Henry Kissinger từng là cố vấn an ninh quốc gia Mỹ từ tháng 1/1969 đến tháng 11/1975 và làm ngoại trưởng từ tháng 9/1973 đến tháng 1/1977, dưới hai đời tổng thống Mỹ là Richard Nixon và Gerald Ford.
Trong thời kỳ này, Kissinger bày tỏ thái độ ủng hộ cuộc chiến của Mỹ ở Việt Nam, thể hiện vai trò trực tiếp trong kéo dài cuộc chiến vô vọng, dù nhận thức được rằng Mỹ không thể nào giành chiến thắng.
Ông đã thúc đẩy kế hoạch "Việt Nam hóa chiến tranh" của Tổng thống Nixon cũng như mở rộng chiến tranh sang Campuchia.
Kissinger từng tham gia vào quá trình đàm phán Hiệp định Paris về chấm dứt chiến tranh, lập lại hòa bình ở Việt Nam năm 1973.
Cố vấn Lê Đức Thọ của Việt Nam khi đó đã trải qua những màn "đấu trí" căng thẳng với Kissinger để đi đến Hiệp định, với hàng chục phiên đàm phán căng thẳng tại Paris để chấm dứt chiến tranh, lập lại hòa bình ở Việt Nam.
Màn đấu trí cuối cùng
Ngày 18/12/1972, khi ông Lê Đức Thọ vừa từ sân bay Gia Lâm về tới nhà thì máy bay B-52 của Mỹ bắt đầu dội bom xuống Hà Nội, Hải Phòng và nhiều thành phố khác.
Nhưng kế hoạch đánh bom nhằm lật ngược tình thế của Nixon thất bại, các cuộc gặp giữa ông Lê Đức Thọ và Kissinger được nối lại đầu năm 1973.
Đây cũng là hiệp đấu cuối cùng giữa hai người để đi đến ký hiệp định.
Ông Lê Đức Thọ tại Cuộc đàm phán ngày 13/1/1973
"Cố vấn Lê Đức Thọ tới Paris trong hào quang trận Điện Biên phủ trên không", ông Lưu Văn Lợi miêu tả.
Khác với thường lệ, đoàn Việt Nam không ra đón Kissinger ngoài cổng.
Hà Nội biểu thị sự lạnh nhạt với người Mỹ, sau 12 ngày đêm khói lửa trên bầu trời Hà Nội.
"Các ông lấy cớ đàm phán gián đoạn để ném bom miền Bắc Việt Nam lúc tôi vừa về đến nhà.
Hành động của các ông trắng trợn và thô bạo.
Các ông tưởng làm như vậy có thể khuất phục được chúng tôi, nhưng các ông nhầm.
Chính các ông làm cho đàm phán khó khăn, danh dự nước Mỹ hoen ố", ông Lê Đức Thọ phê phán Mỹ.
Henry Kissinger, Cố vấn An ninh quốc gia Nhà Trắng (giữa), đàm phán với cố vấn Lê Đức Thọ tại Pháp ngày 13/1/1973. Ảnh: TTXVN
Ông Kissinger thanh minh, cách đàm phán của Hà Nội cuối năm 1972 khiến Washington cho rằng muốn kéo dài, không giải quyết vấn đề.
Khi Kissinger đề nghị không chỉ trích nữa, ông Thọ đáp: "Tôi kiềm chế lắm rồi, chứ dư luận thế giới, nhà báo và các nhân vật ở Mỹ còn dùng câu chữ dữ dội hơn nhiều".
Cách ký hiệp định là vấn đề kỹ thuật, nhưng được bốn bên tham gia đàm phán quan tâm.
Ông Lê Đức Thọ đòi hai bên ký và bốn bên ký.
Kissinger không đồng ý, đề ra ba phương án nhưng đều không có tên Chính phủ Cách mạng lâm thời Cộng hòa miền Nam Việt Nam.
Sau đó, Kissinger đề nghị hai bên ký, bốn bên ký nhưng trong bản bốn bên thì mỗi bên ký một tờ riêng biệt và cả bốn tờ gộp chung vào hiệp định; người ký đều ghi chức vụ.
Hai bên thỏa thuận như vậy.
Ông Lê Đức Thọ đề nghị thêm Nghị định thư về bồi thường. Kissinger nói Mỹ sẽ đóng góp vào hàn gắn vết thương chiến tranh, nhưng không nên có Nghị định thư khi tù binh Mỹ chưa được thả và số tiền cần Quốc hội thông qua.
Vì vậy, hai bên sẽ trao công hàm và bàn sau.
Ông Thọ đồng ý.
Ngày họp cuối hôm 13/1/1973, Kissinger đề nghị lễ ký không đọc diễn văn và chỉ chúc từng người bên ngoài. Đó là ngày trang trọng ở Mỹ, ở Việt Nam càng trang trọng hơn. "Vì vậy, chúng ta nên khởi đầu với thái độ hòa giải, quảng đại, nồng nhiệt với nhau", Kissinger nói và ông Thọ đồng ý.
Kết thúc ngày họp cuối, hai đoàn ăn cơm chung.
Ông Lê Đức Thọ nâng cốc với Kissinger, nói "đây là kết quả bước đầu nhưng rất quan trọng và cơ bản để lập lại hòa bình ở Việt Nam".
Kissinger đáp "đến lúc này hòa bình sẽ trở lại Đông Dương, với hai dân tộc chúng ta vào ngày ký hiệp định".
Ngày 23/1/1973, sau khi ký tắt hiệp định Paris, Kissinger trao bút cho ông Lê Đức Thọ và nói "tôi tặng ông cây bút này để nhớ mãi ngày lịch sử".
Ông Lê Đức Thọ tặng lại Kissinger bút của mình, dặn "ông ký rồi phải giữ lời nhé".
Giải Nobel Hoà Bình đầy tranh cãi
Sau khi hiệp định Paris về chấm dứt chiến tranh, lập lại hòa bình ở Việt Nam được ký ngày 27/1/1973, hai ông Lê Đức Thọ và Kissinger được trao giải Nobel Hòa bình.
Đây trở thành một trong những sự kiện gây tranh cãi nhất lịch sử Nobel Hòa bình kể từ khi ra đời năm 1895.
Ông Lê Đức Thọ gây chấn động truyền thông quốc tế khi từ chối nhận giải thưởng, ông cho rằng hòa bình chưa thực sự lập lại trên đất nước Việt Nam và "người xứng đáng nhận giải thưởng Nobel Hòa bình chính là nhân dân Việt Nam".