Câu chuyện Đại sứ

Từ khi lên nắm quyền, Tổng thống Lee Jae-myung (Hàn Quốc) thế hiện rõ mong muốn cải thiện quan hệ với Triều Tiên, giảm căng thẳng quân sự, khôi phục các thỏa thuận đã bị đình trệ, và mở rộng không gian ngoại giao. Trong bối cảnh Triều Tiên ngày càng bị cô lập vì chương trình hạt nhân, tên lửa, và quan hệ quốc tế rạn nứt, việc tìm một "cầu nối trung gian" là hết sức cần thiết. Trung Quốc, với lịch sử quan hệ lâu dài, vị trí địa lý, quan hệ chính trị và ảnh hưởng lớn với Bình Nhưỡng, được xem là nhân tố quan trọng mà Hàn Quốc muốn tận dụng.

Trung Quốc là người giữ chìa khóa quan hệ với Triều Tiên

Trung Quốc là đồng minh lâu đời nhất của Triêu Tiên, vừa về lịch sử, vừa về chính trị, vừa về kinh tế. Trung Quốc cung cấp năng lượng, lương thực, viện trợ, và là đối tác thương mại lớn nhất cho Triều Tiên.

Bất cứ việc nào muốn ảnh hưởng đến chính sách của Bình Nhưỡng - từ đàm phán hạt nhân, khôi phục các kênh ngoại giao, cho đến giảm căng thẳng khu vực - đều cần có sự tham gia hoặc ít nhất là không phản đối từ Trung Quốc. Trung Quốc có lợi ích lớn nhất trong việc giữ ổn định trên bán đảo Triều Tiên (Korean Peninsula).

Hàn Quốc muốn cải thiện không gian ngoại giao, giảm căng thẳng

Việc dùng Trung Quốc như trung gian giúp Seoul có cách tiếp cận mềm hơn với Triều Tiên, thay vì đối đầu đơn thuần hoặc phụ thuộc hoàn toàn vào Mỹ.

Quan hệ liên Triều lâu nay bị ảnh hưởng mạnh bởi các hành động quân sự, tên lửa của Triều Tiên, cũng như liên minh Hàn-Mỹ, các bài tập quân sự khu vực,... Việc thông qua Trung Quốc có thể giúp giảm nhiệt, mở đường cho đối thoại, đặc biệt khi phía Triều Tiên phản đối mạnh mẽ các hoạt động quân sự của Hàn và Mỹ.

Trung Quốc cũng có động cơ của riêng mình

Trung Quốc muốn bảo đảm an ninh biên giới, ổn định chính trị, tránh tình trạng Triều Tiên sụp đổ, người tị nạn, hoặc thảm họa kinh tế lan rộng; vì vậy, việc có kênh trung gian để kiềm chế Triều Tiên nếu cần, là có lợi.

Ngoài ra, Trung Quốc muốn giữ ảnh hưởng của mình trong khu vực, nhất là trong thời kỳ cạnh tranh chiến lược với Mỹ, Nhật, và các nước khác. Việc giúp kết nối Hàn - Triều (nếu thành công) sẽ nâng cao vị thế Trung Quốc như một trung tâm hòa giải trong khu vực.

Vai trò hiện nay của Trung Quốc với Triều Tiên và mô hình quan hệ Bắc-Kinh - Bình Nhưỡng

Trong những năm gần đây, mặc dù Trung Quốc ủng hộ một số biện pháp trừng phạt Quốc tế nhằm kiềm chế chương trình hạt nhân của Triều Tiên, song Bắc Kinh cũng thường duy trì chế độ "ổn định nhiều hơn" so với cách tiếp cận cực kỳ cứng rắn, bởi Trung Quốc lo ngại tác động phụ nếu Triều Tiên bị ép buộc quá mạnh.

Triều Tiên cũng khoảng cách với Trung Quốc khi cần thể hiện độc lập, song nhìn chung không thể làm ngơ vai trò Trung Quốc, đặc biệt khi bị cô lập quốc tế.

Lợi ích và ưu điểm nếu Hàn Quốc sử dụng Trung Quốc làm trung gian

Trung Quốc có thể vận động cho Triều Tiên nhượng bộ nhỏ để mở cửa đối thoại, giảm các căng thẳng quân sự, làm sáng tỏ các điều kiện trước khi nối lại các thỏa thuận liên Triều.

Với sự trợ giúp của Trung Quốc, các kênh thông tin có thể được thiết lập một cách kín đáo, tránh làm Triều Kim cảm thấy bị cô lập hoặc bị áp lực trực tiếp từ Mỹ - Hàn.

