Nhịp cầu Việt Mỹ

Từ hành trình “Theo dấu Rồng bay”
Hơn 30 năm trước, khi được các nhà lãnh đạo Việt Nam  mời đến thăm Hà Nội, cựu lính thủy đánh bộ trong chiến tranh Việt Nam, ông Thomas Vallely, khi đó là Giám đốc Chương trình Việt Nam tại Đại học Harvard không thể nào hình dung đó sẽ là điểm khởi đầu cho hành trình kiến tạo một di sản giáo dục quan trọng bậc nhất trong quan hệ Việt - Mỹ.

Nhóm giáo sư của trường Harvard trong cuộc gặp với Bộ trưởng Ngoại giao Nguyễn Cơ Thạch năm 1989

Đầu năm 1989, khi ông Thomas Vallely cùng Giáo sư Dwight Perkins (Gs.), lúc đó là Giám đốc Viện Phát triển Quốc tế Harvard đến thăm Việt Nam, hai nước còn chưa bình thường hóa quan hệ. Những vết thương chiến tranh của Việt Nam với Mỹ đã cản trở bất kỳ khả năng hợp tác nào trong giai đoạn cuối những năm 1980, trong khi “hầu như lúc đó có rất ít người hiểu biết về kinh tế học để có thể nói chuyện được”, Gs. Perkins kể. Ngoại trưởng Việt Nam khi ấy, ông Nguyễn Cơ Thạch chia sẻ với nhóm giáo sư Harvard rằng, ông phải đọc và dịch sang tiếng Việt cuốn Kinh tế học của Paul Samuelson để tìm hiểu về các khái niệm của kinh tế thị trường.

Tầm nhìn thực tế này của các nhà lãnh đạo Việt Nam đã đóng vai trò tiên quyết cho sự hình thành của trường Fulbright. Ngược với những lo ngại ban đầu, nhóm chuyên gia của Harvard thấy mình được chào đón thịnh tình ở Việt Nam và được tạo điều kiện nghiên cứu bất kỳ vấn đề kinh tế quan trọng nào (nông nghiệp và công nghiệp là hai trọng tâm nghiên cứu ban đầu). Những kết quả nghiên cứu đầu tiên được tập hợp thành cuốn sách “Theo hướng Rồng bay”, xuất bản vào năm 1994, trong đó, các tác giả ứng dụng lý thuyết kinh tế thị trường để giải thích ý nghĩa của những cân đối kinh tế cơ bản trong nền kinh tế “định hướng thị trường” ở VN, từ đó đề xuất những chính sách về kinh tế vĩ mô, kinh tế ngành với hoài bão là VN sẽ tận dụng những tiềm năng quý báu của mình để hóa rồng như kinh nghiệm của một số con rồng ở Đông Á. Bằng việc đưa các phân tích kinh tế - chính sách chuẩn mực quốc tế vào các thách thức phát triển ở VN, trường Fulbright đã góp phần ươm tạo một thế hệ lãnh đạo mới Hơn 1.400 cựu học viên đến từ cơ quan chính phủ, các doanh nghiệp nhà nước và tư nhân, các tổ chức học thuật trên khắp cả nước - những tổ chức đang “khát” nhân tài được đào tạo bài bản, trong bối cảnh nền kinh tế thiếu hụt nguồn nhân lực chất lượng cao. Đông đảo công chúng VN biết đến Fulbright nhờ những nghiên cứu mang tính phản biện khoa học về tình hình kinh tế - chính trị và những đối thoại chính sách thẳng thắn với các nhà lãnh đạo về những vấn đề hóc búa nhất mà đất nước phải đối mặt.

Ông Thomas Vallely – Cha đẻ của Chương trình giảng dạy Kinh tế Fulbright

Các buổi trao đổi xoay quanh nhiều chủ đề: Từ vai trò của giáo dục và tổ chức của xã hội hiện đại cho đến những đối thoại thẳng thắn về các vấn đề mà các nhà lãnh đạo VN rất quan tâm như tiền bạc và quyền lực có mối quan hệ ra sao? Tham nhũng xảy ra như thế nào? Trong các thành viên tham gia kỳ học tập ngày ấy có ông Phan Văn Khải, người trở thành Thủ tướng VN từ năm 1997 đến năm 2006, một trong những nhà cải cách, nhà kỹ trị có đóng góp quan trọng nhất trong thời kỳ đất nước cải cách, mở cửa.

