Nhịp cầu Việt Mỹ

Nhớ lại ngày khai sinh ra nước Việt Nam, 2/9/1945, sau khi Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc Tuyên Ngôn Độc lập, Bộ trưởng Nội vụ lúc đó - Võ Nguyên Giáp, đã thay mặt Chính phủ Lâm thời phát biểu về chính sách Ngoại giao của Việt Nam, trong đó có nêu rõ: “Đó là chính sách thân thiện của chúng ta đối với tất cả các nước. Riêng đối với Trung Hoa và Mỹ, chúng ta có một cảm tình đặc biệt. Trung Hoa là nước gần gũi ta nhất về địa thế, về sinh hoạt kinh tế cũng như về văn hóa... Còn Mỹ là nước dân chủ, không có tham vọng về đất đai mà lại có công nhất trong cuộc đánh bại phát xít Nhật, kẻ thù của ta, nên ta coi Mỹ như người bạn tốt”.

Đi bộ vì hoà bình Việt – Mỹ năm 1991

Đã 77 năm trôi qua kể từ Tuyên bố trên, lịch sử quan hệ quốc tế đã có bao thăng trầm, đổi thay, nhưng cứ ngẫm nghĩ về các chính sách đối ngoại trên đây của Chính phủ Việt Nam, ta nhầm tưởng đó là các quyết sách mới nêu ra cho ngày hôm nay. Đối với những người làm công tác ngoại giao của Việt Nam, hoạt động vì sự phát triển của quan hệ Việt-Mỹ, chính sách đó được nêu ra thật sâu sắc, phản ánh sự thông tuệ, tầm nhìn xa trông rộng của Lãnh đạo Việt Nam từ những ngày thành lập nước. Lời tuyên bố đã khẳng định, ngay từ đầu Việt Nam chủ trương thực hiện một chính sách đối ngoại độc lập, hòa bình, hữu nghị với tất cả các nước; làm bạn với mọi nước lớn nhỏ, song coi trọng hàng đầu quan hệ với hai nước lớn là Trung Hoa và Mỹ. Từ ngày đó đến nay, cái “bất biến” là bản chất một chính sách ngoại giao hữu hảo của Việt Nam với thế giới bên ngoài, còn những cái “vạn biến”, thay đổi là các đối tác của chính sách đó. Nước Trung Hoa với cuộc chiến tranh giữa Quốc dân đảng và cộng sản Trung Quốc ngày nào giờ đã thành một cường quốc, còn nước Mỹ đã vươn lên trở thành siêu cường của thế giới. Vị thế của Việt Nam cũng đã thay đổi to lớn từ chỗ phải khó khăn lắm mới được các nước công nhận ngoại giao, nay là một quốc gia độc lập, phát triển năng động và có vị trí quốc tế chưa từng có trong lịch sử của mình.

Lịch sử luôn như mới

Nhìn từ phía Việt Nam, trong gần 8 thập kỷ qua, dù trải qua bao thách thức nghiêm trọng, vẫn giữ sự nhất quán, kiên định mang tính nguyên tắc về chính sách ngoại giao nói chung và trong quan hệ với hai nước lớn là Mỹ và Trung Quốc nói riêng. Trong những năm tháng đầu của chính quyền mới, Chủ tịch Hồ Chí Minh lãnh đạo Chính phủ và nhân dân Việt Nam vượt qua vô vàn khó khăn trong nước với nạn đói, giặc dốt và sự chống phá của các nhóm đối lập theo đuôi ngoại bang; Và với bên ngoài là các thế lực có nhiều mưu tính muốn xâm chiếm Việt Nam, tiêu diệt chính quyền dân chủ non trẻ. Việc xử lý tài tình tình huống “ngàn cân treo sợi tóc” của Việt Nam trong tổng thể các mối quan hệ nhiều chiều, nhiều đối thủ cùng một lúc, đã giúp giữ vững chính quyền cách mạng và nền độc lập vừa giành được, tranh thủ thêm thời gian để phát triển lực lượng trước nguy cơ xâm lược không tránh khỏi từ phía các thế lực thực dân. Và đây cũng là bài học lịch sử đầu tiên và quý giá nhất về đối ngoại Việt Nam thời cận-hiện đại.

Thủ tướng Phạm Minh Chính cùng Bộ trưởng Thương mại Mỹ và thành viên đoàn chứng kiến lễ trao thỏa thuận hợp tác giữa Cơ quan phát triển thương mại Mỹ (USTDA), Công ty Black&Veatch Management và đại diện Công ty TNHH kết nối năng lượng sạch Mê Kông thỏa thuận tài trợ thực hiện nghiên cứu khả thi Dự án đường dây truyền tải điện Bạc Liêu

Chính trong thời điểm chuyển giao về mặt chính trị của Việt Nam những năm 1945 -1946, quan hệ Việt-Mỹ đã diễn ra bước ngoặt lớn từ đồng minh tốt đẹp cùng chống phát xít phải trải qua sự thù địch kéo dài trong nửa thế kỷ sau đó. Việc Mỹ giúp đỡ Pháp tích cực nhất tái xâm lược Việt Nam, và “cuộc chiến tranh của Mỹ” ở Việt Nam là chương sử đen tối trong quan hệ hai nước. Lịch sử Việt-Mỹ như là những con số chẵn định mệnh. Đó là 10 năm Mỹ gián tiếp can dự vào Việt Nam (1945-1955), tiếp theo là 20 năm (1955-1975) Mỹ can dự trực tiếp, rồi 20 năm nỗ lực bình thường hóa (1975-1995), và 20 năm đi từ bình thường hóa lên đến mức quan hệ “Đối tác toàn diện” (1995- 2013/15). Năm tới, chúng ta sẽ kỷ niệm 10 năm giai đoạn quan hệ hợp tác toàn diện giữa hai nước (2013-2023). Có nhiều người đặt nghi vấn về việc cả hai bên từng để lỡ các cơ hội có quan hệ tốt đẹp trong quá khứ. Nhưng có thể khẳng định rằng, hai bên đã tốn nhiều thời gian chờ đợi hòa bình vì Mỹ là bên duy nhất đã đánh mất các cơ hội đó.