Giảm rủi ro xung đột

Việc tháo dỡ các hoạt động tuyên truyền, phát thanh đối nghịch, các bài tập quân sự sát biên giới, nếu được thực hiện song phương hoặc qua đàm phán trung gian với Trung Quốc chứng kiến, có thể giúp giảm sự nhạy cảm, ngăn chặn các hành động đáp trả nguy hiểm. Hàn Quốc đã có dấu hiệu như vậy - ví dụ chấm dứt phát thanh tuyên truyền, tháo bỏ loa phát thanh ở vùng biên giới.

Hàn Quốc muốn tận dụng ảnh hưởng của Trung Quốc với Triều Tiên nhằm nối lại quan hệ hai miền liên Triều

Tạo không gian chính trị trong nước

Quan hệ liên Triều tốt hơn có thể được người dân ủng hộ, đặc biệt sau các giai đoạn căng thẳng cao. Tại Hàn Quốc, công chúng thường mong đợi hòa bình, ổn định trên bán đảo, giảm chi phí quốc phòng, ảnh hưởng của căng thẳng đến cuộc sống.

Chính phủ Seoul có thể tận dụng sự cải thiện quan hệ để tăng cường ảnh hưởng ngoại giao trong khu vực, mở rộng hợp tác kinh tế (ví dụ du lịch biên giới, hợp tác nhân đạo, trao đổi văn hóa) nếu Triều Tiên đồng ý.

Phối hợp quốc tế dễ dàng hơn

Khi Trung Quốc đồng ý đóng vai trò trung gian tích cực, các bên quốc tế (Mỹ, Liên hiệp quốc, Nhật Bản, Nga, các tổ chức nhân đạo) có thể sử dụng Trung Quốc như cầu nối để thiết lập các tho thuận hoặc kiểm soát tiến trình.

Điều này cũng giúp Hàn Quốc giảm gánh nặng trong việc phải đàm phán trực tiếp với Triều Tiên trong các điều khoản khó khăn - hợp tác qua Trung Quốc có thể tạo ra "vùng đệm".

Các thách thức và rủi ro

Tuy nhiên, việc đi qua Trung Quốc để nối lại quan hệ với Triều Tiên không đơn giản, và chứa đựng nhiều rủi ro cũng như trở ngại.

Sự tin cậy của Triều Tiên

Triều Tiên vốn rất nhạy cảm với ảnh hưởng từ nước ngoài, đặc biệt là từ Trung Quốc. Dù Trung Quốc là đồng minh truyền thống, Bình Nhưỡng đôi khi xem Trung Quốc có thể trở nên áp lực hoặc lợi dụng.

Triều Tiên có thể nghi ngờ Seoul và Trung Quốc hợp tác để ép họ chấp nhận các điều kiện bất lợi, đặc biệt trong vấn đề phi hạt nhân hóa, kiểm soát vũ khí, hoặc giảm quy mô quân sự.

Mâu thuẫn lợi ích giữa Hàn Quốc và Trung Quốc

Trung Quốc muốn ổn định bán đảo, nhưng không nhất thiết muốn Triều Tiên hoàn toàn mở cửa, vì lo sợ ảnh hưởng từ Mỹ lan rộng, nguy cơ Triều Tiên mất khả năng kiểm soát trong nước, hoặc một Triều Tiên sụp đổ dẫn đến làn sóng dân tị nạn vào Trung Quốc.

Do đó, Trung Quốc có thể ưu tiên một giữa-đuối ổn định hơn là các cải cách sâu sắc mà phía Hàn Quốc hay cộng đồng quốc tế mong muốn.

Ảnh hưởng của Mỹ

Hàn Quốc vẫn là đồng minh chiến lược của Mỹ. Các chính sách từ Washington như trừng phạt Triều Tiên, hiện diện quân sự, bài tập quân sự chung, là động lực lớn. Nếu Hàn Quốc qua Trung Quốc tiến hành các bước mà Mỹ không đồng thuận, có thể gây căng thẳng trong quan hệ đồng minh.

Nhìn từ phía Nội bộ Hàn Quốc

Trong nước có sự phân hóa chính trị giữa phe bảo thủ và phe tự do/tiến bộ. Phe bảo thủ thường nghi ngại nói chuyện mềm mỏng hoặc qua trung gian Trung Quốc có thể bất lợi, vì Trung Quốc có thể lợi dụng, Triều Tiên không thực sự thay đổi.

Ngoài ra, công chúng có thể không chịu được nếu các bước đi hòa giái bị xem là thỏa hiệp quá nhiều, thiếu rõ ràng trong việc bảo vệ an ninh quốc gia.