Sau này, cố Thủ tướng Phan Văn Khải từng chia sẻ rằng ông đã học hỏi được rất nhiều điều, đặc biệt về nền kinh tế thị trường chỉ qua các buổi gặp gỡ, trao đổi, thảo luận này với nhóm giáo sư Harvard. “Những kiến thức đó, tôi đã áp dụng thành công trong thời kỳ đương nhiệm, góp phần đưa đất nước phát triển”- Cố Thủ tướng Phan Văn Khải phát biểu trong buổi lễ trao bằng tốt nghiệp cho những thạc sĩ chính sách công khóa đầu tiên của Trường Fulbright năm 2010. 
Đại học Fulbright Việt Nam (Fulbright University Vietnam) là một trường đại học độc lập với 100% vốn đầu tư nước ngoài, dưới sự tài trợ của Chính phủ Hoa Kỳ, hoạt động không vì lợi nhuận. Trường chính thức thành lập vào tháng 5/2016, được tài trợ bởi quỹ tín thác Sáng kiến đại học Việt Nam (Trust for University Innovation in Vietnam).    
Đến những dấu son đặc biệt
Lần đầu tiên khái niệm trường Đại học Fulbright Việt Nam (ĐH Fulbright VN) được đề cập là trong Tuyên bố chung của Chủ tịch nước Việt Nam Trương Tấn Sang và Tổng thống Mỹ Barack Obama ngày 25/7/2013. Tuyên bố chung ghi rõ: “Chủ tịch nước Trương Tấn Sang và Tổng thống Obama ghi nhận thành công của Chương trình giảng dạy kinh tế Fulbright và Chủ tịch nước Trương Tấn Sang hoan nghênh sáng kiến thành lập trường Đại học Fulbright ở Việt Nam”.
Năm 2015, nhân chuyến thăm lịch sử của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng tới Hoa Kỳ, nhóm sáng lập đã chính thức đề xuất thành lập ĐH Fulbright VN. Tuyên bố về Tầm nhìn chung của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng và Tổng thống Barack Obama nhấn mạnh: “Việt Nam và Hoa Kỳ mong muốn thúc đẩy hợp tác giáo dục, bao gồm hợp tác thông qua những tổ chức như Trường Đại học Fulbright Việt Nam”.

