Có cử kiểm soát viên nhưng không phát hiện hành vi
Vụ án cựu Chủ tịch Hội đồng thành viên Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam (NXB Giáo dục), ông Nguyễn Đức Thái, bị cáo buộc nhận hối lộ hàng chục tỷ đồng đã thu hút sự quan tâm rộng rãi từ công luận.
Vụ việc không chỉ làm dấy lên những lo ngại về tính minh bạch trong hoạt động đấu thầu mua sắm của Công ty TNHH MTV Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam và các đơn vị có liên quan mà còn đặt ra câu hỏi về trách nhiệm của Bộ Giáo dục và Đào tạo (GD&ĐT) – đơn vị quản lý trực tiếp NXB này. Điều đáng chú ý là mặc dù Bộ đã cử kiểm soát viên giám sát hoạt động của NXB, những sai phạm nghiêm trọng vẫn diễn ra mà không bị phát hiện trong suốt một thời gian dài.
Theo tin từ Thời báo VTV, Cơ quan Cảnh sát điều tra Bộ Công an vừa ban hành Kết luận điều tra vụ án "Đưa, nhận hối lộ, Vi phạm quy định về đấu thầu gây hậu quả nghiêm trọng" xảy ra tại Công ty TNHH MTV Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam và các đơn vị có liên quan.
Theo đó, CQĐT đề nghị truy tố bị can Nguyễn Đức Thái (cựu Chủ tịch HĐTV, cựu Giám đốc NXB Giáo dục) về tội "Nhận hối lộ", Tô Mỹ Ngọc (cựu Chủ tịch HĐQT Công ty Phùng Vĩnh Hưng), Nguyễn Trí Minh (Giám đốc Công ty TNHH Giấy Minh Cường Phát) về tội "Đưa hối lộ".
Ngoài ra, còn 5 bị can khác bị đề nghị truy tố tội vi phạm quy định về đấu thầu gây hậu quả nghiêm trọng.
 |
| Bị can Nguyễn Đức Thái, Nguyễn Thị Thanh Thủy và Đinh Quốc Khánh. Ảnh: Bộ Công an |
Theo đó, các bị can này lựa chọn mua sắm giấy in theo phương thức chào hàng cạnh tranh rút gọn trái quy định của Luật Đấu thầu để hạn chế sự tham gia của các nhà thầu có năng lực; tiết lộ thông tin trước khi phát hành hồ sơ yêu cầu, thông đồng và hợp thức hóa thủ tục đấu thầu để tạo điều kiện cho Công ty Phùng Vĩnh Hưng và Công ty Minh Cường Phát được cung cấp giấy in cho NXB Giáo dục.
Tổng số tiền nhận hối lộ của cựu Giám đốc NXB Giáo dục là gần 25 tỷ đồng.
Cũng theo thông tin từ báo Giao thông, Bộ GD&ĐT tuy đã cử kiểm soát viên tại NXB Giáo dục nhưng không quy định rõ việc kiểm soát trực tiếp, tham gia vào hoạt động đấu thầu đối với hoạt động mua sắm thường xuyên.
Các kiểm soát viên này thực hiện kiểm tra trên báo cáo định kỳ 6 hoặc 12 tháng đối với các nội dung liên quan tại doanh nghiệp. Họ không có trách nhiệm tham gia hoạt động đấu thầu, đã kiểm soát thông qua báo cáo về việc mua sắm giấy in nhưng không phát hiện ra sai phạm, không biết việc các bị can thuộc NXB thông thầu rồi nhận hối lộ.
Từ vụ án này, Bộ Công an kiến nghị cơ quan quản lý nhà nước cần quy định rõ về hạn mức được áp dụng đối với các hình thức lựa chọn nhà thầu. Đồng thời kiến nghị Bộ GD&ĐT quy định rõ việc kiểm soát viên được giám sát trực tiếp trong suốt quá trình đấu thầu, trường hợp bắt buộc phải báo cáo Bộ về kết quả lựa chọn nhà thầu.
Lỗ hổng từ cơ chế
Trước hết, cần nhìn nhận một cách khách quan về vai trò và trách nhiệm của Bộ GD&ĐT trong công tác quản lý các đơn vị trực thuộc. NXB Giáo dục, với vị thế là đơn vị xuất bản các tài liệu giáo khoa quốc gia, không chỉ có trách nhiệm bảo đảm chất lượng giáo dục qua sách giáo khoa mà còn phải đảm bảo tính minh bạch và hiệu quả kinh tế trong quá trình hoạt động.
Do đó, Bộ GD&ĐT phải chịu trách nhiệm trong việc giám sát và điều hành các hoạt động tài chính, đặc biệt là các hoạt động đấu thầu, nhằm tránh các hiện tượng sai phạm, lợi dụng chức vụ quyền hạn để trục lợi cá nhân.