Khả năng Triều Tiên từ chối hoặc lợi dụng

Triều Tiên có thể lợi dụng việc Trung Quốc làm trung gian để kéo dài thời gian, tránh các cam kết thực chất. Bình Nhưỡng cũng có thể tiếp tục các hành động khiêu khích (thử tên lửa, phóng vệ tinh, đặt điều kiện, đòi viện trợ) như công cụ đàm phán, dù có đối thoại.

Triển vọng - Có thể thực hiện được không?

Chính phủ Lee Jae-myung đã chỉ đạo thực hiện từng bước các thỏa thuận liên Triều năm 2018, đặc biệt trong việc giảm căng thẳng quân sự biên giới.

Việc chấm dứt phát thanh tuyên truyền qua loa biên giới cũng là một biện pháp thực tiền để thể hiện thiện chí và tạo lòng tin.

Seoul cũng đang tăng cường quan hệ ngoại giao với Trung Quốc, thể hiện qua các chuyến thăm cấp cao, trao đổi ngoại trưởng, hợp tác kinh tế, quản lý nhạy cảm trong quan hệ Hàn-Trung.

Các điều kiện cần để thành công

Trung Quốc phải đồng ý đóng vai trò trung gian một cách chủ động, minh bạch hơn - không chỉ hạn chế ở vận động lặng lẽ mà hỗ trợ cụ thể trong việc mở kênh đối thoại, bảo đảm quyền lợi của Triều Tiên đủ để họ không cảm thấy bị ép buộc.

Hàn Quốc cần thực hiện các bước thể hiện thiện chí rõ ràng (ví dụ giảm các hoạt động tuyên truyền, tập trận sát biên giới) và đồng thời chuẩn bị các đề xuất mà

Triều Tiên có thế chấp nhận được - liên quan đến an ninh, viện trợ nhân đạo, thương mại biên giới, hoặc giảm nhẹ lệnh trừng phạt nếu đi theo các cam kết rõ ràng.

Sự phối hợp quốc tế: Mỹ, Liên hiệp quốc, Nhật Bản, các bên liên quan phải được cân nhắc - nếu Seoul đi qua Trung Quốc quá độc lập, có thể bị xem như lách luật trừng phạt, làm suy yếu các nỗ lực quốc tế về kiểm soát vũ khí hạt nhân.

Khả năng thành công

Trong ngắn hạn: có thể thành công trong việc tái lập các kênh ngoại giao tối thiểu, giao thiệp cấp thấp hoặc trung bình, giảm căng thẳng quân sự, đàm phán nhỏ (nhân đạo, gia đình, thông tin liên lạc) - nếu Triều Tiên đồng thuận.

Trung hạn đến dài hạn: nếu xây dựng được lòng tin, minh bạch, và có các điều kiện đảm bảo từ cả ba phía (Seoul, Bắc Kinh, Bình Nhưỡng), có thể dẫn đến các thỏa thuận lớn hơn như tiếp tục thực thi các hiệp định 2018 (Panmunjom, Military Agreement, v.v.), hoặc xây dựng khung mới cho phi hạt nhân hóa, hòa bình chính thức, cơ chế giám sát, hòa bình.

Ý nghĩa quốc tế và chiến lược khu vực

Nếu Hàn Quốc thành công bằng cách dùng Trung Quốc làm trung gian, điều này sẽ làm thay đổi cán cân quyền lực ngoại giao ở Đông Bắc Á: Trung Quốc sẽ được nâng cao vai trò trong việc quản lý an ninh khu vực, giảm khả năng bên ngoài (ví dụ Mỹ) bị coi như đe dọa duy nhất.

Nó cũng có thể là mô hình cho các quốc gia khác muốn giải quyết những mâu thuẫn lớn trong khu vực bằng Trung Quốc hoặc các cường quốc khu vực làm trung gian.

Đồng thời, nếu thành công, điều này có thể giảm căng thẳng hạt nhân, rủi ro vũ lực, giúp ổn định chuỗi cung ứng, thương mại, an ninh khu vực, và làm giảm chi phí quốc phòng cho các nước trong khu vực.

Việc Hàn Quốc muốn thông qua Bắc Kinh để nối lại quan hệ với Triêu Tiên là một chiến lược đầy tham vọng nhưng cũng rất thực tế trong bối cảnh hiện nay, với rất nhiều lợi thế cũng như nhiều rủi ro.

Nếu được chuẩn bị kỹ lưỡng, có thiện chí thực sự từ cả ba bên, có sự phối hợp quốc tế, chiến lược này có khả năng mang lại những bước tiến trong quan hệ liên Triều: giảm căng thẳng quân sự, phục hồi các đường dây liên lạc, các hoạt động trao đổi dân sự, nhân đạo.