Tại New York, dưới sự chứng kiến của Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng, ông Lê Thanh Hải, nguyên Bí thư Thành uỷ TP HCM đã trao giấy chứng nhận đầu tư dự án ĐH Fulbright VN của Ban Quản lý Khu Công nghệ cao TP HCM cho Chủ tịch Quỹ Sáng kiến Đại học VN (TUIV) Thomas Vallely. Theo giấy chứng nhận đầu tư, trường ĐH Fulbright VN sẽ xây dựng trụ sở chính tại Khu Công nghệ cao TP HCM trên khu đất có diện tích 15 héc ta. Fulbright sẽ là trường đại học độc lập, hoạt động không vì lợi nhuận theo mô hình giáo dục khai phóng đầu tiên tại Việt Nam. Cộng đồng Fulbright đang ngày càng mở rộng, quy tụ những nhà đổi mới giáo dục đến từ khắp nơi trên thế giới nhưng đồng thời am hiểu sâu sắc bối cảnh VN. Trường được sự hậu thuẫn vững chắc cả về chính trị và tài chính, cùng quan hệ đối tác thân thiết với các tổ chức giáo dục trên toàn thế giới. 
Tháng 5/2016, tại Trung tâm Hội nghị Quốc gia ở Hà Nội, Tổng thống Hoa Kỳ Barack Obama chính thức tuyên bố sự ra đời của ĐH Fulbright VN, “trường đại học độc lập, không vì lợi nhuận đầu tiên của Việt Nam- nơi sẽ mang đến tự do học thuật và cấp học bổng cho những sinh viên có hoàn cảnh khó khăn”.Trường thành lập tháng 5-2016 theo Quyết định số 819/QĐ-Ttg của Thủ tướng Chính phủ. 
Ngày 25/5/2016, Bộ trưởng Ngoại giao Hoa Kỳ là ông John Kerry, theo phái đoàn của Tổng thống Obama tới VN đã tới chủ tọa lễ khởi công xây dựng trường ĐH Fulbright VN tại TP HCM. Ngày 6/6/2016 tại TP Hồ Chí Minh, Ngài Đại sứ Mỹ tại VN là ông Ted Osius thay mặt Chính phủ Mỹ đã trao tặng cho ĐH Fulbright VN 2 khoản tài trợ với tổng giá trị là 15,5 triệu USD. Khoản thứ nhất do Cơ quan Viện trợ Phát triển Quốc tế Hoa Kỳ (USAID) tài trợ trị giá 7,2 triệu USD giúp đỡ trường xây dựng các chính sách tuyển sinh, để thu hút sinh viên theo học và hỗ trợ các thủ tục tài chính, học bổng. Khoản tài trợ thứ hai do Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ (CEA) được rót thông qua Quỹ Tín thác Sáng kiến Đại học VN (TUIV) trị giá 8,3 triệu USD giúp đỡ trường Đại học Fulbright xây dựng và phát triển. 
Tổng vốn đầu tư của ĐH Fulbright VN dự kiến là khoảng 70 triệu USD. Trong giai đoạn đầu, kinh phí hoạt động của trường chủ yếu dựa vào khoản viện trợ 17 triệu USD của chính phủ Mỹ. Đại học Fulbright bắt đầu tuyển sinh đại học từ năm 2018, bắt đầu với 54 sinh viên. Hiện nay, trường có gần 300 sinh viên hệ cử nhân. Năm học 2021- 2022, trường dự kiến đón thêm gần 300 sinh viên hệ cử nhân. Trụ sở hiện tại của Fulbright đặt tại khu Phú Mỹ Hưng, Quận 7, TP. Hồ Chí Minh. Trụ sở chính của Trường tại Khu Công Nghệ Cao, Quận 9, TP HCM dự kiến hoàn thành vào đầu năm 2023. 
Tại ĐH Fulbright VN, nhà trường đề cao sức mạnh của sự hợp tác, tư duy liên ngành, tinh thần dấn thân và lấy sinh viên làm trung tâm trong triết lý giáo dục của mình. Hội nhập toàn cầu nhưng bắt rễ sâu sắc vào xã hội. ĐH Fulbright VN được xây dựng trên nền tảng giáo dục đẳng cấp thế giới, tận dụng những tiến bộ mới nhất trong thiết kế tổ chức, giảng dạy, học tập, công nghệ và các lĩnh vực khác để trở thành một tổ chức giáo dục sáng tạo mang tính toàn cầu. Quan trọng hơn, nhà trường cam kết phụng sự xã hội VN thông qua công tác nghiên cứu và thúc đẩy tinh thần công dân tích cực.
 
Trường Fulbright và hành trình “Việt Nam hóa” tri thức toàn cầu
 
Khi mới bắt đầu, trường tổ chức các khóa đào tạo về kinh tế học, mô phỏng chương trình giảng dạy của Trường Harvard Kennedy. Các giảng viên kỳ cựu được huy động từ những trường đại học hàng đầu của Mỹ - trong số đó có Gs. Perkins, người đứng lớp một khóa học mô phỏng lớp về Kinh tế Phát triển Đông Á của ông ở Harvard; Gs. Dapice (Đại học Tufts) và Gs. James Riedel (Đại học John Hopkins)…với sự giúp sức của nhóm trợ giảng người Việt. Tiếp theo là các khóa học về Kinh tế học tân cổ điển; Tiếp thị địa phương; Thẩm định dự án đầu tư; Mối quan hệ giữa nhà nước và thị trường… theo đúng cách mà sinh viên sẽ học như ở Harvard.

GS. Thomas Vallely tiếp kiến Chủ tịch nước Nguyễn Xuân Phúc. (Ảnh: VGP)

Với các thế hệ học viên những khóa đầu tiên của FETP, dù chương trình chỉ giảng dạy những kiến thức kinh tế học kinh điển của thế giới thì với họ, vẫn như mở ra “một bầu trời hoàn toàn mới mẻ” mà ở đó, họ được “làm mới lại từ tư duy cho đến tri thức”. Ngay cả trong những môn học mang tính lý thuyết và kinh điển của mọi chương trình đào tạo kinh tế hay chính sách công tiêu chuẩn như Kinh tế học vi mô, Kinh tế lượng…các giảng viên ĐH Fulbright VN vẫn lồng ghép những tình huống thực tiễn của VN để người học có thể áp dụng ngay những gì mình học vào việc giải quyết một vấn đề về quản lý hay về phân tích chính sách…
Theo kế hoạch, trong 5 năm sau khi thành lập, ĐH Fulbright VN mở các cơ sở đào tạo tích hợp. Đối với trường Chính sách Công và Quản lý Fulbright đào tạo sau đại học trong lĩnh vực chính sách công, luật, tài chính và quản lý, các nghiên cứu và đối thoại chính sách…Trường Kỹ thuật và Khoa học ứng dụng Fulbright cung cấp các chương trình đào tạo cử nhân và sau đại học trong lĩnh vực kỹ thuật, khoa học ứng dụng, toán học và khoa học máy tính. ĐH Fulbright VN sẽ cung cấp các chương trình đào tạo cử nhân theo chương trình giáo dục khai phóng.

