Câu chuyện Đại sứ

Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Triều Tiên (CHDCND Triều Tiên) là một trong những quốc gia có mô hình phát triển đặc thù nhất thế giới. Kinh tế Triều Tiên tôn tại trong bối cảnh bị bao vây, cấm vận quốc tế kéo dài, cơ chế chính trị khép kín, cùng những định hướng phát triển độc lập tự chủ theo học thuyết "Juche" (tư tưởng tự lực cánh sinh).

Dù vậy, những năm gần đây, Triều Tiên vẫn tiến hành một số điều chỉnh về chính sách, cố gắng mở rộng quan hệ kinh tế đối ngoại có chọn lọc, đồng thời chú trọng củng cố các ngành then chốt trong nước nhằm thích ứng với tình hình quốc tế.

Câu hỏi đặt ra: Hiện nay Triều Tiên phát triển kinh tế theo hướng nào? Để trả lời, cân xem xét trên nhiều khía cạnh: chính sách kinh tế trong nước, định hướng phát triển ngành, vai trò của quân sự trong kinh tế, tác động của cấm vận quốc tế và khả năng hội nhập từng phần với khu vực.

Nền tảng tư tưởng và chính sách kinh tế chủ đạo

Triều Tiên từ lâu theo đuổi tư tưởng Juche - coi trọng tự lực, tự cường, không phụ thuộc vào bên ngoài.

Trong lĩnh vực kinh tế, điều này thể hiện ở các điểm sau:

Kinh tế kế hoạch tập trung: Nhà nước nắm quyền kiểm soát toàn diện các ngành công nghiệp, nông nghiệp, thương mại.

Ưu tiên công nghiệp nặng và quốc phòng: Triều Tiên đề cao "chính sách Songun" - quân sự là trung tâm, công nghiệp quốc phòng được ưu tiên phát triển.

Chính sách khoán sản lượng: từ năm 2012, cho phép nông dân giữ lại phần lớn sản lượng vượt chỉ tiêu, tạo động lực sản xuất.

Tuy nhiên, do hạn chế về đất canh tác, biến đổi khí hậu và cấm vận nhập khẩu phân bón, thuốc trừ sâu, sản lượng nông nghiệp vẫn chưa ổn định. Triều Tiên hướng tới tự chủ lương thực, song vẫn phải nhận viện trợ quốc tế.

Phát triển công nghiệp nặng và công nghiệp quốc phòng

Triều Tiên nổi bật với chiến lược ưu tiên công nghiệp nặng, đặc biệt là:

Luyện kim, than đá, điện năng: phục vụ công nghiệp và quốc phòng.

Công nghiệp quốc phòng: sản xuất vũ khí, tên lửa, hạt nhân - vừa là "lá chắn an ninh", vừa được coi là trụ cột của nền kinh tế.

Xây dựng cơ sở hạ tầng: các dự án thủy điện, cầu, đường sắt, nhằm cải thiện giao thông và năng lượng.

Ngành công nghiệp quốc phòng đôi khi cũng tham gia vào sản xuất dân sự (xe tải, máy móc cơ khí, công nghệ điện tử). Điều này cho thấy Triêu Tiên phát triển kinh tế gắn liền với tiềm lực quân sự.

Khai thác tài nguyên khoáng sản

Triều Tiên sở hữu nhiều tài nguyên quý như than, sắt, kẽm, vàng, đất hiếm. Xuất khẩu khoáng sản từng là nguồn thu ngoại tệ quan trọng, chủ yếu sang Trung Quốc.

Tuy nhiên, do Liên Hợp Quốc cấm vận, nhiều hoạt động bị hạn chế. Hiện nay, Triều Tiên vẫn tìm cách khai thác nội bộ để phục vụ sản xuất trong nước và buôn bán qua các kênh không chính thức.

Phát triển khoa học - công nghệ và công nghiệp nhẹ

Trong bối cảnh khó tiếp cận công nghệ phương Tây, Triều Tiên tập trung phát triển:

Công nghệ thông tin: đào tạo đội ngũ lập trình viên, chuyên gia mạng; có thông tin cho thấy Triều Tiên tham gia dịch vụ phần mềm gia công, thậm chí cả tấn công mạng.

Y tế và dược phẩm: khuyến khích phát triển thuốc đông y, y học cổ truyền kết hợp công nghệ hiện đại.

Công nghiệp nhẹ: may mặc, hàng tiêu dùng phục vụ nhu câu trong nước, đôi khi xuất khẩu sang các thị trường nhỏ hoặc qua đường trung gian.