Việt Nam từ ngày đầu luôn hướng về tình hữu nghị, hợp tác giữa hai bên: Việt-Mỹ Thân hữu Hội cũng đã được thành lập từ tháng 10/1945. Ngay trong thời kỳ chiến tranh, Hồ Chí Minh đã tuyên bố Việt Nam muốn chào đón Tổng thống Mỹ thăm Việt Nam mang theo không phải súng ống mà là các thương gia; tình hữu nghị với người dân Mỹ vẫn luôn được xây đắp. Nhớ lại những năm tháng chiến tranh, rồi hơn 10 năm Mỹ cấm vận gay gắt Việt Nam để so với con số hơn 100 tỷ USD hàng hóa hàng năm buôn bán giữa hai nước hiện nay, càng thấy có lòng tin thêm vào tương lai phát triển ổn định của quan hệ Việt-Mỹ, một mối quan hệ đối tác đã trải qua bao thử thách. Thiết nghĩ bài học cho hôm nay là không thể để quá khứ xung đột lặp lại, và hòa bình hữu nghị phải là trường tồn mới phụng sự cho lợi ích của cả hai dân tộc. Trong giai đoạn mới, nhiệm vụ củng cố lòng tin và sự hợp tác cùng có lợi sẽ giúp quan hệ giữa hai bên tiến triển không ngừng.

Hiện nay Việt Nam đang ra sức thực hiện khát vọng phát triển đất nước trong hòa bình và ổn định. Theo đây chính sách đối ngoại Việt Nam vẫn là độc lập, hòa bình, “không hiềm khích” với ai, làm bạn với tất cả và tích cực đóng góp cho hòa bình và phát triển ở khu vực và thế giới. Bản chất chính sách đó đã có và không thay đổi từ ngày lập nước. Song tình hình thế giới đang biến đổi nhanh chóng, các chiều hướng tích cực như toàn cầu hóa, liên kết kinh tế gia tăng, đan xen với những xu hướng tiêu cực như sự lên ngôi của chủ nghĩa dân tộc ích kỷ, sự cạnh tranh gay gắt giữa các trung tâm quyền lực, các hiện tượng tập hợp lực lượng theo tư duy “cấu kết liên minh đối đầu nhau”, hay việc thành lập các tổ chức có tính loại trừ đối tác. Bên cạnh đó, các mối nguy cơ an ninh truyền thống và phi truyền thống cũng tăng lên. Việt Nam và nhiều nước khác cần thích ứng kịp thời trước những thay đổi quốc tế sâu rộng nhưng phức tạp đó. Người ta đang bàn nhiều đến duy trì hoặc thay đổi trật tự thế giới, mà quan hệ giữa các trung tâm quyền lực vẫn có ảnh hưởng lớn, nếu không nói là còn ở mức chi phối, trong khi các hành động cường quyền, gây sức ép gia tăng. Song ngày nay không phải một hoặc vài nước dù có sức mạnh, có thể quyết định tất cả các vấn đề. Vai trò, tiếng nói và tinh thần độc lập của các nước nhỏ và trung bình ngày một cao. Và thiết nghĩ với bài học lịch sử và nền văn hiến của mình, Việt Nam trong bất cứ hoàn cảnh nào vẫn sẽ thực thi chính sách đối ngoại độc lập tự chủ, tự lập nhưng không biệt lập mà hội nhập sâu rộng, tất cả vì phát triển và củng cố an ninh và phát triển đất nước.

Theo trên, bài học về ván cờ đối ngoại đa đối tác, linh hoạt, khôn khéo như trong những ngày đầu vô cùng khó khăn của Nhà nước Việt Nam mới ra đời, vẫn mang tính thời sự nóng hổi. Có điều sức mạnh và vị thế của Việt Nam so với ngày đó đã khác xa, và xu hướng đa trung tâm đang phát triển trong một thế giới mà tính tùy thuộc tăng cao rõ rệt; các nước không lớn có cơ hội và chủ động nhiều hơn trước để khai thác, tận dụng điều kiện đó vì lợi ích của mình. Cục diện quốc tế thay đổi nhanh chóng và phức tạp, nhưng không dễ gây tổn thương đối với Việt Nam như hồi trước, lúc đất nước còn yếu, chưa thống nhất và chưa hội nhập sâu rộng. Quan hệ Việt-Mỹ như là một dây nhện to trong Mạng nhện quan hệ quốc tế rộng lớn của Việt Nam, cũng sẽ có nhiều khả năng hơn để phát triển nhằm giữ thăng bằng chiến lược trong thế bất cân xứng so với các nước lớn. Trạng thái đa trung tâm của trật tự thế giới như là cơ hội lớn cho các nước nhỏ và vừa khai thác các nhân tố thuận lợi để củng cố nền độc lập, phát triển ngoại giao “không chọn bên” vì tối ưu hóa lợi ích, dù các thách thức vẫn rất nhiều.

Lịch sử không lặp lại nhưng cục diện hiện nay nhắc nhở chúng ta nhớ đến bài học đầu tiên và sâu sắc nhất của nền ngoại giao Việt Nam từ thời dựng nước để chơi ván cờ quốc
tế trong điều kiện mới. Và để có thành công càng phải thông tuệ, linh hoạt, khôn khéo hơn bao giờ hết như trong Nghệ thuật ngoại giao Hồ Chí Minh đã chỉ ra.