vào lòng trắc ẩn nhằm trục lợi cá nhân.

Vấn đề này không chỉ mang tính đạo đức, mà đã trở thành một thách thức an ninh thông tin nghiêm trọng.

Trong bối cảnh khủng hoảng thiên tai, con người có xu hướng tìm kiếm thông tin nhanh, thậm chí theo bản năng như một bấu víu hy vọng.

Cùng với sự phát triển của Internet, mạng xã hội phá vỡ mô hình truyền thông một chiều truyền thống, cho phép mọi cá nhân trở thành “nguồn tin”.

 Điều này mở ra cơ hội hỗ trợ cộng đồng, nhưng cũng tạo khoảng trống cho những thông tin sai và những thông tin giả có chủ đích.

Trong môi trường đó, tin giả không chỉ là hệ quả của thiếu hiểu biết – nó có thể bị vũ khí hóa để phục vụ lợi ích nhóm, gây mất niềm tin vào cơ quan công quyền, chia rẽ cộng đồng, hoặc thu lợi bất chính.

Khủng hoảng thông tin, theo cách nói của các học giả truyền thông, nhiều khi còn nguy hiểm hơn khủng hoảng thiên nhiên.

Thực tế tại Việt Nam những ngày này cho thấy, đây không còn là sự cảnh báo mà nó đang trở thành những hiện tượng xấu.

Nhiều trường hợp đã bị cơ quan chức năng xử lý vì đăng tải thông tin bịa đặt về tình hình lũ lụt, dựng cảnh “còn sống mà bảo đã chết”, “kêu gọi cứu trợ không minh bạch”, hoặc xuyên tạc nỗ lực của chính quyền.

 Trong nhiều đợt lũ, lực lượng chức năng đã phát hiện hàng trăm bài đăng sai sự thật, xử phạt nhiều cá nhân vì lợi dụng thiên tai để quyên góp trái phép hoặc đăng hình ảnh cũ, ảnh nước ngoài rồi gắn mác “miền Trung đang kêu cứu”.

Thời gian vừa qua, cơ quan chức năng tại tỉnh Đắk Lắk đã xử lý 52 tài khoản mạng xã hội đăng tin sai lệch về lũ lụt miền Trung.

Trong đó, năm cá nhân bị phạt tiền tổng cộng 37,5 triệu đồng, 30 tài khoản được yêu cầu xóa nội dung sai.

TIN LIÊN QUAN

Nêu cao trách nhiệm người đứng đầu trong phòng, chống thiên tai

TCVM - Người đứng đầu các địa phương phải nêu cao trách nhiệm trong phòng, chống thiên tai, sự cố.

Một video lan truyền nói “hàng trăm người chết” tại một xã bị xác minh là sai: theo cơ quan chức năng, số người chết tính đến trưa 24/11, xã Hòa Thịnh ghi nhận 25 người tử vong do mưa lũ.

Theo thông tin từ cơ quan chức năng và các cơ quan an ninh mạng, nhiều tài khoản giả mạo các tổ chức như Hội Chữ thập đỏ, Ủy ban Mặt trận Tổ quốc, hoặc giả mạo cơ quan chính quyền để kêu gọi ủng hộ, quyên góp.

Tại thành phố Huế, cơ quan chức năng đã phát hiện một nhóm mạo danh “nhóm thiện nguyện” đến phát quà cứu trợ hậu lũ lụt. Khi dân quê tập trung, nhóm viện lý do kiểm tra hàng cứu trợ rồi bỏ trốn, khiến người dân ngơ ngác.

Đại biểu Quốc hội Nguyễn Văn Huy từng phản ánh các hành vi “người giả nạn nhân lũ lụt” để nhận cứu trợ từ thiện, hoặc sử dụng hình ảnh nạn nhân để trục lợi.

Một số vụ việc điển hình đã được xử lý hình sự liên quan đến chiếm đoạt tiền từ thiện, truyền bá thông tin thất thiệt gây hoang mang, hoặc xúc phạm lực lượng cứu hộ.

Những con số này không chỉ cho thấy sự nghiêm minh của pháp luật, mà còn phản ánh một thực tế: tin giả đang trở thành một loại “ký sinh” trên lòng tốt của cộng đồng.

