Nhịp cầu doanh nghiệp

Tháng bảy âm lịch, từng cơn mưa nặng hạt bắt đầu trút xuống thượng nguồn sông Mê Kông. Nước từ Lào, Campuchia dồn về, đỏ ngầu phù sa, cuồn cuộn đổ xuống Đồng bằng sông Cửu Long. Những con sông vốn hiền hòa bỗng chốc trở nên hung dữ. Nước dâng lên từng ngày, nuốt chửng những bãi bồi, len lỏi vào kênh rạch, ao hồ, ruộng vườn.

Đối với cư dân miền Tây, mùa lũ vốn dĩ là vòng quay quen thuộc của tự nhiên. Năm nào cũng thế, nước dâng rồi rút. Nhưng vài năm trở lại đây, nhịp điệu ấy không còn ổn định. Khi thì lũ về quá nhanh, quá mạnh, khi lại ít nước đến mức đồng ruộng khô cằn. Chính sự bất thường ấy khiến hàng triệu nông dân sống trong tâm thế nơm nớp lo âu.

Ruộng đồng trước nguy cơ trắng tay

Trên cánh đồng rộng hơn ba hecta ở huyện Tam Nông (Đồng Tháp), ông Nguyễn Văn Ba ngồi thần thờ bên bờ ruộng. Những cây lúa đang thì con gái bông ngập chìm trong biển nước. Ông nói như than thở: "Công sức mấy tháng trời giờ coi như mất hết.

Lúa chết thì cả nhà không biết lấy gì trả nợ ngân hàng." Ở An Giang, những luống dưa leo, cải ngọt của chị Trần Thị Hồng cũng dần biến thành bãi bùn loang lố. Chị Hồng gạt nước mắt: "Rau thì mau hư, chỉ cân ngập hai ngày là thối rễ, úng hết. Vốn liếng cả trăm triệu đông bó xuống coi như trôi theo dòng nước."

Cùng lúc, tại Hậu Giang, hàng trăm hecta mía và khóm chết úng hàng loạt. Vườn cây ăn trái vốn là thế mạnh của Tiền Giang, Vĩnh Long cũng lao đao vì nước lũ tràn về bất ngờ. Những gốc sầu riêng, chôm chôm, nhãn vừa cho trái nay vàng lá, héo rũ.

Ao cá, vườn tôm - lao đao theo con nước

Không chỉ lúa và hoa màu, thủy sản - một thế mạnh của miền Tây - cũng đối mặt với thiệt hại nặng nề. Nước lũ dâng cao khiến bờ ao nhiều hộ nuôi cá tra, cá rô phi, cá chép bị vỡ. Chỉ sau một đêm, hàng chục tấn cá theo nước ra sông. Anh Lê Văn Tư ở Cần Thơ cho biết: "Tôi vay 500 triệu đồng để đầu tư ao cá. Giờ bờ vỡ, cá trôi đi hết, coi như trăng tay, còn gánh thêm nợ."

Ở Cà Mau và Bạc Liêu, tôm nuôi công nghiệp cũng bị ảnh hưởng nghiêm trọng. Nước lũ tràn làm thay đổi độ mặn, oxy giảm, dịch bệnh bùng phát. Những hộ nuôi tôm công nghệ cao phải gánh thêm chi phí xử lý môi trường nước, song vẫn đối mặt nguy cơ mất trắng.

Cuộc sống đảo lộn trong "biển nước"

Không chỉ mất mùa, đời sống của hàng triệu cư dân vùng lũ bị đảo lộn. Dọc bờ sông Hậu, nhiều hộ phải di dời khẩn cấp vì sạt lở. Đêm xuống, tiếng đất sụp âm âm, từng mảng đất lớn kéo theo nhà cửa rơi xuống dòng nước chảy xiết.

Trẻ em ở các xã vùng trũng Long An, Kiên Giang buộc nghỉ học dài ngày vì đường đến trường ngập sâu. Có nơi, học sinh phải ngồi ghe đi học, nhưng cha mẹ không dám cho đi vì sợ nguy hiểm. Chợ quê cũng thưa thớt người mua bán, thực phẩm khan hiếm, giá cá leo thang.