Phó Thủ tướng Phạm Bình Minh, ông Thomas Vallely, đại sứ Việt Nam tại Geneva Nguyễn Trung Thành, thượng nghị sĩ John Kerry và giám đốc Sở Ngoại vụ TP.HCM Nguyễn Vũ Tú (các quan chức Việt Nam lúc đó đều là sinh viên tại ĐH Tufts ở Boston) tại một hội thảo về gỡ bỏ cấm vận năm 1993 ở Boston (Mỹ)

Ông Phan Chánh Dưỡng là giảng viên môn Tiếp thị địa phương của trường, một môn học dạy học viên cách thức làm thế nào để thúc đẩy đầu tư và phát triển kinh tế địa phương. Bằng những trải nghiệm sâu sát thực tế của một người tham gia sáng lập khu chế xuất Tân Thuận, khu chế xuất đầu tiên của cả nước đầu những năm 1990 và sau này là khu đô thị Phú Mỹ Hưng, từ một vùng đầm lầy hoang vu trở thành trung tâm kinh tế - tài chính phồn thịnh của TP HCM ngày nay, ông Dưỡng đã biến mỗi giờ học thành những cuộc thảo luận sôi nổi về những tình huống và câu hỏi mà mỗi học viên đối mặt trong thực tiễn công việc của họ. “Nếu như ở trường Harvard Kennedy, các khóa học tập trung vào lý thuyết và xây dựng các mô hình để cố gắng tìm hiểu cách thức vận hành của thế giới thì ở đây, học viên luôn trăn trở với những vấn đề mà VN phải đối mặt: Làm thế nào để bạn tìm ra giải pháp, làm thế nào bạn đến được đó…?”, ông Dưỡng nhận xét.  
Đưa những vấn đề thực tiễn vào lớp học, tranh luận cùng giảng viên và bạn học để tìm ra giải pháp thực tế và sáng tạo đã trở thành một truyền thống của các học viên trường Fulbright. Từ chính sách môi trường và năng lượng cho vùng Đồng bằng sông Cửu Long hay thúc đẩy hiệu quả các dự án đối tác công tư (PPP) cho đến xây dựng một nền quản trị nhà nước hiện đại, luận văn tốt nghiệp của các học viên Fulbright là những bài phân tích chính sách hết sức thực tiễn mà họ có thể tiếp tục theo đuổi khi rời trường, trở về với công việc hàng ngày.

Tại khuôn viên trường FETP, sinh viên và giảng viên thường dành hàng giờ thảo luận dưới tán cây me rộng lớn. Thật trùng hợp là tầm nhìn ban đầu về một trường đại học độc lập, không vì lợi nhuận đã được hình thành từ những cuộc thảo luận giữa những người vận hành và ủng hộ FETP dưới tán cây me này. Khi tiếp tục hành trình phát triển Fulbright, trường đã tự hào mang theo cây me ấy trong con dấu của Trường, với ý nghĩa biểu trưng cho sự bắt rễ sâu sắc trong lịch sử hơn hai mươi năm và không ngừng vươn lên để đáp ứng các đòi hỏi của thời cuộc. Kể từ ngày ý tưởng về Fulbright được thành hình dưới bóng mát tán cây ấy, Fulbright đã nhận được sự ủng hộ của cả hai chính phủ VN và Hoa Kỳ.

Dự kiến vào năm 2023, trường Đại học Fulbright VN sẽ chuyển về trụ sở chính tại Quận 9 TP HCM. Thầy và trò nhà trường lại một lần nữa được tụ hội dưới tán cây me quen thuộc, được trồng lại trong khuôn viên trường như một biểu tượng của lịch sử Fulbright. Nhất định, truyền thống: Dạy tốt - Học tốt - Nền tảng của sự thành công của giảng viên, sinh viên nhà trường sẽ liên tục được phát huy; mối quan hệ Việt - Mỹ luôn đồng hành với các thành tựu và sự phát triển vững chắc của nhà trường./.

Diệu Linh - Thùy Liên