“Đất nước bé bằng bàn tay, quan nhiều như thế, dân làm sao sống nổi?”

Bài học lịch sử: Bộ máy tinh giản để trị quốc hiệu quả

Khi nhường ngôi cho con trai là Trần Anh Tông, ông vẫn luôn theo dõi sát sao tình hình đất nước.

Khi bàn về việc triều chính dân sinh, thấy Trần Anh Tông thăng quan tước cho hàng trăm người, Trần Nhân Tông lúc đó là Thái Thượng Hoàng tức giận đến mức vứt cái danh sách dài dằng dặc ấy ra giữa sân rồng và nói như thét lên bằng tiếng thét xé lòng: “Đất nước bé bằng bàn tay, quan nhiều như thế, dân làm sao sống nổi?”.

Câu nói này không chỉ thể hiện sự lo lắng về bộ máy quan liêu cồng kềnh mà còn phản ánh nguyên tắc trị quốc của ông: nhà nước phải tinh giản, hiệu quả, đặt lợi ích của nhân dân lên hàng đầu.

Ảnh minh họa

Tư tưởng này của Trần Nhân Tông đặc biệt có giá trị trong bối cảnh Việt Nam đang thực hiện chủ trương cải cách bộ máy chính quyền theo hướng tinh gọn. Một trong những đề xuất quan trọng nhất là sáp nhập cấp huyện, hướng tới mô hình chính quyền hai cấp: cấp tỉnh và cấp xã.

Vậy mô hình này có phù hợp với Việt Nam không? Những bài học lịch sử và xu hướng chính trị hiện đại cho thấy điều gì?

Trong suốt lịch sử, những triều đại thịnh trị đều có bộ máy nhà nước tinh giản, hiệu quả. Nhà Trần duy trì chính quyền ba cấp (trung ương – lộ – phủ/xã), nhưng số lượng quan lại được kiểm soát chặt chẽ. Điều này giúp bộ máy vận hành thông suốt mà không tạo gánh nặng cho dân chúng.

Đến thời nhà Nguyễn, mô hình cai trị cũng theo hướng đơn giản hóa, với cả nước chỉ có khoảng 3.000 quan chức.

Sự tinh giản này giúp bộ máy hành chính vận hành trơn tru, hạn chế tham nhũng, giảm gánh nặng thuế khóa lên người dân.

Tuy nhiên, từ thời kỳ thuộc địa và đặc biệt sau khi chuyển sang cơ chế quản lý hành chính hiện đại, bộ máy nhà nước ngày càng phình to, với nhiều cấp trung gian, gây nên tình trạng quan liêu, chồng chéo chức năng và thiếu hiệu quả.

Trong thế kỷ XX, nhiều quốc gia đã tiến hành cải cách bộ máy hành chính theo hướng tinh gọn. Trung Quốc vào năm 1982 đã cắt giảm mạnh các cấp trung gian, đưa chính quyền từ bốn cấp về ba cấp chính: trung ương, tỉnh và huyện. Singapore, một quốc gia nhỏ bé nhưng có nền hành chính hiệu quả bậc nhất thế giới, duy trì bộ máy hành chính chỉ với hai cấp: trung ương và địa phương. Những cải cách này đều hướng đến mục tiêu giảm thiểu bộ máy cồng kềnh, tăng cường hiệu quả quản trị và phục vụ người dân tốt hơn.

Chính quyền hai cấp – xu hướng phát triển tất yếu

Trong bối cảnh hiện đại, sự phát triển của công nghệ thông tin và giao thông đã làm giảm nhu cầu về các cấp trung gian trong bộ máy hành chính. Nhiều nghiên cứu khoa học chính trị cho thấy, mô hình chính quyền ba cấp (trung ương – tỉnh – huyện) hoặc bốn cấp (trung ương – tỉnh – huyện – xã) tạo ra tình trạng chồng chéo quyền lực, giảm hiệu suất quản lý và làm tăng chi phí hành chính.

Việt Nam hiện nay có hơn 700 đơn vị hành chính cấp huyện, với hàng trăm nghìn cán bộ công chức hưởng lương ngân sách. Điều này tạo áp lực lớn lên ngân sách nhà nước. Nếu cắt giảm cấp huyện, chính quyền sẽ tinh gọn hơn, ngân sách có thể được sử dụng hiệu quả hơn cho các dịch vụ công, phúc lợi xã hội, thay vì nuôi bộ máy hành chính cồng kềnh.

Mô hình chính phủ số sẽ giảm bớt cấp trung gian

Ngoài ra, chính quyền hai cấp sẽ giúp giảm bớt thủ tục hành chính, rút ngắn thời gian xử lý công việc của người dân và doanh nghiệp. Với công nghệ số, nhiều công việc hành chính có thể được thực hiện trực tuyến, giảm sự phụ thuộc vào bộ máy công quyền ở cấp trung gian. Điều này không chỉ giúp cải thiện năng suất lao động mà còn giảm nguy cơ tham nhũng.

Tuy nhiên, dù có nhiều lợi ích, việc bỏ cấp huyện cũng đặt ra những thách thức lớn. Trước hết, cần có một lộ trình phù hợp để chuyển đổi hệ thống hành chính mà không gây xáo trộn quá lớn.

Cơ chế giám sát, kiểm tra phải được thiết lập chặt chẽ để tránh tình trạng lạm quyền ở cấp tỉnh hoặc xã. Những bài học lịch sử về nạn “cường hào, ác bá” tại địa phương vẫn còn hiện hữu.

Bên cạnh đó, việc sáp nhập cần đi kèm với cải cách tiền lương và chế độ công vụ. Cần có phương án sắp xếp lại đội ngũ cán bộ, tránh tình trạng dôi dư hoặc thất nghiệp hàng loạt. Một số nước khi cải cách hành chính đã đi kèm với chương trình đào tạo lại công chức, giúp họ chuyển đổi sang các lĩnh vực khác hoặc khu vực tư nhân.

Câu nói của Thái Thượng Hoàng Trần Nhân Tông hơn 700 năm trước vẫn mang tính thời sự: “Đất nước bé bằng bàn tay, quan nhiều như thế, dân làm sao sống nổi?” Bài học từ lịch sử và xu hướng chính trị hiện đại cho thấy, việc tinh giản bộ máy hành chính là điều tất yếu để nâng cao hiệu quả quản trị quốc gia.

Việt Nam đang đứng trước một cơ hội quan trọng để cải cách chính quyền theo hướng hai cấp. Nếu thực hiện thành công, đây sẽ là một bước tiến lớn trong công cuộc đổi mới, giúp đất nước phát triển bền vững, nâng cao chất lượng phục vụ nhân dân và tối ưu hóa nguồn lực quốc gia.