Hình ảnh quen thuộc những ngày này là những mái nhà chênh vênh giữa nước, vài chiếc xuồng con là phương tiện duy nhất để di chuyển. Người già, trẻ nhỏ chen chúc trong căn nhà tạm, sống trong cảnh thiếu thốn, lo lắng.

Khi "mùa cá tôm" không còn là niềm vui

Ngày trước, người dân miền Tây từng mong lũ về. Bởi nước mang theo phù sa màu mỡ, cá linh, bông điên điển - những sản vật mùa nước nổi. Cả vùng trở thành "vựa cá đồng", nuôi sống bao gia đình.

Nhưng giờ đây, niềm vui ấy vơi dần. Cá tôm ít đi, lũ lại hung dữ, chỉ còn nỗi lo nhiều hơn niềm vui. Ông Sáu Tấn, một ngư dân ở An Giang, nhớ lại: "Hồi trước, chỉ cần đặt vài cái lú, vài cái dớn là cá đầy khoang. Giờ đánh bắt cực lắm mà cá thì chẳng được bao nhiêu. Có khi còn không đủ tiền dầu cho ghe."

Mùa lũ đang trở thành nỗi lo của người dân miền Tây

Nguyên nhân sâu xa

Các nhà nghiên cứu chỉ ra nhiều nguyên nhân: biến đổi khí hậu khiến thời tiết cực đoan, mưa lũ thất thường; hệ thống thủy điện trên dòng Mê Kông làm thay đổi dòng chảy; nạn phá rừng, khai thác cát, xây dựng đê bao tràn lan khiến khả năng điều tiết tự nhiên giảm mạnh.

Trong khi đó, sản xuất nông nghiệp ở Đồng bằng sông Cửu Long vẫn phụ thuộc quá nhiều vào lúa nước, chưa có sự chuyển đổi kịp thời. Khi lũ đến bất ngờ, nông dân gần như không có phương án phòng ngừa hữu hiệu.

Nỗi lo thường trực và khát vọng an cư

Mùa lũ nay đã trở thành nỗi lo thường trực của người dân miên Tây. Họ sống trong cảnh "ăn theo con nước", nhưng không còn an tâm như trước. Nhiều hộ vay vốn ngân hàng để sản xuất, chỉ một trận lũ dữ có thể biến cả gia đình thành con nợ suốt nhiều năm. Ông Nguyễn Văn Tư ở Đồng Tháp nói trong nghẹn ngào: "Ngày trước, lũ về là mùa làm ăn, giờ lũ về chỉ thấy sợ. Chẳng biết năm sau có còn đất để cày cấy hay không."

Dẫu vậy, giữa muôn vàn khó khăn, người dân miền Tây vẫn kiên cường bám trụ. Nhiều địa phương đã thử nghiệm các mô hình sống chung với lũ: trồng lúa nổi, nuôi cá linh, trồng sen, làm du lịch mùa nước nổi. Một số nơi áp dụng đê bao khép kín, chuyển sang trồng cây chịu nước, nuôi thủy sản trong lồng bè.

Hướng đi nào cho tương lai?

Các chuyên gia cho rằng để giảm thiểu thiệt hại, cần một chiến lược tổng thể:

Quy hoạch sản xuất phù hợp với chu kỳ lũ, không chống lại mà tận dụng lợi thế.

Đầu tư hệ thống đê bao, kênh mương, trạm bơm hiện đại nhưng vẫn đảm bảo dòng chảy tự nhiên.

Hỗ trợ nông dân chuyển đổi cơ cấu cây trồng, vật nuôi; khuyến khích các mô hình canh tác "thuận thiên".

Tăng cường hợp tác quốc tế trong quản lý lưu vực sông Mê Kông để giảm tác động từ thủy điện.

Mùa lũ ở Đồng bằng sông Cửu Long không chỉ là hiện tượng tự nhiên, mà còn là phép thử khắc nghiệt cho sức chống chịu của con người. Giữa biến nước mênh mông, người nông dân vẫn bám đất, bám ruộng với tất cả hy vọng mong manh. Nhưng nếu không có giải pháp căn cơ, những nỗi lo mất mùa, mất trắng sẽ còn ám ảnh vùng đất chín rồng này trong nhiều năm tới.