Mở cửa hạn chế và hợp tác kinh tế đối ngoại

Triều Tiên vẫn giữ chính sách khép kín, nhưng có một số nỗ lực mở cửa:

Đặc khu kinh tế: như Rason (gần biên giới Trung Quốc và Nga), cho phép thương mại quốc tế hạn chế.

Hợp tác với Trung Quốc: Trung Quốc là đối tác thương mại chủ yếu (chiếm hơn 90% kim ngạch xuất nhập khẩu).

Hợp tác với Nga: tăng cường trao đổi thương mại và hỗ trợ lao động Triều Tiên sang Nga.

Du lịch quốc tế: từng mở cửa cho du khách Trung Quốc, nhưng bị gián đoạn vì dịch COVID-19.

Mặc dù vậy, sự mở cửa vẫn thận trọng, được kiểm soát chặt chẽ, chỉ nhằm thu ngoại tệ chứ chưa phải cải cách toàn diện.

Kinh tế Triều Tiên đang nỗ lực cải cách và mở cửa

Tác động của cấm vận quốc tế

Các lệnh trừng phạt của Liên Hợp Quốc, Mỹ và các nước phương Tây đã:

Hạn chế xuất khẩu khoáng sản, hàng may mặc, thủy sản - vốn là nguồn ngoại tệ chính.

Cản trở nhập khẩu dầu mỏ, thiết bị công nghệ, máy móc.

Hạn chế các kênh viện trợ nhân đạo.

Trước tình hình đó, Triều Tiên tìm cách thích ứng:

Phát triển kinh tế tự cung tự cấp.

Duy trì thương mại không chính thức qua biên giới Trung - Triều.

Tận dụng kiều hối và lao động xuất khẩu.

Cấm vận khiến Triều Tiên khó bứt phá, nhưng cũng buộc nước này càng khẳng định đường lối tự lực, tự cường.

Xu hướng và định hướng tương lai

Giữ vững mô hình "tự lực - tự cường"

Triều Tiên sẽ tiếp tục khẳng định tư tưởng Juche, phát triển kinh tế độc lập, không để phụ thuộc vào bên ngoài. Điều này đông nghĩa, các ngành cơ bán như nông nghiệp, năng lượng, công nghiệp nặng vẫn là trụ cột.

Phát triển song song kinh tế - quốc phòng

Chính sách "byungjin" (phát triển song song kinh tế và hạt nhân nhiều lần được khẳng định. Quân sự vẫn giữ vai trò ưu tiên, song có xu hướng kết hợp phục vụ dân sinh.

Mở cửa có kiểm soát

Trong bối cảnh quốc tế biến động, Triều Tiên có thế:

Tăng hợp tác với Trung Quốc, Nga - hai đối tác chiến lược.

Khôi phục hợp tác kinh tế liên Triều nếu điều kiện chính trị cho phép.

Khuyến khích đầu tư vào đặc khu kinh tế.

Đẩy mạnh khoa học - công nghệ

Công nghệ thông tin, công nghệ sinh học, y tế... là lĩnh vực Triều Tiên có thể phát triển với chi phí thấp nhưng hiệu quả cao. Đây có thể là hướng đi trọng tâm để thích ứng với xu thế toàn cầu hóa.

Hiện nay, Triều Tiên phát triển kinh tế theo hướng tự lực, tự cường, đặt trọng tâm vào nông nghiệp để bảo đảm lương thực, công nghiệp nặng và quốc phòng để duy trì sức mạnh chiến lược, đông thời mở cửa hạn chế qua hợp tác với một số nước như Trung Quốc và Nga. Dù chịu ảnh hưởng nặng nề từ cấm vận quốc tế, Triều Tiên vẫn duy trì mô hình đặc thù, kết hợp kinh tế với an ninh quốc gia.

Tương lai kinh tế Triều Tiên sẽ phụ thuộc vào hai yếu tố: năng lực nội sinh (cải tiến nông nghiệp, công nghệ, khai thác tài nguyên) và quan hệ quốc tế (mức độ cởi mở hay đối đầu). Trong mọi kịch bản, có thể thấy Triều Tiên khó đi theo mô hình cải cách mở cửa toàn diện như Trung Quốc hay Việt Nam, mà sẽ tiếp tục phát triển kinh tế theo hướng "mở cửa chọn lọc, kiểm soát chặt chẽ, ưu tiên tự cường".