Vấn đề phát sinh từ cơ chế giám sát của Bộ GD&ĐT, nơi các kiểm soát viên được cử đến NXB Giáo dục chỉ thực hiện kiểm tra trên cơ sở báo cáo định kỳ từ 6 đến 12 tháng.
Đây rõ ràng là một quy trình giám sát lỏng lẻo, thiếu sự sâu sát và không đủ hiệu quả để phát hiện sai phạm trong thời gian thực.
 |
| Dù có kiểm soát viên của Bộ Giáo dục và Đào tạo nhưng Nguyễn Đức Thái vẫn qua mặt, nhận hối lộ định kỳ. Ảnh: SGGP |
Việc giám sát chỉ dựa trên các báo cáo giấy tờ không thể phản ánh đầy đủ hoạt động thực tế, đặc biệt là trong các vấn đề phức tạp như đấu thầu và mua sắm. Hệ quả là những cá nhân như Nguyễn Đức Thái đã có thể lợi dụng lỗ hổng trong hệ thống để thực hiện các hành vi nhận hối lộ mà không bị phát hiện.
Tuy nhiên, cũng cần nhấn mạnh rằng trách nhiệm không hoàn toàn thuộc về Bộ GD&ĐT mà cần phải xem xét toàn diện cả cơ chế quản lý và sự thiếu minh bạch trong hoạt động đấu thầu của NXB Giáo dục.
Các quy trình đấu thầu hiện tại, theo kết luận của cơ quan điều tra, cho phép chủ đầu tư tự quyết định danh sách rút gọn nhà thầu mà không có sự kiểm soát chặt chẽ từ các cơ quan chức năng, dẫn đến việc hạn chế sự tham gia của các đơn vị có năng lực tốt hơn và giá cả hợp lý hơn. Việc này làm mất đi tính công bằng và minh bạch của quá trình đấu thầu, gây thiệt hại kinh tế lớn cho nhà nước và làm gia tăng giá thành sách giáo khoa.
Trong bối cảnh vụ án đã được phơi bày, Bộ GD&ĐT cần phải thực hiện những biện pháp cải cách quyết liệt hơn để tránh lặp lại những sai phạm tương tự.
Trước hết, cơ chế giám sát cần được điều chỉnh theo hướng tăng cường sự kiểm tra trực tiếp, sâu sát và thường xuyên đối với các đơn vị trực thuộc, đặc biệt trong các hoạt động đấu thầu liên quan đến nguồn lực tài chính lớn. Kiểm soát viên cần tham gia trực tiếp vào quá trình đấu thầu, thay vì chỉ kiểm tra trên cơ sở báo cáo, để đảm bảo tính minh bạch và ngăn chặn các hành vi sai trái ngay từ đầu.
Bên cạnh đó, việc minh bạch hóa quy trình đấu thầu cũng là yếu tố then chốt để tránh hiện tượng thông thầu, bảo đảm sự công bằng và cạnh tranh lành mạnh giữa các nhà thầu.
Bộ GD&ĐT cần phải phối hợp chặt chẽ với các cơ quan quản lý khác để thiết lập các tiêu chuẩn rõ ràng về quy trình lựa chọn nhà thầu, giám sát việc thực hiện hợp đồng và xử lý nghiêm các sai phạm nếu có. Hơn nữa, cơ quan chức năng cần bổ sung các quy định bắt buộc nhà thầu phải báo cáo trực tiếp về kết quả đấu thầu với Bộ, đảm bảo tính minh bạch và tránh bị thao túng.
Vụ án tại NXB Giáo dục không chỉ là một vụ việc cá biệt mà là hồi chuông cảnh tỉnh về sự lỏng lẻo trong công tác quản lý và giám sát các đơn vị sự nghiệp công lập. Để duy trì niềm tin của xã hội đối với ngành giáo dục, Bộ GD&ĐT cần phải cải cách quyết liệt hơn nữa.
Mọi nỗ lực cải cách phải tập trung vào việc xây dựng một hệ thống quản lý chặt chẽ, minh bạch, trong đó mỗi cá nhân, đơn vị chịu trách nhiệm cao nhất đối với hành vi và công việc của mình.
Trong thời điểm này, công tác giáo dục không chỉ cần tập trung vào chất lượng dạy và học mà còn phải chú trọng đến việc duy trì một hệ thống quản lý minh bạch, liêm chính.
Sự cố gắng của Bộ GD&ĐT trong việc tăng cường giám sát, xử lý kịp thời sai phạm và cải cách cơ chế quản lý là cần thiết để tạo dựng niềm tin trong xã hội và hướng đến một nền giáo dục phát triển bền vững.