Đáng lo hơn, nhiều đối tượng sử dụng mô-típ rất quen thuộc: lợi dụng cảm xúc thương cảm, đưa ra những câu chuyện đẹp đến mức… không thể kiểm chứng, tạo áp lực dư luận để ép buộc xã hội phải tin. Đây là hiện tượng mà các học giả gọi là “emotional manipulation” – thao túng cảm xúc, khiến người đọc dễ chia sẻ mà không kiểm chứng. Trong bối cảnh thiên tai, sự lan truyền ấy nhanh và mạnh hơn bao giờ hết.

Một trong những hệ quả nguy hiểm của tin giả là bóp méo nhận thức về các lực lượng phòng chống thiên tai.

Giữa lúc quân đội, công an, chính quyền địa phương căng mình chống lũ, nhiều trang mạng lại bịa đặt chuyện “không cứu dân”, “bật đèn tín hiệu nhưng không ai đến”, “chính quyền bỏ mặc”…

Những nội dung này tạo ấn tượng sai lệch về nỗ lực thực tế, khiến niềm tin xã hội bị bào mòn.

Tin giả về vụ lũ lụt ở Đắk Lăk

Những tin tức sai lệch này có nguy cơ dẫn đến truyền thông khủng hoảng, niềm tin vào thông tin chính thống đóng vai trò quyết định trong hiệu quả ứng phó thiên tai.

Khi niềm tin này bị phá vỡ bởi các nguồn tin không kiểm chứng, mọi hoạt động cứu hộ – cứu nạn đều chịu tác động tiêu cực.

Trong bối cảnh đó, báo chí chính thống không chỉ là kênh thông tin – mà là hệ thống an ninh xã hội.

Với quy trình thẩm định, xác minh nhiều lớp, báo chí có thể cung cấp thông tin chính xác, kịp thời và minh bạch – yếu tố cốt lõi giúp cộng đồng giữ bình tĩnh, giảm hoang mang và định hướng hành vi đúng.

Khả năng báo chí chính thống tiếp cận hiện trường, phỏng vấn lực lượng cứu hộ, phân tích dữ liệu khoa học, đối chiếu thông tin từ nhiều cơ quan khác nhau là điều mạng xã hội không thể thay thế. Khi sự thật và bịa đặt trộn lẫn, chính báo chí là “bộ lọc” giúp xã hội nhận diện thông tin có giá trị.

Đó là lý do vì sao tại nhiều quốc gia, báo chí được xếp vào nhóm hạ tầng thiết yếu trong thiên tai – ngang hàng với y tế, cứu hộ và điện lực.

Đã đến lúc phải nói thẳng: trục lợi trên nỗi đau của đồng bào là hành vi phản đạo đức, phản nhân văn, và phản pháp luật. Những người dùng mạng xã hội để dựng chuyện, xuyên tạc, kích động hay chiếm đoạt tiền cứu trợ không chỉ làm tổn thương các nạn nhân mà còn phá hoại nền tảng niềm tin – yếu tố sống còn trong bất kỳ xã hội văn minh nào.

Trong thiên tai, lòng tốt là thứ quý giá nhất. Nhưng chính sự quý giá ấy lại khiến nó dễ bị lợi dụng nhất.

Chúng ta cần lên án không chỉ bằng đạo đức, mà bằng khoa học thông tin, bằng pháp luật, bằng truyền thông chính thống, và bằng sự tỉnh táo của mỗi cá nhân.

Thiên tai là điều không thể tránh khỏi. Nhưng “nhân tai giữa thiên tai” – tin giả, trục lợi, xuyên tạc – là thứ mà chúng ta có thể và phải ngăn chặn.

Một xã hội muốn vượt qua khủng hoảng không chỉ cần nguồn lực vật chất, mà cần một không gian thông tin sạch, trong đó báo chí chính thống giữ vai trò cốt lõi.

Khi mỗi người biết chọn lọc thông tin, biết cảnh giác với tin giả và tôn trọng sự thật, thì sức mạnh đoàn kết dân tộc sẽ không bị làm tổn hại bởi những kẻ lợi dụng bóng tối của mạng xã hội.

Chỉ khi đó, lòng tốt mới không bị thao túng, và nỗ lực cứu dân mới không bị những tiếng than trách sai lệch che mờ.